آیا پدر میتواند فرزند را از ارث محروم کند؟

چگونه باید وصیتنامه ای لازم الاجرا نوشت؟

نوشتن وصیتنامه اصول خاصی دارد و وفق قانون هر وصیت نامه‌ای معتبر نمی‌باشد و قانونا باید که وصیت نامه به ثبت برسد تا لازم الاجرا تلقی شود. باید در نظر داشت که وصیت نامه‌ای که طبق قانون تنظیم شده است لازم الاجر است و اگر بدون رعایت مقررات تنظیم شده باشد فاقد اعتبار است. برای مثال: اگر فردی بخواهد با وصیت نامه، میزان سهم الارث را تغییر دهد، این امر برخلاف قانون و بی اعتبار است. یعنی متوفی نمی‌تواند نسبت به تمام اموالش بیان کند که دخترم، دو برابر پسرم ارث ببرد. با این مقاله از صدای وکیل همراه باشید تا در این باره بیشتر بگوییم.

آیا می‌توان نسبت به تمام اموال وصیت نامه تنظیم کرد؟

بله می‌توان نسبت به تمامی اموال متوفی وصیت نامه تنظیم نماید اما مهم آن است که وصیت در بخش مالی صرفاً نسبت به یک سوم اموال متوفی نافذ است و قابلیت اجرا دارد. به عنوان مثال اگر شخصی ۳۰۰ میلیون تومان مال از خودش بجای گذاشته است، صرفاً می‌تواند نسبت به ۱۰۰ میلیون آن تعیین تکلیف نماید و بیش از مقدار یک سوم،‌ نیاز به اجازهٔ تمامی وراث دارد.

آیا می‌توان فرزندی را از ارث محروم کرد؟

طبق  مشاوره حقوقی رایگان اشخاص تا زمانی که زنده هستند اختیار تام نسبت به اموالشان دارند و می‌توانند هر دخل و تصرفی را که می‌خواهند در اموالشان انجام دهند مثلاً شخص تا زمانی که زنده است به موجب سند رسمی تمامی آپارتمان‌هایش را به یکی از فرزندانش ببخشد. همچنین هر فردی در زمان حیاتش می‌تواند هر وصیتی از اموالش بکند لکن فقط نسبت به یک سوم اموالش این وصیت نافذ و صحیح خواهد بود.

ماده ۸۴۳ قانون مدنی نیز بیان کرده است که وصیتی که بیش از ثلث اموال را شامل شود، نافذ نیست مگر با اجازه تمامی وراث. به عنوان مثال پدری اگر وصیت کند که تمامی اموال مرا به خیریه بدهید، صرفاً یک سوم اموال را می‌توان به خیریه داد و دو سوم باقی برای سایر وراث است.و اگر آنها اجازه دهند آن اموال به ملکیت خیریه در می آید.

در نتیجه نکته مهم آن است که ورثه را می‌توان صرفاً نسبت به یک سوم اموال محروم نمود نه کلی و طبق ماده ۸۳۷ قانون مدنی اگر متوفی یک یا چند نفر را از ارث محروم کند، نافذ نمی‌باشد و ارث به آنانی که محروم شده‌اند نیز طبق درصد و تقسیم بندی قانونی تعلق می‌گیرد.

