نحوه به اجرا گذاشتن مهریه توسط زن
نحوه به اجرا گذاشتن مهریه توسط زن
برای به اجرا گذاشتن مهریه توسط زن، دو مسیر اصلی وجود دارد: از طریق اداره ثبت اسناد و املاک و یا از طریق دادگاه خانواده. انتخاب هر روش به شرایط مالی زوج، نوع مهریه، و فوریت درخواست زوجه بستگی دارد و هر یک مراحل و الزامات خاص خود را دارد.
مهریه به عنوان یکی از حقوق قانونی و شرعی زن در عقد دائم، نقش مهمی در تأمین آتیه مالی و استقلال او ایفا می کند. مطالبه مهریه، به ویژه در شرایط اختلافات خانوادگی، جدایی، یا نیاز مالی، می تواند فرآیندی پیچیده و سرشار از چالش های حقوقی باشد. آگاهی از مراحل قانونی، مدارک مورد نیاز، هزینه ها، و پیامدهای هر روش برای زنانی که قصد مطالبه حق خود را دارند، امری حیاتی است. این مقاله به صورت جامع و بر اساس آخرین قوانین و رویه های قضایی (به ویژه قانون ۱۱۰ سکه و بخشنامه های جدید سال ۱۴۰۴)، راهنمایی کامل و کاربردی را برای نحوه به اجرا گذاشتن مهریه توسط زن ارائه می دهد تا مخاطبان با دیدی روشن و اطمینان خاطر، بهترین مسیر را برای احقاق حق خود انتخاب کنند.
۱. مهریه چیست و انواع آن
مهریه، مالی است که به موجب عقد نکاح دائم، زوج (مرد) مکلف به پرداخت آن به زوجه (زن) می شود. این حق مالی، به محض انعقاد عقد نکاح، به ملکیت زن درمی آید و او می تواند هر زمان که بخواهد (با رعایت شرایط قانونی) آن را مطالبه کند. مهریه می تواند شامل هر مال باارزشی باشد که جنبه مالی داشته و مشروع، معلوم، معین و قابل تملک باشد، از جمله سکه طلا، وجه نقد، املاک، طلا و جواهرات یا سایر اموال منقول و غیرمنقول.
۱.۱. مهریه عندالمطالبه
مهریه عندالمطالبه رایج ترین نوع مهریه در ایران است. در این حالت، زن به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، مالک تمامی مهریه می شود و می تواند هر زمان که بخواهد، حتی در طول زندگی مشترک و بدون نیاز به طلاق، آن را از همسر خود مطالبه کند. مرد نیز مکلف است به محض مطالبه، مهریه را بپردازد. قابلیت مطالبه فوری این نوع مهریه، اصلی ترین ویژگی آن محسوب می شود.
۱.۲. مهریه عندالاستطاعه
در مهریه عندالاستطاعه، پرداخت مهریه منوط به توانایی مالی مرد است. به این معنا که زن برای مطالبه و وصول مهریه خود، باید در دادگاه ثابت کند که مرد تمکن مالی لازم برای پرداخت مهریه را دارد. این نوع مهریه عمدتاً زمانی مورد توافق قرار می گیرد که زوجین قصد دارند فشار مالی کمتری بر مرد در ابتدای زندگی مشترک وارد شود. در صورت عدم اثبات توانایی مالی مرد توسط زن، امکان وصول مهریه تا زمان اثبات استطاعت مالی مرد، وجود نخواهد داشت.
۲. چه زمانی می توان برای اجرا گذاشتن مهریه اقدام کرد؟
حق مطالبه مهریه، بر اساس نوع مهریه و شرایط خاص زندگی مشترک، در زمان های مختلفی برای زن ایجاد می شود:
۲.۱. در دوران عقد
زن می تواند حتی در دوران عقد و پیش از آغاز زندگی مشترک (با توجه به باکره بودن و عدم تمکین خاص)، مهریه خود را مطالبه کند. در این شرایط، زن حق حبس دارد؛ یعنی می تواند تا زمانی که مهریه به او پرداخت نشده است، از تمکین خاص (برقراری رابطه زناشویی) خودداری کند. در این صورت، نفقه نیز به او تعلق می گیرد. اگر زن باکره نباشد یا پیش از دریافت مهریه تمکین خاص کرده باشد، حق حبس ساقط می شود و موظف به تمکین است، اما حق مطالبه مهریه همچنان برای او باقی است.
۲.۲. در طول زندگی مشترک
در هر زمان از زندگی مشترک، چه زن تمکین خاص کرده باشد و چه نکرده باشد، می تواند مهریه عندالمطالبه خود را مطالبه کند. این حق، با ادامه زندگی مشترک از بین نمی رود و مرد مکلف به پرداخت است. بسیاری از زنان به دلیل حفظ بنیان خانواده و روابط عاطفی، از مطالبه مهریه در طول زندگی مشترک خودداری می کنند، اما این به منزله اسقاط حق نیست.
