بررسی نوسانات بازار ضایعات آهن در دهه گذشته
وضعیت آهن در میدان جنگ اقتصادی
مدتی است قیمت برخی محصولات فلزی به حدی نوسان داشته که با گلایه فعالان بازار مواجه شده است. آهن، فولاد، آلومینیوم و به طور خلاصه فلزات اساسی ازجمله مهمترین محصولاتی هستند که در کشور تولید می شوند و نیازمندی های بسیاری از صنایع دیگر را تامین می کنند؛ از همین رو ثبات نرخ آنها اهمیت ویژه ای برای صنایع و خریدار ضایعات آهن دارد. الزاما اینگونه نیست که افزایش قیمت همیشه به معنای بالا رفتن ارزش باشد، اگر قیمت یک محصول به حدی افزایش یابد که تقاضا را کاهش دهد و امکان عرضه و فروش را از تولیدکننده سلب کند، این افزایش قیمت نه تنها به معنای افزایش ارزش آن محصول نیست بلکه بلای جانش نیز خواهد بود.
بنابراین مهم است که قیمت محصولات، مخصوصا محصولات پایه همچون فلز که کاربردی انکارناپذیر در صنایع در حال فعالیت دارند، در حدی باشد که ارزش آن حفظ شود و به نظر نمی رسد که دولت و فعالان این صنایع مانند خریدار ضایعات نیز مایل به بالا رفتن قیمت فلزات باشند، با این همه افزایش قیمت فلزات تا جایی پیش رفت که مصرف کننده نهایی را ناراضی کرد.
وسایل قراضه و ارزش فلزات آن ها
در استان فارس نیز همانند جای جای کشور، هر از گاهی و بیشتر قبل از شیوع کووید ۱۹ صدای صاحبان وانت بارها و نیسان هایی که خریدار آهن آلات و وسایل دست دوم بودند در کوچه ها و خیابان ها طنین انداز می شد. به هرحال شغل این افراد نیز به گونه ای است که سایر وسایلی که از مردم شهر خریداری می کنند را به قراضه فروشی ها می فروشند. در این میان تفکیک این وسایل از نظر جنس خیلی مهم است. به عنوان مثال مس ازجمله گران ترین فلزات است و ازجمله اینکه برخی قراضه فروشی ها تنها خریدار فلزات خاصی هستند پس بنابراین در وهله اول به تفکیک می پردازند.
از طرف دیگر شاید خیلی از مشاغل که با فلزات سر و کار دارند اگر در شغل خود با قطعاتی مواجه شوند که امکان تعمیر و بهره برداری از آن وجود نداشته باشد آن ها را در گوشه ای نگهداری کنند و در آینده به خریداران آن بفروشند. سازمان حفاظت از محیط زیست هم سالیان سال است که بر لزوم تفکیک زباله ها از منزل و محل کار تاکید می کند و توقع دارد مردم از درون منزل زباله های خود را تفکیک کنند تا هم بتوان از ارزش آن ها استفاده کرد و هم اینکه برای طبیعت مشکل آفرین نشود.
شاید در سالیان گذشته به این موارد کمتر توجه می کردیم و ارزشی چندانی هم برای وسایل فلزی خود که شاید هم کارایی نداشته باشند قائل نبودیم اما طی چندماه گذشته قیمت آهن آلات چنان رو به افزایش گذاشت که نه تنها بازار کلان این عرصه را دچار التهاب کرد بلکه بازار دست دوم فلزات را نیز در کانون توجهات قرار داد تا به حدی که برای خرید یک قطعه آهن باید مبلغ قابل توجهی نسبت به گذشته پرداخت کرد. حال سوال این است که آیا با توجه به افزایش قیمت فلزات و شیوع کرونا باز هم صدای صاحبان این شغل را همچون گذشته به وفور خواهیم شنید؟
نوسانات بازار فلز؛ معلول تحریم یا عدم مدیریت؟
اگر علت نابسامانی ها و دشورای های اقتصادی را از مردم و حتی کارشناسان جویا شویم ممکن است با پاسخ های متعددی همچون تحریم، فساد، احتکار، عدم مدیریت، نوسانات ارزی، واقعی نبودن عرضه و تقاضا و… مواجه شویم که هر یک در جای خود دارای اهمیت و واجد موشکافی و رفع و رجوع است. اما بحثی که چندسالی است در میان صاحب نظران جای خود را باز کرده این است که عامل این همه چالش در اقتصاد چیست؟ تحریم یا عدم مدیریت؟ در پاسخ نیز هر فردی با توجه به نگاه خود وزن بیشتری به یکی از این دو می دهد.