محرومیت‌های قانونی و واقعی از ارث کدامند؟

1. متوفی حق محروم کردن کلی هیچ یک از وراث را از ارث ندارد در ۵ مورد قانون و شرع و کانون وکلای آمریکا به کلی فردی کع از اعضای وراث است را محروم الارث می‌داند که این موارد عبارتند از:
2. اگر وارثی مورث خود را به قتل برساند از او ارث نمی‌برد: برای جلوگیری از طمع فرزندان و رسیدن سریع به اموال والدین این امر وضع شده است و به عنوان مثال پسری که پدر خود را به قتل برساند از ارث او محروم می‌گردد.
3. کافر از مسلمان ارث نمی‌برد: البته مسلمان از کافر ارث می‌برد، به عنوان نمونه اگر پدری مسلمان باشد ولی فرزندش زرتشتی شده باشد، دیگر از پدرش ارث نخواهد برد.
4. ولدالزنا از والدینش ارث نمی‌برد: اگر بچه‌ای از متولد شده باشد از هیچ یک از مادر و پدرش ارث نخواهد برد.
5. اگر لعان میان زن و شوهر اتفاق افتد از هم اث نمی برند: در صورتی که زن و شوهر با وجود شرایط یکدیگر را لعن کنند دیگر حتی در زمان نیز از هم ارث نمی‌برند.
   لعان زمانی است که مرد چهار بار یاد می کند که زنش را در حال زنا دیده است و در آخر می گوید لعنت خدا بر من اگر دروغ بگویم و در مقابل زن چهار بار می گوید که این ادعای همسر دروغ است و در آخر می گوید که اگر ادعا همسرم راست باشد خدا من را لعنت کند.
6. در نفی ولد پدر و فرزند ارث نمی برند: اگر پدری بوسیله لعان اعلام کند و نفی کند که این بچه فرزند من است نه پدر از فرزند ارث می‌برد و نه فرزند از پدرش. ولی اگر پدر از لعانی که کرده است رجوع کند، فرزند از پدر ارث می‌برد ولی پدر همچنان از فرزندش ارث نمی‌برد.

نمونه وصیت نامه محروم کردن از ارث

در ابتدای مطلب شخص وصیت کننده باید بعد از نام و یاد خدا ذکر کند که این وصیت وصیت شرعی و قانونی بنده می باشد. بعد از این عبارت ذکر میکند که این وصیت در زمان کمال و عقل و اختیار نوشته شده است و سایر وصیت های قبلی اعتباری ندارد.

این وصیت نامه شش قسمت دارد:

 قسمت اول: تعیین وصی، ناظر و قیم 

1.  جناب الف ساکن … به شماره تلفن: … وصی بنده است.
2. جناب ب ساکن … به شماره تلفن: …ناظر بنده است.
3. جناب ج ساکن: …به شماره تلفن: …نیز قیم فرزندان صغیر بنده است.

قسمت دوم: تعیین تکلیف بدهکاری‌ها

بدهی‌های اینجانب به شرح زیر می‌باشد:

1. تمام همسرم خانم …. که مبلغ … می‌باشد.
2. خمس در آمد های اینجانب از سال خمسی گذشته تا زمان فوت (با ذکر مبدا سال خمسی).
3. میزان خمس سال های قبل (مبلغ دقیق).
4. میزان زکات سال های قبل (مبلغ دقیق).
5. حج واجب یعنی حج تمتع به عهده من می‌باشد (نمی‌باشد).
6. رد مظالم به مبلغ … (مبلغ دقیق یا تخمینی).
7. به فلان افراد (اسامی و شماره تلفن ) فلان مبالغ (مبلغ دقیق) را بدهکارم.
8. اماناتی که فلان افراد (اسامی و شماره تلفن ) نزد من دارند و باید به صاحبان آن برگردد.

قسمت سوم: وصیت یک سوم اموال

یک سوم از اموالم در این زمینه ها هزینه گردد:

1.  نماز و روزه
2.  رد مظالم
3. کفاره
4. غسل و کفن و دفن
5. وصیت برای اشخاصی که طبق طبقات ارث ارث نمی برند مانند عمو
6. بقیه ثلث اموالم به فلان فرزندم برسد

قسمت چهارم: مطالبات

از فلان افراد (اسامی و شماره تلفن ) فلان مبلغ (میزان دقیق مبلغ) را طلب دارم.

قسمت پنجم: وصایای اخلاقی

 در این قسمت معمولا توضیحات شخص متوفی به فرزندان در خصوص فضائل اخلاقی نگاشته می شود.

قسمت ششم: فهرست اموال

در این قسمت شخص وصیت کننده باید تمام اموال اعم از منقول مانند ماشین یا غیر منقول مانند خانه و باغ و ویلا را در وصیت نامه خود ذکر کند. در پایان نیز نگاشته می شود که این وصیت نامه در شش قسمت با گواهی… نوشته شده و در دفتر خانه فلان شماره… به ثبت رسیده و قسمتی که شخص وصیت نامه دوست دارد در آنجا دفن شود هم در پایان ذکر می نماید. وصیت نامه به امضا شخص موصی (همان وصیت کننده) وصی و ناظر و شاهدین میرسد.