۲.۳. پس از طلاق یا فوت زوج
پس از طلاق، مهریه یکی از حقوق مالی زن است که می تواند آن را مطالبه کند. در صورت فوت زوج نیز، مهریه به عنوان بدهی بر عهده متوفی محسوب شده و زن می تواند آن را از ماترک (اموال به جا مانده) مرد مطالبه و وصول کند. این مطالبه، مقدم بر تقسیم ارث بین سایر وراث است.
۳. قانون جدید مهریه (۱۱۰ سکه) و تأثیر آن بر اجرا گذاشتن مهریه
قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ و بخشنامه های متعاقب قوه قضائیه، تغییرات مهمی را در زمینه اجرا گذاشتن مهریه، به ویژه در مورد تعداد سکه، ایجاد کرده اند. این تغییرات به منظور جلوگیری از حبس مردان به دلیل عدم توانایی در پرداخت مهریه های سنگین و همچنین تشویق به تعیین مهریه های متعارف تر صورت گرفته است.
۳.۱. توضیح کامل سقف ۱۱۰ سکه برای امکان جلب مرد
بر اساس این قانون، در صورتی که مهریه زن تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی (یا معادل آن) باشد و مرد توانایی پرداخت آن را نداشته باشد، دادگاه می تواند حکم جلب وی را صادر کند. به عبارت دیگر، در صورت اثبات اعسار مرد و عدم توانایی او در پرداخت اقساط یا پیش پرداخت مهریه تا این سقف، امکان بازداشت وی وجود دارد.
۳.۲. تأثیر این قانون بر مهریه های بیش از ۱۱۰ سکه
اگر مهریه تعیین شده بیش از ۱۱۰ سکه باشد، زن تنها برای میزان ۱۱۰ سکه می تواند تقاضای جلب مرد را داشته باشد. برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، امکان جلب مرد وجود ندارد و زن باید اثبات کند که مرد اموال دیگری برای توقیف و پرداخت باقی مهریه دارد. به این معنا که حق مطالبه مهریه های بیشتر از ۱۱۰ سکه همچنان برای زن پابرجاست و این قانون صرفاً در مورد امکان جلب مرد محدودیت ایجاد کرده و به معنای باطل شدن یا کاهش مهریه نیست.
۳.۳. آخرین تغییرات و بخشنامه های قوه قضائیه در سال ۱۴۰۴
در سال های اخیر، بخشنامه هایی از سوی قوه قضائیه صادر شده که به روند اجرا گذاشتن مهریه نظم بیشتری بخشیده است. از جمله این موارد، بخشنامه مورخ ۲۴ مهر ۱۴۰۳ (اگرچه در زمان نگارش این مقاله این بخشنامه به صورت عمومی اعلام نشده است، اما رویه های قضایی به سمت کاهش الزام به مراجعه اولیه به ثبت در مواردی خاص حرکت می کنند)، که هدف آن تسریع و تسهیل در دسترسی به عدالت بوده است. پیش از این بخشنامه، در مواردی، زن الزاماً باید ابتدا به اداره اجرای ثبت مراجعه می کرد و در صورت عدم توفیق در شناسایی و توقیف اموال، می توانست به دادگاه مراجعه کند. اکنون با تغییرات در رویه ها، در بسیاری از موارد زوجه می تواند با انتخاب خود، مستقیماً به دادگاه خانواده مراجعه کند یا ابتدا از طریق اجرای ثبت اقدام نماید. این تغییر به زن آزادی عمل بیشتری در انتخاب مسیر حقوقی می دهد.
۴. شرایط لازم برای به اجرا گذاشتن مهریه
برای اینکه زن بتواند مهریه خود را به اجرا بگذارد، مهریه باید دارای شرایط حقوقی خاصی باشد:
- مهریه باید مالیت داشته باشد: به این معنا که دارای ارزش اقتصادی و قابل داد و ستد باشد (مانند سکه، طلا، وجه نقد، ملک، خودرو). مهریه نمی تواند چیزی باشد که در عرف مالیت ندارد یا صرفاً جنبه معنوی دارد.
- مهریه باید مشخص و معین باشد: مقدار، جنس و اوصاف مهریه باید به وضوح در سند ازدواج یا توافق نامه مشخص شده باشد تا هیچ ابهامی در مورد آن وجود نداشته باشد. به عنوان مثال، یک قطعه زمین بدون ذکر پلاک ثبتی یا مقداری طلا بدون ذکر وزن و عیار، قابل اجرا نیست.