فارغ از اینکه جواب صحیح کدام است، باید توجه کنیم که این دو مساله اگر گاهی از بطن صنایع زیربنایی کشور به چشم آید برای رفع آن نیازمند به خرج دادن حساسیت های بیشتری هستیم و چه بسا توقع داریم تلاش کشور بر این باشد که صنایع مادر تا حد ممکن در معرض تحریم و عدم مدیریت قرار نگیرند. با این وجود کم نیستند منتقدانی که شرایط سخت کشور را در هر مقطع زمانی متوجه عملکرد دولت ها می دانند و تحریم ها را کم اثر تلقی می کنند و از سوی دیگر چه بسیار صاحب نظرانی که دشواری های زمان را صرفا معلول تحریم ها برشمرده و در تلاشند که ناکامی خود را با این ترفند توجیه کنند.
اما در بازار فلزات اگر بخواهیم علل گرانی را مورد بررسی قرار دهیم باید به عواملی همچون تحریم، نوسانات قیمت ارز، افزایش نسبی تقاضا و… اشاره کنیم که همگی در به وجود آمدن وضعیت فعلی این بازار دست به دست هم داده اند. از میان بسیاری عوامل که می توان در به وجود آمدن بی ثباتی و گرانی در بازار فلزات یاد کرد،در وهله اول شاید هیچ یک به اندازه تحریم اثرگذار نبوده است حتی تغییرات قیمت ارز.
تحریم فلزات و اثرات آن بر بازار
برخی تحریم را تهدید و برخی نیز آن را فرصت تلقی می کنند. لغتی که روزانه آن را می شنویم و اثرات پیدا و پنهان آن را قطعا لمس می کنیم به قدری در زندگی مان ساری و جاری شده که گاهی در مواجهه با آن واکنش های طعنه آمیز و حتی طنز داریم. با این وجود عبارتِ «تحریم فرصت است نه تهدید» هیچگاه فراموش نشده و همواره طی چهار دهه گذشته با تکیه بر توان خود در پی جبران اثرات تحریم برآمده ایم اما تمام دلسوزانی هم که تحریم را بیشتر فرصت می دانند و تهدیدات آن را کمتر جدی می گیرند اگر خود سکاندار قوه مجریه باشند احتمالا به هدف بهره جویی از این فرصت ها داوطلبانه به استقبال تحریم نخواهند رفت، چراکه خوب می دانیم که به هرحال تحریم برای هیچ کشوری به منزله ظرف عسل نیست و خواه ناخواه ما را به زحمت می اندازد.
طی چهار دهه گذشته با انواع و اقسام تحریم ها دست و پنجه نرم کرده ایم، از تحریم های اقتصادی و تسلیحاتی گرفته تا تحریم نفت و تحریم ارگان ها و سازمان ها و تحریم مسئولان کشور که شاید برخی از این تحریم ها هم کارکرد تبلیغاتی برای مجریان آن داشته است. اوایل سال گذشته در گرماگرم این جنگ اقتصادی، تحریم فلزات ایران در کنار تحریم نفت به هدف کاهش درآمدهای ارزی کشور(ناشی از صادرات غیر نفتی) به اجرا درآمد که شامل صنایع فولاد و آهن و آلومینیوم و روی و… بود.
آنچه که امروز در بازار فلزات شاهد آن هستیم، نارضایتی فعالان این بازار از گرانی و بی ثباتی قیمت در این حوزه است که شوربختانه محرک بی ثباتی قیمت در صنایع مرتبط نیز شده است، چندی پیش افزایش قیمت فلزات به نحوی رو به فزونی گذاشت که بازار ضایعات فلز را هم به گرانی سوق داد. در چنین شرایطی ممکن است خرید و فروش آهن آلات دسته دوم در حجم کم نیز رونق بگیرد و علاوه بر آن برخی نیز به محصولات فلزی به چشم کالای سرمایه ای بنگرند تا یک کالای مصرفی.