نتیجه گیری مبحث محرومیت از ارث

طبق گفته های موجود در این مطلب عبارت محروم کردن از ارث هیچ منشا قانونی و قابل اعتباری ندارد و جای آن فقط در فیلم ها و سریال های ایرانی می باشد. پدر و مادر در هیچ صورت و در هیچ شرایطی نمی توانند و حق این را ندارند که فرزند خود را از ارث محروم کنند یا در مورد نحوه و درصد تصمیم گیری نمایند مگر تصمیم در خصوص یک سوم کل اموال آن هم در وصیت نامه معتبر. زیرا ارث از قواعد آمره هست و کسی نمی تواند بر خلاف آن توافقی ایجاد کند.

تنها راه حل محروم کردن فرزندی از ارث، بیع و تملیک تمام اموال در زمان حیات به سایر فرزندان است یا اگر می خواهند که برای خود در زمان حیاتشان، حاشیه ی امنی ایجاد کنند و ترس بیرون انداختن توسط فرزندان (در صورت به نام زدن کل اموالشان به آنها) را نداشته باشند؛ می توانند اموال خود را به فرزندانی که میخواهند فقط آنها ارث ببرند صلح عمری کنند که در این حالت تا زمان مرگ می توانند از منافع آن استفاده نماینداین جمله که «از ارث محرومت می‌کنم» برای بسیاری از افراد آشنا است و ممکن است بارها و بارها آن را شنیده باشند. در بیشتر مواقع، این عبارت توسط پدرانی به کار می‌رود که با برخی رفتارهای فرزندان خود مخالفند و با استفاده از این حربه می‌خواهند آنها را به انجام رفتارهایی مطابق میل خود مجبور کنند.

مفاهیم مرتبط با وصیت

شنیدن این جمله ممکن است موجب نگرانی برخی فرزندان شده و حتی در مواردی همین افراد، با این جمله از قصد و نیت اصلی خود منصرف شوند. اما در میان افرادی نیز وجود دارند که به دلیل داشتن دانش حقوقی، به این عبارت وقعی نگذاشته و به آن اعتنا نمی‌کنند چرا که می‌دانند این موضوع پایه و اساس حقوقی و قانونی ندارد و هیچ کس نمی‌تواند دیگری را از چنین حقی محروم کند. حال باید بررسی کرد که آیا در عالم واقع و از لحاظ قانونی و شرع، پدر این حق را دارد که فرزند خود را از ارث محروم کند یا خیر؟ به این منظور ابتدا باید برخی مفاهیم مرتبط با وصیت را توضیح داد.

وصیت تملیکی عبارت است از اینکه کسی عین یا منفعتی از مال خود را برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجانی تملیک کند. با این نوع وصیت، شخص می‌تواند تا حدودی تکلیف اموال خود را معین کند مانند صرف آن در امور خیریه. در وصیت تملیکی، شخصی که وصیت می‌کند «موصی» و کسی که به نفع او وصیت تملیکی شده «موصی‌له» و مورد وصیت را «موصی به» می‌گویند. در وصیت تملیکی، تملیک با قبول موصی له پس از فوت موصی محقق می‌شود؛ بنابراین قبول آن قبل از فوت موصی موثر نیست. موصی می‌تواند از وصیت خود رجوع کند.

وصیت عهدی نیز عبارت است از اینکه شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور کند. مثل این که شخصی را وصی کند تا بعد از مرگش، بدهی‌های او را پرداخت کند. در وصیت عهدی شخصی را که به موجب وصیت، به عنوان ولی بر صغیر یا بر کارهای دیگر انتخاب شده است، وصی می‌گویند.

در وصیت عهدی، وصیت‌کننده فرد یا افرادی را برای اداره بخشی از اموال خود و نیز سرپرستی فرزندانش پس از مرگ تعیین می‌کند و مسئولیت را به آنها می‌سپارد. این در حالی است که در وصیت تملیکی، شخص بخشی از اموال خود را پس از مرگ به فرد یا افرادی تملیک می‌کند که این فرد یا افراد می‌توانند فردی از خانواده یا هر فرد دیگری باشد.