- عقد باید دائمی باشد: مهریه به معنای حقوقی و کامل آن، در عقد دائم محقق می شود. اگرچه در عقد موقت (صیغه) نیز مهریه شرط صحت عقد است، اما نحوه مطالبه و برخی از حقوق مرتبط با آن، مانند حق حبس، متفاوت است. مطالبه مهریه در عقد موقت غالباً از طریق دادگاه است و امکان مراجعه به اجرای ثبت برای اسناد عادی وجود ندارد.
- مهریه باید در سند ازدواج به صورت رسمی ثبت شده باشد: اسناد رسمی ازدواج که در دفترخانه های رسمی ثبت می شوند، دارای اعتبار قانونی بالا هستند و امکان صدور اجراییه از طریق اجرای ثبت را فراهم می کنند. در مورد اسناد عادی یا توافقات شفاهی، اثبات وجود و میزان مهریه دشوارتر بوده و صرفاً از طریق دادگاه قابل مطالبه است.
- مهریه باید حال باشد: این بدان معناست که پرداخت مهریه به زمان آینده موکول نشده باشد. در صورتی که در سند ازدواج قید شده باشد که مهریه در زمانی مشخص در آینده پرداخت شود (مثلاً پس از ۵ سال)، مطالبه آن پیش از فرارسیدن آن زمان امکان پذیر نیست، مگر اینکه در مورد آن توافق جدیدی صورت گیرد یا شرط حال بودن آن به نحوی تغییر یابد.
۵. مدارک لازم برای به اجرا گذاشتن مهریه
برای به اجرا گذاشتن مهریه، بسته به روش انتخابی (اداره ثبت یا دادگاه) و جزئیات پرونده، مدارک مختلفی نیاز است. اما مدارک اصلی و عمومی شامل موارد زیر می شود:
-
مدارک شناسایی زوجه:
- اصل و کپی شناسنامه
- اصل و کپی کارت ملی
-
اصل سند ازدواج یا رونوشت معتبر آن:
- سند ازدواج رسمی که در دفترخانه ثبت شده است، اصلی ترین مدرک برای اثبات مهریه است. در صورت فقدان اصل سند، می توان از دفترخانه مربوطه رونوشت برابر اصل تهیه کرد.
-
اطلاعات سامانه ثنا:
- ثبت نام در سامانه ثنا (سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی) برای انجام هرگونه اقدام حقوقی ضروری است. تمامی ابلاغیه ها و مکاتبات قضایی از طریق این سامانه انجام می شود.
-
در صورت وجود، مدارک شناسایی اموال زوج:
-
هرگونه سند یا اطلاعاتی که نشان دهنده دارایی های مرد باشد، مانند:
- شماره حساب و مشخصات بانکی (برای توقیف وجوه نقد)
- پلاک ثبتی ملک (برای توقیف املاک)
- مشخصات کامل وسیله نقلیه (مانند پلاک خودرو یا موتور سیکلت)
- اسناد مربوط به سهام و اوراق بهادار
- فیش حقوقی (برای توقیف حقوق کارمندی)
ارائه این مدارک می تواند روند توقیف اموال را تسریع بخشد، اما در صورت عدم وجود این اطلاعات، مراجع قانونی خود اقدام به استعلام خواهند کرد.
-
هرگونه سند یا اطلاعاتی که نشان دهنده دارایی های مرد باشد، مانند:
-
وکالت نامه (در صورت اقدام توسط وکیل):
- اگر زوجه از طریق وکیل اقدام کند، وکالت نامه رسمی که اختیارات وکیل در آن به وضوح قید شده باشد، الزامی است.
۶. روش های به اجرا گذاشتن مهریه (مقایسه جامع)
برای به اجرا گذاشتن مهریه، دو مسیر اصلی وجود دارد که هر یک دارای مراحل، مزایا و معایب خاص خود هستند. انتخاب بهترین روش، به شرایط مالی زوج، فوریت مطالبه، و وجود اموال قابل توقیف بستگی دارد.
۶.۱. از طریق اداره ثبت اسناد و املاک
این روش به دلیل سرعت نسبی و هزینه اولیه کمتر، اغلب به عنوان گام اول مورد توصیه قرار می گیرد، به خصوص اگر زوجه اطلاعات دقیقی از اموال منقول و غیرمنقول همسر خود داشته باشد.
مراحل گام به گام:
- مراجعه به دفترخانه ثبت ازدواج: زوجه یا وکیل او باید به دفترخانه رسمی ازدواجی که عقد در آنجا ثبت شده، مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه مهریه را ارائه دهد. این اجراییه به منزله دستور رسمی برای وصول مهریه است.
- ارائه مدارک شناسایی و سند ازدواج: مدارک لازم شامل شناسنامه، کارت ملی و اصل سند ازدواج (یا رونوشت معتبر آن) به دفترخانه ارائه می شود.
- دریافت اجراییه و مراجعه به اداره اجرای ثبت: پس از صدور اجراییه، زوجه با در دست داشتن آن، به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک (معمولاً در همان شهر دفترخانه) مراجعه کرده و پرونده اجرایی تشکیل می دهد.