تقاضای کاذب و ارتباط آن با مدیریت و نظارت
در این میان آهن از مهمترین فلزاتی به شمار می آید که نقش ویژه ای در پویایی صنایع مختلف دارد اما نوسانات آن همواره یکی از چالش های فعالان حوزه ساختمان سازی و… بوده است. حال یکی از توقعاتی که از برنامه ریزان کشور می رود این است که محصولاتی از قبیل فولاد و آهن با قیمت مناسب به دست مصرف کنندگان آن برسد چرا که این دو محصول مواد کاربردی بسیاری از صنایع به شمار می آیند.
با این حال یکی از بهترین حمایت ها از هر بازاری جلوگیری از دستوری کردن آن است. هر زمان که عرضه و تقاضا به صورت طبیعی وجود داشته باشد واقعی ترین قیمت کشف می شود که برای بازار آهن نیز صدق می کند و بدترین اتفاقی که می تواند برای بازار آهن و فولاد کشور رخ دهد، ایجاد تقاضای کاذب به هدف حفظ سرمایه است که باعث می شود تقاضا برای مصرف نباشد.
اگر عده ای به موجب نوسانات قیمت ارز و جلوگیری از کاهش ارزش پول خود به خرید آهن آلات روی آورند و تقاضای کاذب ایجاد کنند، در آینده اگر قیمت ارز به ثباتی نسبی دست پیدا کند و قیمت ارز کاهش یابد طبیعتا قیمت آهن آلات نیز کاهش خواهد یافت، آنگاه این رویه به مرزهای خطرناکی می رسد و آن این است که عده ای که این محصولات را صرفا به هدف حفظ سرمایه خود خریداری کرده اند برای جلوگیری از ضرر هرچه بیشتر خود، آن را به قیمتی کمتر از قیمت تولیدکنندگان عرضه خواهند کرد که در این داستان کل کشور متضرر خواهد شد.
در اینجاست که باید به آن گروهی از منتقدان که عدم مدیریت را عامل نابسامانی ها می دانند حق داد چراکه توقع می رود دولت به کمک وزارت صمت نظارت دقیقی بر عرضه ها داشته باشد و مطمئن شود که این محصولات به دست مصرف کننده نهایی می رسد. اگر تحریم ها از یک سو باعث محدودیت در امر صادرات شده اما از سوی دیگر انتظار می رود که دولت باید بتواند با مدیریت صحیح از ایجاد تقاضای کاذب جلوگیری کند تا از این طریق تولید را نجات دهد در غیر این صورت تولید کننده بازار خود را از دست خواهد داد و مصرف کننده نیز به کالای مورد نیاز خود به قیمت مناسب دست نخواهد یافت و باعث گرانی محصولات دیگر صنایع نیز خواهد شد.
از طرف دیگر وقتی قیمت آهن آلات به عنوان یک محصول حیاتی برای سایر صنایع کشور افزایش یابد متقاضیان واقعی این محصول که تاکنون با چنین قیمت هایی خرید نکرده ند طبیعی است که تمایلی به خرید در قیمت بالا نداشته باشند و منتظر کاهش قیمت ها بمانند به این امید که شاید بتوانند در آینده ای نزدیک با قیمتی ارزان تر خرید کنند. همچنین توقع می رود برنامه ریزان کشور در مسیری گام بردارند که به کاهش قیمت تمام شده فولاد و آهن ختم شود چراکه اگر قیمت تمام شده این محصولات از قیمت فروش جهانی آن بیشتر باشد شرکت های تولیدی فولاد و آهن کشور برای کاهش هزینه ها وارد رقابت با یکدیگر خواهند شد.
همچنین دولت اگر بتواند میزان بودجه عمرانی کشور را برای سال آینده و سال های بعد از آن افزایش دهد، خواهد توانست مازاد محصولات فولاد و آهن را از تولیدکنندگان داخلی خریداری کند که از این طریق از به وجود آمدن تقاضای کاذب هم جلوگیری به عمل می آید. همچنین اگر بهای تمام شده محصولات فولاد و آهن افزایش یابد کشورهای دیگر ممکن است بازار صادراتی ما را تسخیر کنند.
افزایش قیمت آهن و کاهش قدرت خرید
جمشید خان حسامی رئیس اتحادیه آهن فروشان شیراز در این باره در گفت وگو با ایرنا ضمن ابراز مخالفت خود با افزایش قیمت آهن آلات گفت: این افزایش قیمت ها باعث می شود قدرت خرید برای مردم و هم برای فعالان این بازار کاهش یابد.