نافذ نبودن وصیت

قانونگذار در ماده 837 قانون مدنی ایران، اعلام کرده است که «اگر کسی به موجب وصیّت، یک یا چند نفر از ورثه خود را از ارث محروم کند، وصیت مزبور نافذ نیست.»

در حقیقت وصیت‌کننده حق دارد به میزان یک سوم از اموال خود را وصیت کند و وصیت او نیز برای این میزان، صحیح و نافذ است و چنانچه نسبت به بیشتر از این میزان وصیت کند، صحیح بودن چنین وصیتی به اجازه سایر ورثه بستگی دارد. زیرا به استثنای یک سوم اموال، بقیه ترکه متعلق به ورثه است و شخص صاحب این اموال که همان وصیت‌کننده است، حق دخالت در آنها را ندارد و اموال مزبور به طور طبیعی در اختیار همه ورثه قرار می‌گیرد تا طبق ضوابط و مقررات مربوط به ارث، میان آنها تقسیم شود.

سوالی که در اینجا مطرح می‌شود، این است که آیا وصیت‌کننده حق دارد به واسطه وصیت خود، همه ورثه یا برخی از وراث را از ارث محروم کند یا خیر؟ که در پاسخ به این پرسش، قانونگذار ماده 837 را ذکر کرده است.

نظر فقهای امامیه

به اعتقاد فقهای امامیه، هر گاه شخص وصیتی کند که بر اساس آن، بخواهد یکی از ورثه را از ارث محروم کند، چنین وصیتی صحیح نیست. به عنوان مثال شخص وصیت کند که به دلیل فساد اخلاقی فرزندش، او را از ارث محروم یا از جمع ورثه، حذف می‌کند. در حقیقت اکثر فقها این وصیت را به دلیل مخالفت آن با کتاب و سنت، باطل می‌دانند.

اختلاف نظر حقوقدانان

برخی حقوقدانان در این زمینه عقیده دارند که از ظاهر جمله «وصیت مزبور نافذ نیست» چنین استفاده می‌شود که هر گاه وارث محروم، به اراده وصیت‌کننده، تسلیم شود و محرومیت را بپذیرد، وصیت نافذ می‌شود. لازمه پذیرش این نظر، نافذ بودن وصیت تا حد یک سوم است که بدون نیاز به اجازه نیز اثر دارد، اما در استفاده از این ظاهر باید احتیاط کرد، زیرا قوانین ارث و قواعد مربوط به تملک قهری ورثه برای حفظ مصالح خانواده وضع شده است و با نظم عمومی جامعه ارتباط نزدیک و مستقیم دارد.

بعضی دیگر از حقوقدانان نیز در تفسیر این ماده می‌گویند که قاعده توارث از نظر نظم اجتماعی تأسیس شده است، بدین جهت طبق ماده 959 قانون مدنی وارث نمی‌تواند آن را از خود سلب کند. همچنان که مورث (متوفی) نمی‌تواند آن را از وارث سلب کند. بنابراین توارث از احکام به شمار می‌رود نه از حقوق تا شخص بتواند آن را اسقاط کند.

به عنوان مثال، هر گاه کسی وصیت کند که فلان وارث او از ارث محروم باشد یا به فلان وارث او ارث داده نشود یا فرد، وارث او نیست، وصیّت مزبور موجب محرومیت او از ارث نخواهد شد. بنابراین، ماده 837 قانون مدنی اگر چه دارای ابهام است اما وقتی به منبع قانون، یعنی فقه امامیه مراجعه کنیم، ابهام آن برطرف می‌شود. البته حقوقدانان در این خصوص، به دو مورد مجزا از یکدیگر قایل هستند و دو نظر متفاوت دارند.

گاهی از اوقات، پدر، تصریح می‌کند که فلان فرزندم را از ارث محروم ساختم، در این صورت مطابق آنچه گفتیم، وصیت باطل است. این در حالی است که گاهی از اوقات، پدر می‌گوید که تمامی میراثم را به فلانی و فلانی دادم و به این طریق فرزند و سایر ورثه خود را از ارث محروم می‌کند. در اینجا حقوقدانان می‌گویند که وصیت تا حد یک سوم، نافذ است و مازاد، منوط به اجازه سایر وراثی است که محروم از ارث شده‌اند. در این صورت، اگر فرزند و سایر ورثه اجازه دادند، تمامی اموال متعلق به موصی‌له (کسی که وصیت به نفع او انجام شده است) می‌شود.

