قیام ۵ آذر ۱۳۵۷ گرگان؛ حلقه ای از زنجیره ی انقلاب اسلامی ایران

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(شبکه) قیام ۵ آذر ۱۳۵۷ در گرگان یکی از مهم ترین رویدادهای انقلاب اسلامی ایران است که در پی سرکوبی بی رحمانه ی تظاهرات مردم علیه رژیم پهلوی به وقوع پیوست. این قیام با حضور گسترده ی مردم به ویژه جوانان و زنان علیه رژیم شاهنشاهی به اعتراضات مردمی اضافه کرد و به عنوان نمادی از مقاومت و ایستادگی در تاریخ انقلاب اسلامی ثبت شد. رویدادهای ۵ آذر در گرگان نه تنها در خود شهر بلکه در دیگر مناطق ایران نیز تأثیر عمیقی داشت و به گسترش جنبش های انقلابی کمک کرد. این قیام نتیجه ی خشم عموم مردم از بی عدالتی های اجتماعی سرکوب های سیاسی و فساد رژیم پهلوی بود که در نهایت به پیروزی انقلاب اسلامی انجامید.

پیش زمینه تاریخی قیام ۵ آذر

در دهه ی ۱۳۵۰ رژیم پهلوی با بحران مشروعیت مواجه بود. اعتراضات مردمی علیه فساد سیاسی و اقتصادی رژیم بی عدالتی اجتماعی و سرکوب آزادی ها در سراسر ایران شدت گرفته بود. وضعیت گرگان به عنوان یکی از شهرهای مذهبی و سیاسی با توجه به تاریخچه ی مبارزات مردم این منطقه در جریان «انقلاب مشروطه» و «نهضت جنگل» از حساسیت بالایی برخوردار بود.

شرایط اجتماعی گرگان نیز به ویژه با توجه به تأثیرگذاری علما و رهبران مذهبی محلی زمینۀ مناسبی برای شکل گیری جنبش های مردمی فراهم کرده بود. پیش از وقوع قیام ۵ آذر فعالیت های اعتراضی مردم گرگان مانند اعتصابات کارگری و تجمعات خیابانی علیه رژیم زمینه ساز رویدادهای بزرگ تر شده بود.

افزایش فشارهای اقتصادی و سیاست های وابسته به غرب رژیم پهلوی نیز نارضایتی عمومی را تشدید کرده بود. در این میان مردم گرگان با الهام از آرمان های انقلابی امام خمینی (ره) و ارتباط قوی با سایر شهرهای معترض در خط مقدم مبارزه علیه استبداد قرار داشتند.

نقش حمله به حرم امام رضا (ع) در شکل گیری قیام

حادثۀ حمله به حرم امام رضا(ع) توسط مأموران پهلوی در ۲۹ آبان ۱۳۵۷ یکی از وقایع تکان دهنده ای بود که احساسات مذهبی مردم ایران را جریحه دار کرد. این حادثه خشم عمومی را برانگیخت و بسیاری از مردم گرگان را به اعتراضات خیابانی واداشت.
امام خمینی (ره) پس از این حادثه با صدور پیامی روز ۵ آذر را عزای عمومی اعلام کردند. این پیام به ویژه در شهرهای مذهبی مانند گرگان زمینه ساز بسیج مردمی شد. مردم گرگان با تعطیل کردن کسب وکارها و برگزاری تجمعات اعتراضی اعتراض خود را به این بی حرمتی نشان دادند.
حمله به حرم امام رضا(ع) نمادی از بی توجهی رژیم پهلوی به ارزش های دینی مردم بود و موجب اتحاد بیشتر اقشار مختلف جامعه در مبارزه علیه رژیم شد. این حادثه نه تنها زمینه ساز قیام ۵ آذر بلکه آغازگر موجی از اعتراضات مشابه در سایر نقاط کشور شد.