- درخواست استعلام اموال: زوجه می تواند از اداره اجرای ثبت درخواست کند تا از مراجع ذی صلاح مانند بانک مرکزی (برای حساب های بانکی)، اداره راهنمایی و رانندگی (برای وسایل نقلیه)، و اداره ثبت اسناد و املاک (برای املاک) استعلام گرفته شود تا اموال زوج شناسایی و توقیف شوند.
- درخواست ممنوع الخروجی: زوجه می تواند همزمان یا پس از درخواست توقیف اموال، تقاضای ممنوع الخروجی زوج را نیز به اداره ثبت ارائه کند. این اقدام می تواند اهرم فشار مؤثری برای پرداخت مهریه باشد.
- مزایده اموال توقیف شده: در صورت شناسایی و توقیف اموال، این اموال پس از طی مراحل کارشناسی و ارزیابی، از طریق مزایده به فروش رسیده و مهریه زوجه از محل حاصل از فروش پرداخت می شود.
- دریافت گواهی عدم مال برای ارجاع به دادگاه: در صورتی که پس از استعلامات و پیگیری های لازم، هیچ مالی از زوج شناسایی یا توقیف نشود و یا اموال توقیف شده برای تأمین مهریه کافی نباشد، زوجه می تواند از اداره ثبت گواهی عدم مال (یا عدم کفایت مال) دریافت کرده و با آن به دادگاه خانواده مراجعه کند.
مزایا و معایب:
| مزایا | معایب |
|---|---|
| سرعت بالاتر در توقیف اموال (در صورت شناسایی دقیق) | محدودیت در توقیف مستثنیات دین (اموالی که برای زندگی ضروری مرد هستند) |
| هزینه اولیه کمتر نسبت به دادگاه | عدم امکان جلب فوری مرد (تا پیش از صدور گواهی عدم مال) |
| عدم نیاز به تشکیل جلسات متعدد دادگاه در ابتدا | نیاز به پیگیری دقیق از سوی زوجه یا وکیل (به ویژه در استعلامات) |
| ممنوع الخروجی سریع تر | عدم امکان بررسی دعاوی دیگر (مثل نفقه یا اجرت المثل) به صورت همزمان |
۶.۲. از طریق دادگاه خانواده
این روش، به خصوص در مواردی که اموال زوج مشخص نیست، یا نیاز به جلب مرد وجود دارد، یا سایر دعاوی خانواده نیز مطرح است، می تواند گزینه مناسبی باشد.
مراحل گام به گام:
- مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: زوجه یا وکیل او با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست مطالبه مهریه را ثبت می کند. در این مرحله، تمامی مدارک شناسایی و سند ازدواج ارائه می شود.
- درخواست تأمین خواسته: یکی از مهم ترین اقدامات در این روش، درخواست تأمین خواسته است. زوجه می تواند همزمان با دادخواست اصلی یا حتی پیش از آن (با ارائه یک پنجم مهریه به عنوان خسارت احتمالی یا توقیف اموال مرد به عنوان وثیقه)، از دادگاه درخواست توقیف فوری اموال مرد را داشته باشد. این اقدام می تواند پیش از ابلاغ به زوج صورت گیرد تا از انتقال اموال او جلوگیری شود.
- تشکیل جلسه رسیدگی در دادگاه خانواده: پس از ثبت دادخواست، پرونده به شعبه مربوطه در دادگاه خانواده ارجاع شده و جلسات رسیدگی تشکیل می شود. در این جلسات، زوجین یا وکلای آن ها فرصت دفاع و ارائه دلایل خود را دارند.
- صدور حکم مبنی بر پرداخت مهریه: پس از بررسی های لازم، دادگاه حکم مقتضی مبنی بر پرداخت مهریه (به صورت یکجا یا اقساطی) را صادر می کند.
- اجرای حکم توسط واحد اجرای احکام: پس از قطعیت حکم، پرونده به واحد اجرای احکام دادگستری ارجاع شده و مراحل توقیف اموال و وصول مهریه پیگیری می شود.
- امکان درخواست جلب: در صورتی که مرد از پرداخت مهریه (تا سقف ۱۱۰ سکه) خودداری کند و اعسار او نیز اثبات نشود یا در پرداخت اقساط کوتاهی کند، زوجه می تواند از دادگاه تقاضای صدور حکم جلب او را داشته باشد.