در نتیجه، اگر چه مطابق ظاهر ماده 837 قانون مدنی ایران، وصیت پدر به محروم کردن فرزند از ارث، نافذ نیست اما با مراجعه به تحلیل و تفسیر حقوقدانان از این ماده و با توجه به قواعد و موازین حقوقی، در صورتی که پدر صراحتاً فرزند خود را از ارث محروم کند، وصیت مزبور باطل است. این در حالی است که اگر پدر تمامی اموال خود را به دیگر ورثه تملیک کند و اسمی از فرزند خود نبرد، در این صورت وصیّت مزبور غیر نافذ است. یعنی اگر فرزند اجازه داد وصیت صحیح خواهد بود و اگر فرزند اجازه ندهد تا ثلث مال وصیت مؤثر است.

آیا این امکان برای والدین وجود دارد که فرزندان خود را از ارث محروم کنند؟

در بسیاری از موارد شنیدیم که فردی به فرزند خود می‌گوید که از ارث محرومت می‌کنم یا از این قبیل مسائل، اما آیا واقعا یک پدر می‌تواند فرزند خود را از ارث محروم کرد؟ در جواب این سوال باید به این موضوع اشاره کنیم که در رابطه با این موضوع قوانین و مقررات متفاوتی وجود دارد که در ادامه با یکدیگر این موارد را بررسی خواهیم کرد.

به طور کلی باید به این موضوع اشاره کرد که پدر حق محروم کردن وراث خود از ارث را ندارد ولی طبق قانون و شرع ، در صورت وقوع ۵ مورد این امکان برای پدر وجود خواهد داشت. برای این موارد شما ‌می‌توانید با مطالعه ادامه مطلب و همچنین گرفتن مشاوره حقوقی از کارشناسان در این حوزه اطلاعات بیشتری کسب کنید.

محروم کردن فرزند از ارث به موجب قانون

تا زمانی که فرد زنده است می تواند هر تصمیمی درمورد دارایی اش بگیرد و حق هر گونه دخل و تصرفی در اموال و دارایی اش را دارد ( گاهی ممکن است پدر یا مادری قصد داشته باشند که همه اموال خود را به یکی از فرزندان خود بدهد و یا گاهی ممکن است تصمیم بگیرند فرزندی را از ارث محروم کند  یا اموال او صرف امور خیریه شود و یا یکی از فرزندان خود را طبق وصیت نامه از ارث محروم کند و یا کل اموال را برای یکی از فرزندانش وصیت کند) اما به محض اینکه فوت کند اموال او به بازماندگانش تعلق می گیرد.

 اگر فرد بخواهد در مورد اموال خود بعد از مرگش تصمیمی بگیرد این عمل تنها در یک صورت ممکن است که فرد می تواند در مورد اموالش بعد از فوتش تصمیمی بگیرد که از طرق وصیت تکلیف آن را تعیین کند ( فقط وصیت در یک سوم اموال متوفی نافذ است )و اگر بقیه وراث قبول نمایند و رضایت دهند( وصیت متوفی بیش از یک سوم پذیرفته می شود) . پس بنابراین زمانی که فرد وصیتی می کند که فرزند خود را از ارث محروم کرده است ، فقط تا میزان ثلث اموال این وصیت نافذ و قبول است .

نکته : 837 قانون مدنی محرومیت از ارث به این صورت است که اگر فردی به موجب وصیت ، یک یا چند نفر از ورثه خود را از ارث محروم کند ، وصیت مزبور نافذ نیست . هیچ کس نمی تواند به موجب وصیت ورثه خود را کلا از ارث محروم کند.

موارد مربوط به محروم کردن  فرزند از ارث توسط پدر

در صورتی که وارث، مورث خود را به قتل برساند، شخص از ارث نیز محروم خواهد شد.شاید بتوان گفت که یکی از دلایل چنین حکمی در حقوق اسلامی، جلوگیری از طمع‌کاری فرزندان یا کسانی که ارث می‌برند برای تصاحب سریعتر اموال متوفی باشد.در واقع کسی نمی‌تواند برای اینکه زود به ارث برسد، مورث را به قتل برساند، زیرا قتل مانع ارث بردن است.