وی در برشمردن علل گرانی آهن آلات به مواردی ازجمله افزایش قیمت ارز اشاره کرد و گفت: ما در سال نزدیک به ۲۲ میلیون تن آهن آلات تولید می کنیم که از این میزان حدود ۱۵ میلیون تن مصرف داخلی است و مابقی صادر می شود و کارخانه ها نیز ملاک (تعیین قیمت داخلی) را بر صادرات گذاشته اند و باتوجه به قیمت صادرات، قیمت داخلی را تعیین می کنند. دولت شمش های مورد نیاز این کارخانه ها را به قیمت نظارت شده تحویل می دهد و درنتیجه این کارخانه ها نیز باید به قیمتی در داخل عرضه کنند تا قدرت خرید مصرف کننده کاهش نیابد.
رئیس اتحادیه آهن فروشان شیراز در پاسخ به این سوال که برخی معتقدند قیمت مواد اولیه این کارخانه ها خیلی گران است و آیا این درست است که برخی به آهن آلات و فولاد به چشم کالای سرمایه ای و نه مصرفی نگاه می کنند و باعث می شود این محصول در بازار نایاب و به افزایش قیمت ها منجر شود؟ گفت: مواد اولیه این صنعت سنگ آهن و مواد ذوبی است که ارتباطی با دلار ندارد و از خارج از کشور هم وارد نمی شود بلکه در کشور خودمان تامین می شود و سالانه تنها هزینه کارگران و هزینه استخراج را داریم که افزایش این هزینه ها هم در حد دو سه برابر نیست. ما دیگر واردات شمش نداریم.
خان حسامی ادامه داد: این وظیفه وزارت صمت است که این وضعیت را کنترل کند به نحوی که ما در ابتدا نیاز داخلی خود را برطرف کنیم و سپس اجازه صادرات بدهند ولی اینگونه نیست. به این دلیل که اشتیاق برای صادرات وجود دارد مقداری توجه به داخل در نظر گرفته نمی شود. وی در واکنش به تاثیرات تحریم صنایع فولاد و آهن کشور در باب صادرات نیز گفت: در صادرات به برخی کشورها به مشکل برخوردیم اما صادرات برای برخی کشورهای همسایه ازجمله عراق و افغانستان و سوریه و عمان در حال انجام است و مشکلی هم ندارد.
قیمت فروش آهن در شیراز به قیمت روز
رئیس اتحادیه آهن فروشان شیراز در پاسخ به سوالی درباره تاثیرات افزایش قیمت آهن آلات بر خرید و فروش های محدود در قراضه فروشی ها نیز گفت: فروشندگان در سطح شیراز آهن را به قیمت روز می فروشند، فقط کرایه و سودی را در نظر می گیرند و به فروش می رسانند. اینگونه نیست که بخواهند به دید سرمایه گذاری همچون دلار و طلا به آن نگاه کنند و بخواهند در گرانی آن را بفروشند. وی ادامه داد: همکاران آهن فروش ما پول شان در چرخه است و به قیمت روز می فروشند و قراضه فروشی ها هم به قیمت آهن آلات خرید و فروش می کنند. معمولا اینگونه است که آهن آلات دسته دوم حدود دو یا سه هزار تومان ارزان تر از آهن دست اول معامله می شود و باتوجه به قیمت روز فروش می کنند و اینگونه نیست که دست نگه دارند. مردم هم به دنبال این هستند که این محصول را با قیمت ارزان تر پیدا کنند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا خرید و فروش آهن آلات از سمت مردم هم افزایش یافته است گفت: خیر در آهن آلات چنین چیزی نداریم. آهن آلات حسنی که دارد این است که قاچاق نمی شود و دیگری هم اینکه اگر کسی بخواهد آهن را نگاه دارد باید در انباری سرپوشیده قرار دهد چراکه امکان زنگ زدگی آن وجود دارد. بنابراین اینگونه نیست که مردم بخواهند آهن بخرند و آن را نگه دارند، اما شاید شخصی بخواهد ساختمانی بسازد که دوماه آینده به آهن نیاز دارد، ممکن است از ترس گران شدن آن، زودتر به آهن فروش پول بدهد تا آهن را برایش به مدت دو ماه نگاه دارد.