مزایا و معایب:
| مزایا | معایب |
|---|---|
| امکان صدور حکم جلب (تا سقف ۱۱۰ سکه) | هزینه دادرسی اولیه بالا (۳.۵% ارزش مهریه مورد مطالبه) |
| امکان طرح همزمان دعاوی دیگر (مانند نفقه، اجرت المثل، حضانت) | روند طولانی تر رسیدگی به پرونده |
| قدرت قضایی بالاتر در شناسایی اموال (به ویژه در صورت عدم اطلاع زوجه) | احتمال درخواست اعسار و تقسیط مهریه توسط زوج |
| امکان توقیف اموال پیش از ابلاغ به زوج (تأمین خواسته) | در صورت اعسار زوج، ممکن است وصول مهریه به صورت اقساط بسیار طولانی شود |
۷. توقیف اموال خاص و مستثنیات دین برای مهریه
شناسایی و توقیف اموال زوج، گامی حیاتی در فرآیند اجرا گذاشتن مهریه است. با این حال، همه اموال قابل توقیف نیستند و برخی از آن ها تحت عنوان «مستثنیات دین» از شمول توقیف خارج می شوند. آگاهی از این موارد، برای زوجه و وکیل او بسیار اهمیت دارد.
۷.۱. اموال قابل توقیف
اموال زیر از جمله دارایی هایی هستند که می توانند بابت مهریه توقیف شوند:
- سپرده های بانکی و حساب ها: وجوه موجود در تمامی حساب های بانکی زوج (اعم از جاری، پس انداز و بلندمدت) قابل توقیف هستند.
- وسایل نقلیه: خودرو، موتورسیکلت و سایر وسایل نقلیه به نام زوج، قابل توقیف و مزایده هستند. در مورد خودروهای لیزینگی، ابتدا باید بدهی لیزینگ (شرکت واسطه) پرداخت شود تا امکان توقیف کامل میسر گردد.
- املاک: زمین، آپارتمان، مغازه، ملک قولنامه ای (در صورت اثبات مالکیت زوج) و سهم الارث از املاک ورثه ای، قابل توقیف هستند.
- حقوق و مستمری: یک چهارم حقوق ماهانه کارمندان و بازنشستگان دولت و یک سوم حقوق کارمندان بخش خصوصی، قابل توقیف است تا مهریه از آن محل پرداخت شود.
- سهام و اوراق بهادار: سهام شرکت ها، اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار به نام زوج، قابل توقیف و فروش هستند.
- دیه: در صورت فوت زوج، دیه ای که به او تعلق می گیرد (مانند دیه ناشی از یک حادثه)، می تواند بابت مهریه توقیف شود.
۷.۲. مستثنیات دین: توضیح ماده ۲۴ قانون محکومیت های مالی
مستثنیات دین اموالی هستند که بر اساس ماده ۲۴ قانون محکومیت های مالی، حتی در صورت بدهکاری شخص، قابل توقیف برای پرداخت بدهی (از جمله مهریه) نیستند. این اموال برای حفظ حداقل های زندگی محکوم علیه و افراد تحت تکفل او ضروری تلقی می شوند:
- منزل مسکونی متعارف: مسکنی که عرفاً در شأن محکوم علیه و افراد تحت تکفل او باشد. (تشخیص تعارف بودن بر عهده دادگاه است).
- اثاثیه مورد نیاز زندگی: لوازم ضروری منزل که برای رفع حوائج ضروری محکوم علیه و خانواده او لازم است.
- آذوقه موجود: خوراک و نیازهای اولیه به اندازه ای که عرفاً برای مدت مشخصی ذخیره می شود.
- کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی: برای اهل علم و تحقیق، متناسب با شأن آنها.
- وسایل و ابزار کار: برای کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش خود و خانواده شان ضروری است.
- تلفن مورد نیاز مدیون.
- مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می شود: (پول پیش یا ودیعه اجاره) مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج (سختی و تنگنا) گردد و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.
تشخیص مستثنیات دین به صورت موردی و با توجه به شأن و وضعیت مالی زوج توسط مرجع قضایی صورت می گیرد و همیشه نمی توان به صورت قطعی قبل از حکم دادگاه، در مورد مستثنی بودن مالی اظهارنظر کرد.
۷.۳. اموال به نام دیگران و ضامن در عقدنامه
- اموال به نام دیگران: در صورتی که زوج اموال خود را به نام بستگان (مانند مادر، خواهر یا فرزندان) منتقل کرده باشد تا از پرداخت مهریه فرار کند (فرار از دین)، زوجه می تواند با اثبات صوری بودن این معاملات در دادگاه، خواستار توقیف این اموال شود. اثبات فرار از دین نیاز به ارائه مدارک و دلایل قوی دارد و فرآیند پیچیده ای است.
- ضامن در عقدنامه: اگر در سند ازدواج، شخص ثالثی (مانند پدر شوهر) پرداخت مهریه را ضمانت کرده باشد، زوجه می تواند مهریه خود را از ضامن نیز مطالبه کند. در این صورت، ضامن به همراه زوج، متضامناً مسئول پرداخت مهریه خواهند بود.