مورد بعدی که این امکان را می‌دهد تا افراد از ارث محروم شوند، وراثت کافر از مسلمان است. بر اساس قانون مدنی کشور اگر شخصی مسلم کافر شود، آن شخص از ارث محروم است. لازم به ذکر است که عکس این موضوع صادق نیست و اگر کافری فوت کند و در بین وراثش، شخص مسلمانی باشد، فرد مسلمان از کافر ارث می‌برد.

از موارد دیگر این قانون می‌توان به محروم کردن فرزندی اشاره کرد که  «فرزند ولدالزنا» است. در صورتی که فرزندی در اثر یک رابطه نامشروع متولد شده باشد، متولد زنا از پدر و مادر خود ارث نمی‌برد و از این لحاظ از ارث محروم است.  از دیگر موارد حقوقی در مورد محرومیت از از ارث، باید به مورد «لعان» بین زن و شوهر اشاره کرد. اگر زن و شوهری با شرایطی که در فقه و قانون مقرر شده یکدیگر را لعن کنند و در مدت عده طلاق، یکی از آنها فوت کند، دیگر از یکدیگر ارث نمی‌برند و لعان موجب محرومیت از ارث می‌شود.

مورد پنجم و آخر این قانون این است که در صورتی که فرزندی به واسطه لعان از سوی پدرش نفی می‌شود، دیگر نه پدر از فرزند ارث می‌برد و نه فرزند از پدر ارث می‌برد. البته باید به این موضوع اشاره کرد که اگر پدر از لعان رجوع کند، در این صورت فرزند می‌تواند از پدرش ارث ببرد ولی بازهم پدر از فرزندش ارث نخواهد بود.

وصیت در حوزه تملیک

در رابطه با وصیت تملیکی باید به این موضوع اشاره کرد که یعنی  كسی عین یا منفعتی از مال خود را برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجانی تملیك كند. با این نوع وصیت، شخص می‌تواند تا حدودی تكلیف اموال خود را معین كند مانند صرف آن در امور خیریه. در وصیت تملیكی، شخصی كه وصیت می‌كند «موصی» و كسی كه به نفع او وصیت تملیكی شده «موصی‌له» و مورد وصیت را «موصی به» می‌گویند.

وصیت عهدی

در رابطه با وصیت عهدی باید اینگونه توضیح داد که اگر شخصی یك یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور کند. مثل این است که شخصی را وصی کند تا بعد از مرگش، بدهی‌های او را پرداخت كند. در این نوع از وصیت، شخصی  به عنوان ولی بر صغیر یا بر كارهای دیگر انتخاب شده است، وصی می‌گویند. در وصیت عهدی، وصیت‌كننده فرد یا افرادی را برای اداره بخشی از اموال خود و نیز سرپرستی فرزندانش پس از مرگ تعیین می‌كند و مسئولیت را به آنها می‌سپارد.

مالیات بر ارث

در ادامه این مطالب بهتر است توضیحی اجمالی در رابطه با مالیات بر ارث نیز داشته باشیم. چون این مورد از جمله مواردی است که برای بسیاری از افراد ممکن است به وجود آید. طبق قانون مالیات  وراث طبقات اول و دوم شهدای انقلاب هم از پرداخت مالیات بر ارث معاف هستند از اموال موضوع ماترک کسر می‌شوند.

 بر اساس همین قانون مابقی ماترک ۸۰درصد اوراق مشارکت و سپرده‌های متوفی نزد بانک‌های ایرانی و همچنین ۵۰درصد ارزش سهام متوفی در شرکت‌هایی که سهام آنها در بورس پذیرفته شده و ۴۰درصد ارزش سهام با سهم‌الشرکه متوفی درسایر شرکت‌ها و بالاخره ۴۰درصد ارزش خالص دارایی متوفی در واحدهای تولیدی و صنعتی و معدنی و کشاورزی هم از شمول مالیات بر ارث معاف هستند.