شرح وقایع روز ۵ آذر در گرگان

در روز ۵ آذر ۱۳۵۷ مردم گرگان به دعوت علما و رهبران محلی در تظاهراتی گسترده علیه رژیم پهلوی شرکت کردند. این تظاهرات با شعارهای ضد رژیم و حمایت از امام خمینی (ره) به یکی از بزرگ ترین اعتراضات مردمی در این شهر تبدیل شد.
نیروهای رژیم پهلوی با استفاده از سلاح های گرم به شدت به این تجمع حمله کردند. در نتیجه بیش از ۱۴ نفر از مردم بی گناه شهید و بیش از ۱۰۰ نفر دیگر مجروح شدند. این سرکوب خونین نشان دهندۀ وحشت رژیم از قدرت مردمی و عزم آن برای حفظ و تداوم سلطه بود.
پس از این حادثه گرگان به عنوان یکی از نمادهای مقاومت مردم ایران شناخته شد. تظاهرات و سرکوب خونین آن روز انگیزۀ مبارزه را در میان مردم شهرها و روستاهای اطراف تقویت کرد و گرگان را در کانون توجه انقلاب قرار داد.

شهادت ها و مجروحیت های در قیام

در پی سرکوب خونین تظاهرات ۵ آذر تعداد زیادی از مردم گرگان در جریان درگیری ها به شهادت رسیدند. طبق گزارش های مختلف دست کم ۱۴ نفر از تظاهرکنندگان در این روز جان خود را از دست دادند و بسیاری دیگر زخمی شدند. این تعداد شهید و مجروح نتیجه ی خشونت بی حد و حصر نیروهای رژیم پهلوی بود که به طور مستقیم به معترضان حمله کردند.
حادثه ی ۵ آذر علاوه بر این که در تاریخ انقلاب اسلامی ایران به عنوان نمادی از مقاومت و ایثار مردم ایران ثبت شد تأثیر عمیقی بر روحیه عمومی داشت. در بسیاری از نقاط کشور این رویداد به نشانه ای از قدرت مردم در برابر سرکوب تبدیل شد و چهره ی واقعی رژیم پهلوی را به نمایش گذاشت. به طور خاص مردم گرگان و استان گلستان از آن زمان به عنوان پیشگامان مبارزه در برابر رژیم شاه شناخته می شوند.

به علاوه شهادت این افراد همزمان با پخش اخبار در سایر نقاط کشور تأثیر مستقیمی بر تشدید اعتراضات مردمی داشت. قیام ۵ آذر نه تنها در گرگان بلکه در سایر نقاط ایران نیز موجب افزایش همبستگی مردم در برابر رژیم شد و به یکی از نمادهای سرکوب وحشیانه رژیم پهلوی تبدیل شد.

نقش علما و رهبران محلی در قیام

یکی از مهم ترین عوامل موفقیت قیام ۵ آذر هدایت و رهبری آن توسط علما و رهبران مذهبی محلی بود. روحانیون و بزرگان مذهبی در گرگان همچون دیگر شهرهای ایران نقش ویژه ای در بسیج مردم علیه رژیم شاه داشتند. آنان با استفاده از منابر بیانیه ها و تجمعات مذهبی مردم را به مقابله با رژیم دعوت کردند.
این رهبران مذهبی به ویژه پس از حادثه ۲۹ آبان در حرم امام رضا(ع) با صدور بیانیه هایی از مردم خواستند تا در روز ۵ آذر در اعتراض به جنایات رژیم شرکت کنند. بیانیه های علما به طور خاص بر حقانیت مبارزه با رژیم و لزوم مقابله با ظلم تأکید داشت و موجب ایجاد یک بسیج عمومی در گرگان شد.
در بسیاری از گزارش ها آمده است که مردم گرگان پس از فراخوان های مذهبی و روحانیون بدون هیچ گونه ترسی به خیابان ها ریختند و اعتراضات خود را بیان کردند. این نقش رهبری مذهبی به ویژه در شرایط سرکوب شدید رژیم از اهمیت بالایی برخوردار بود و به عنوان عامل اصلی شکل گیری قیام و تداوم آن در سایر نقاط ایران تأثیرگذار بود.