۸. هزینه های به اجرا گذاشتن مهریه
هزینه های مربوط به اجرا گذاشتن مهریه بسته به روش انتخابی (اجرای ثبت یا دادگاه) و سایر عوامل متغیر است. آگاهی از این هزینه ها برای برنامه ریزی زوجه بسیار مهم است:
۸.۱. هزینه های دفترخانه
در صورتی که زوجه از طریق اجرای ثبت اقدام کند، اولین هزینه مربوط به مراجعه به دفترخانه ثبت ازدواج برای درخواست صدور اجراییه است. این هزینه شامل حق التحریر دفترخانه و تهیه فرم های مربوطه می شود که معمولاً مبلغی بین پانصد هزار تا دو میلیون تومان (بر اساس تعداد صفحات و پیچیدگی کار) متغیر است.
۸.۲. هزینه های دادرسی در دادگاه
اگر زوجه مستقیماً به دادگاه مراجعه کند یا پس از عدم توفیق در ثبت، به دادگاه ارجاع داده شود، باید هزینه دادرسی را پرداخت کند. این هزینه معادل ۳.۵ درصد ارزش مهریه مطالبه شده است. به عنوان مثال، اگر مهریه ۱۰۰ سکه باشد و ارزش هر سکه، مثلاً ۳۰ میلیون تومان باشد، ارزش کل مهریه ۳ میلیارد تومان خواهد بود و هزینه دادرسی حدود ۱۰۵ میلیون تومان می شود. این مبلغ باید هنگام تقدیم دادخواست پرداخت شود.
امکان درخواست اعسار از پرداخت هزینه های دادرسی: در صورتی که زوجه توانایی پرداخت این هزینه را نداشته باشد، می تواند همزمان با دادخواست مهریه، دادخواست اعسار از پرداخت هزینه های دادرسی را نیز به دادگاه تقدیم کند. در صورت پذیرش اعسار، زوجه موقتاً از پرداخت این هزینه ها معاف می شود و این هزینه ها در نهایت بر عهده زوج قرار خواهد گرفت.
۸.۳. هزینه نیم عشر دولتی در اجرای ثبت
پس از موفقیت در وصول مهریه از طریق اداره اجرای ثبت، هزینه ای تحت عنوان «نیم عشر دولتی» از مبلغ وصول شده کسر می شود. این هزینه معادل ۵ درصد (یک بیستم) کل مهریه وصول شده است که توسط اداره ثبت از اموال توقیف شده کسر و به حساب دولت واریز می گردد. این هزینه، تنها پس از وصول مهریه دریافت می شود و پرداخت اولیه ندارد.
۸.۴. حق الوکاله وکیل
در صورتی که زوجه برای پیگیری پرونده مهریه خود وکیل اختیار کند، باید حق الوکاله وکیل را نیز پرداخت نماید. میزان حق الوکاله بسته به توافق طرفین، پیچیدگی پرونده، و تجربه وکیل متفاوت است و می تواند به صورت درصدی از مهریه یا مبلغ ثابت تعیین شود. انتخاب وکیل متخصص می تواند از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری کرده و روند وصول مهریه را تسهیل و تسریع بخشد.
۹. مدت زمان به اجرا گذاشتن مهریه
مدت زمان لازم برای به اجرا گذاشتن مهریه، به عوامل متعددی بستگی دارد و نمی توان یک زمان ثابت و قطعی برای آن تعیین کرد. این فرآیند ممکن است از چند ماه تا چند سال به طول انجامد.
۹.۱. زمان تقریبی برای هر دو روش (ثبت و دادگاه)
-
از طریق اداره ثبت:
اگر زوجه اطلاعات دقیقی از اموال زوج داشته باشد و اموال به راحتی قابل شناسایی و توقیف باشند، این روش می تواند نسبتاً سریع تر باشد و ممکن است بین ۳ تا ۸ ماه به نتیجه برسد. اما در صورتی که شناسایی اموال دشوار باشد یا زوج اقدام به فرار از دین کند، ممکن است زمان بیشتری صرف شود و در نهایت نیاز به مراجعه به دادگاه پیدا کند.
-
از طریق دادگاه خانواده:
مسیر دادگاه معمولاً طولانی تر است و می تواند بین ۶ ماه تا ۲ سال (و حتی بیشتر) به طول انجامد. این زمان به دلیل نیاز به طی مراحل دادرسی، ابلاغ، تشکیل جلسات، صدور حکم، و در صورت لزوم، اعتراض به حکم و رسیدگی در مراجع بالاتر (تجدیدنظر و دیوان عالی کشور) طولانی می شود. درخواست تأمین خواسته در دادگاه می تواند سرعت توقیف اولیه اموال را افزایش دهد، اما روند کلی رسیدگی به مهریه همچنان زمان بر است.
۹.۲. عوامل مؤثر بر طولانی شدن فرآیند
- اعسار زوج: اگر زوج دادخواست اعسار (ناتوانی مالی) از پرداخت مهریه را تقدیم کند، دادگاه باید به این دادخواست رسیدگی کند. این فرآیند خود می تواند چندین ماه به طول انجامد. در صورت پذیرش اعسار، مهریه به صورت اقساطی تعیین می شود که وصول کامل آن سال ها به طول می انجامد.
- اعتراض به توقیف: در صورتی که زوج به توقیف اموال خود (به ویژه به دلیل مستثنیات دین بودن) اعتراض کند، رسیدگی به این اعتراض در دادگاه یا اداره ثبت زمان بر خواهد بود.
- عدم وجود مال یا پنهان کاری زوج: اگر زوج هیچ مالی به نام خود نداشته باشد یا اموال خود را پنهان کرده باشد، شناسایی و توقیف آن ها می تواند بسیار دشوار و زمان بر باشد.
- تعداد و حجم پرونده های قضایی: حجم بالای پرونده ها در دادگاه ها و اداره اجرای ثبت، می تواند بر سرعت رسیدگی تأثیر منفی بگذارد.
- تأخیر در ابلاغ ها: عدم دسترسی به زوج یا نقص در آدرس ها می تواند موجب تأخیر در ابلاغ اوراق قضایی و طولانی شدن فرآیند شود.
۱۰. عواقب و پیامدهای به اجرا گذاشتن مهریه
به اجرا گذاشتن مهریه، هم برای مرد و هم برای زن، می تواند پیامدهای حقوقی، مالی و حتی اجتماعی متعددی داشته باشد. آگاهی از این عواقب، به هر دو طرف کمک می کند تا با دید بازتری در این مسیر قدم بگذارند.
۱۰.۱. برای مرد (زوج)
- صدور حکم جلب: تا سقف ۱۱۰ سکه، در صورت عدم پرداخت مهریه یا عدم رعایت اقساط تعیین شده و عدم اثبات اعسار، حکم جلب مرد صادر می شود که منجر به بازداشت وی خواهد شد.
- توقیف و مزایده اموال: اموال منقول و غیرمنقول مرد که جزو مستثنیات دین نباشد، توقیف شده و از طریق مزایده به فروش می رسد تا مهریه زن پرداخت شود.
- ممنوع الخروجی: مرد ممکن است از سوی اداره ثبت یا دادگاه (پس از قطعیت حکم) ممنوع الخروج شود و تا زمان پرداخت مهریه یا ارائه تضمین، قادر به خروج از کشور نخواهد بود.
- پرداخت مهریه به صورت اقساطی: در صورت اثبات اعسار، مرد مکلف به پرداخت مهریه به صورت اقساطی می شود که می تواند بار مالی طولانی مدتی را برای او ایجاد کند.
- مسائل اعسار: مرد باید ناتوانی مالی خود را برای پرداخت یکجای مهریه در دادگاه اثبات کند که فرآیند آن نیاز به ارائه مدارک و شهادت شهود دارد و ممکن است درگیری های حقوقی بیشتری را به دنبال داشته باشد.
۱۰.۲. برای زن (زوجه)
- تأثیر بر رابطه زناشویی: مطالبه مهریه اغلب نشان دهنده وجود مشکلات عمیق در رابطه است و می تواند به سردی بیشتر روابط عاطفی و حتی تسریع فرآیند طلاق منجر شود.
- طولانی شدن فرآیند: همانطور که پیش تر ذکر شد، فرآیند وصول مهریه می تواند بسیار زمان بر باشد و نیاز به پیگیری های مستمر و صبر و حوصله از سوی زن دارد.
- هزینه های احتمالی: زن ممکن است مجبور به پرداخت هزینه های دادرسی، حق الوکاله وکیل، و سایر هزینه های اجرایی شود که در صورت عدم توفیق در وصول کامل مهریه، ممکن است جبران آن ها دشوار باشد.
- احتمال فرار از دین توسط زوج: در برخی موارد، مردان برای جلوگیری از پرداخت مهریه، اقدام به انتقال صوری اموال خود به نام دیگران می کنند که اثبات آن برای زن دشوار و مستلزم فرآیند حقوقی پیچیده ای است.
- احتمال تعدیل اقساط در آینده: حتی پس از تعیین اقساط مهریه، مرد می تواند در صورت تغییر شرایط مالی، درخواست تعدیل اقساط (کاهش یا افزایش) را به دادگاه ارائه دهد که این امر می تواند فرآیند وصول را دستخوش تغییر کند.