واکنش رژیم پهلوی به قیام گرگان

رژیم پهلوی به محض مشاهده ی اعتراضات مردمی در روز ۵ آذر سریعاً به خشونت روی آورد. نیروهای نظامی و پلیس به ویژه گارد شاهنشاهی به طور گسترده به مردم حمله کردند. در این حمله ها از سلاح های گرم برای پراکنده کردن معترضان استفاده شد که منجر به کشته و زخمی شدن تعدادی از مردم بی دفاع شد.
واکنش رژیم به قیام گرگان نه تنها نشان دهنده ی ضعف رژیم در برابر اراده ی مردم بود بلکه وحشیگری آن را نیز به وضوح به نمایش گذاشت. رژیم با این سرکوب ها تلاش داشت تا مانع از گسترش اعتراضات در دیگر شهرها و روستاهای کشور شود اما این اقدامات تنها به افزایش نفرت عمومی و تقویت عزم مردم برای مبارزه منجر شد.
این خشونت و سرکوب بی رحمانه همزمان با قیام های دیگر در سراسر کشور نشان دهنده ی انزوا و زوال رژیم پهلوی بود. در واقع قیام ۵ آذر یکی از دلایل اصلی افزایش تحریکات مردمی در آستانه ی پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ بود و بر قدرت مبارزات مردمی تأثیر گذاشت.

تأثیر قیام ۵ آذر در روند انقلاب اسلامی

قیام ۵ آذر گرگان به عنوان یکی از نقاط عطف انقلاب اسلامی ایران شناخته می شود. این قیام علاوه بر این که به افزایش همبستگی ملی و تداوم جنبش های مردمی کمک کرد موجب شد که رژیم پهلوی در تلاش هایش برای سرکوب اعتراضات دچار شکست های فاحشی شود.
قیام گرگان باعث شد که دیگر شهرها و مناطق نیز قیام های مشابهی علیه رژیم پهلوی آغاز کنند. مردم در سایر نقاط ایران با مشاهده ی این رویداد بیشتر از قبل به این نتیجه رسیدند که باید در برابر ظلم و فساد رژیم بایستند. از همین رو قیام ۵ آذر به طور مستقیم در تسریع روند انقلاب اسلامی تأثیرگذار بود.
همچنین پس از قیام گرگان شاهد افزایش اتحاد میان گروه های مختلف اجتماعی و سیاسی بودیم که همه بر یک هدف مشترک یعنی سرنگونی رژیم پهلوی تأکید داشتند. قیام های مشابه در شهرهای مختلف کشور همچون تهران شیراز و تبریز نشان دهنده ی همبستگی ملّی و رشد آگاهی های انقلابی در سطح جامعه بود.

بازتاب رسانه ای قیام در داخل و خارج از کشور

قیام ۵ آذر ۱۳۵۷ در گرگان به طور گسترده ای در رسانه های داخلی و بین المللی پوشش داده شد. رسانه های دولتی رژیم پهلوی تلاش کردند تا این قیام را نادیده بگیرند یا آن را به عنوان یک شورش کوچک و نادرست معرفی کنند اما اخبار این حادثه به سرعت در میان مردم پخش شد و باعث تقویت عزم مبارزاتی مردم شد. رسانه ها و خبرنگاران خارجی به ویژه از کشورهای عربی و شرق اروپا این حادثه را به عنوان نشانه ای از شدت اعتراضات مردمی و ضعف رژیم پهلوی گزارش کردند.
رسانه های داخلی تحت کنترل حکومت شاه معمولاً سعی در پنهان کردن اخبار مربوط به اعتراضات داشتند اما با گسترش شبکه های ارتباطی غیررسمی مانند پخش اعلامیه ها و انتشار اخبار از طریق رادیوهای غیررسمی مردم توانستند از جزئیات قیام مطلع شوند. این دسترسی به اطلاعات به گسترش مبارزات مردمی در سایر نقاط کشور و به ویژه در شهرهای مذهبی مانند قم مشهد و تبریز کمک کرد.
در سطح بین المللی این قیام موجب شد که کشورهای غربی و سازمان های بین المللی بیشتر به سرکوب های رژیم پهلوی توجه کنند. در نتیجه فشارهای جهانی بر ایران برای پایان دادن به نقض حقوق بشر افزایش یافت و دولت شاهنشاهی را در موقعیت دفاعی قرار داد. همچنین این قیام در میان ایرانیان مقیم خارج از کشور نیز بازتاب داشت و سبب افزایش حمایت ها از جنبش انقلاب اسلامی شد.

نقش زنان و جوانان در قیام

یکی از ویژگی های برجسته ی قیام ۵ آذر حضور فعال زنان و جوانان در اعتراضات بود. زنان گرگان همانند دیگر نقاط کشور در این قیام به طور گسترده ای شرکت کردند و در برخی موارد در صف اول تظاهرات قرار داشتند. آن ها علاوه بر حضور در خیابان ها در سازماندهی و اطلاع رسانی نقش مؤثری ایفا کردند. به ویژه گروه های زنان مذهبی و فعالان اجتماعی به همراه خانواده های خود در این تظاهرات حضور یافتند.
جوانان نیز به عنوان یکی از گروه های مؤثر در این قیام شناخته می شوند. اغلب جوانان به ویژه از طبقه تحصیل کرده با مطالعه ی بیانیه ها و تحلیل وضعیت کشور به مبارزه علیه رژیم پهلوی پیوستند. آن ها با آگاهی و اراده ای قوی در تجمعات حضور یافته و در سازماندهی تظاهرات نقش کلیدی داشتند. جوانان گرگان که به طور عمده تحت تأثیر پیام های مذهبی و انقلابی امام خمینی (ره) بودند تظاهرات ۵ آذر را به عنوان فرصتی برای ابراز اعتراض خود به حکومت شاه در نظر گرفتند.
نقش زنان و جوانان در قیام ۵ آذر نه تنها در این رویداد خاص بلکه در سراسر انقلاب اسلامی بسیار چشمگیر بود. مشارکت فعال این دو گروه در قیام های مختلف به ویژه در برابر سرکوب های رژیم سبب تقویت جنبش انقلاب شد و موجب شد که انقلاب به یک جنبش فراگیر تبدیل شود که تمامی اقشار جامعه را دربر می گرفت.

گرامی داشت قیام ۵ آذر در تاریخ معاصر ایران

قیام ۵ آذر گرگان به عنوان یکی از نقاط عطف تاریخ انقلاب اسلامی در سال های بعد از انقلاب همواره مورد گرامی داشت قرار گرفته است. در طول دهه های پس از پیروزی انقلاب اسلامی این روز به عنوان روز مقاومت مردم گرگان و نمادی از ایستادگی در برابر ظلم شناخته شده و هرساله با برگزاری مراسم های ویژه یاد این شهداء گرامی داشته می شود.
این روز همچنین در تقویم های رسمی ایران به عنوان یک روز تاریخی مهم ثبت شده است. علاوه بر مراسم های دولتی و مردمی در مدارس و دانشگاه ها نیز برنامه های آموزشی و فرهنگی برای آشنایی نسل جدید با قیام ۵ آذر و اهمیت آن در روند انقلاب برگزار می شود.
گرامی داشت قیام ۵ آذر در سال های بعد موجب شد که مردم ایران به ویژه در گرگان همچنان یاد و خاطره ی شهدای این روز را زنده نگه دارند. این امر نه تنها در قالب مراسم های عمومی بلکه در فرهنگ محلی و تربیتی نیز تأثیرات زیادی گذاشت و قیام ۵ آذر به عنوان نمادی از ایستادگی و فداکاری در تاریخ معاصر ایران باقی ماند.

با توجه به مطالب فوق قیام ۵ آذر ۱۳۵۷ در گرگان با خون بهای شهیدان و فداکاری های مردم این منطقه یکی از نقاط عطف تاریخ انقلاب اسلامی ایران به شمار می آید. این رویداد نه تنها موجب تقویت حرکت های انقلابی در سراسر کشور شد بلکه چهره ی واقعی رژیم پهلوی را برای مردم نمایان ساخت. حضور فعال علما زنان و جوانان در این قیام نشان از یک جنبش مردمی وسیع داشت که توانست رژیم شاه را به لرزه اندازد. در نتیجه قیام ۵ آذر نه تنها در تاریخ انقلاب اسلامی جایگاه ویژه ای دارد بلکه با گرامی داشت یاد شهداء و مقاومت مردم به عنوان یک نماد مهم از مبارزه برای آزادی و عدالت در تاریخ معاصر ایران باقی مانده است.

انتهای پیام