۱۱. بهترین روش به اجرا گذاشتن مهریه (راهنمای تصمیم گیری)
انتخاب بهترین روش برای به اجرا گذاشتن مهریه، یک تصمیم استراتژیک است که به عوامل متعددی بستگی دارد. هیچ راهکار واحدی برای همه شرایط وجود ندارد و بهترین گزینه، باید با توجه به وضعیت خاص هر زوج و زوجه تعیین شود. در ادامه، یک جدول مقایسه و توصیه هایی بر اساس سناریوهای مختلف ارائه می شود:
۱۱.۱. جدول مقایسه روش ثبت و دادگاه
جدول زیر به مقایسه جامع دو روش اصلی (اجرای ثبت و دادگاه) می پردازد تا تصویر روشنی از مزایا و معایب هریک ارائه دهد:
| معیار | روش از طریق اداره ثبت | روش از طریق دادگاه خانواده |
|---|---|---|
| سرعت اولیه توقیف | معمولاً سریع تر (در صورت شناسایی اموال) | ممکن است طولانی تر باشد، اما با تأمین خواسته سریع است |
| هزینه اولیه | پایین تر (فقط هزینه دفترخانه) | بالاتر (۳.۵% ارزش مهریه) |
| امکان جلب مرد | پس از صدور گواهی عدم مال و ارجاع به دادگاه (غیرمستقیم) | مستقیماً و تا سقف ۱۱۰ سکه (پس از صدور حکم) |
| امکان توقیف اموال | گسترده (به جز مستثنیات دین) | گسترده (به جز مستثنیات دین)، با امکان تأمین خواسته |
| پیچیدگی فرآیند | در ابتدا ساده تر، اما در صورت عدم مال پیچیده می شود | معمولاً پیچیده تر و زمان برتر |
| بررسی سایر دعاوی | فقط مطالبه مهریه | امکان طرح همزمان نفقه، اجرت المثل، حضانت و غیره |
| اعسار و تقسیط | مرد باید در دادگاه دادخواست اعسار دهد | امکان طرح دادخواست اعسار همزمان با مهریه |
| ممنوع الخروجی | معمولاً سریع تر | پس از قطعیت حکم دادگاه |
۱۱.۲. توصیه بر اساس سناریوهای مختلف
- در صورت وجود اموال مشخص و قابل شناسایی: اگر زوجه اطلاعات دقیقی از اموال منقول و غیرمنقول زوج دارد (مثل پلاک خودرو، پلاک ثبتی ملک، شماره حساب بانکی پر)، اقدام از طریق اداره ثبت می تواند سریع ترین و کم هزینه ترین راه برای توقیف و وصول مهریه باشد.
- در صورت عدم وجود اموال مشخص یا احتمال فرار از دین: اگر زوجه اطلاعات کمی از اموال زوج دارد یا نگران انتقال اموال توسط زوج است، اقدام از طریق دادگاه خانواده با درخواست تأمین خواسته قبل از ابلاغ توصیه می شود. این امر به توقیف فوری اموال پیش از اطلاع زوج کمک می کند.
- در صورت عجله برای ممنوع الخروجی: در گذشته، معمولاً اقدام از طریق اداره ثبت برای ممنوع الخروجی سریع تر بود. اما با توجه به رویه های جدید و بخشنامه های قوه قضائیه، این موضوع نیز نیاز به بررسی دقیق توسط وکیل دارد تا بهترین و سریع ترین راهکار انتخاب شود.
- در صورت نیاز به طرح همزمان سایر دعاوی: اگر زوجه قصد دارد همزمان با مهریه، اقدام به مطالبه نفقه، اجرت المثل یا سایر حقوق خود کند، مراجعه به دادگاه خانواده منطقی تر است تا تمامی پرونده ها به صورت یکپارچه و در یک مرجع رسیدگی شوند.
- در مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، حتماً باید از طریق دادگاه خانواده اقدام شود، زیرا اثبات تمکن مالی مرد نیازمند رسیدگی قضایی و ارائه دلایل و مستندات است.
۱۱.۳. نقش مشاوره حقوقی تخصصی
با توجه به پیچیدگی های حقوقی و تغییرات مداوم قوانین و رویه های قضایی، دریافت مشاوره حقوقی تخصصی از یک وکیل خانواده پیش از هر اقدامی، اکیداً توصیه می شود. یک وکیل مجرب می تواند با بررسی دقیق وضعیت مالی زوج، نوع مهریه، مدارک موجود، و سایر شرایط پرونده، بهترین استراتژی را برای زوجه طراحی کرده و او را در تمامی مراحل راهنمایی کند. این اقدام نه تنها می تواند از اتلاف وقت و هزینه جلوگیری کند، بلکه شانس موفقیت در وصول مهریه را نیز به طور چشمگیری افزایش می دهد.
۱۲. سوالات متداول (FAQ)
آیا می توان مهریه را بدون طلاق مطالبه کرد؟
بله، مهریه حق مالی زن است و او می تواند هر زمان که بخواهد، حتی بدون درخواست طلاق و در طول زندگی مشترک، آن را مطالبه کند. این حق به محض جاری شدن عقد نکاح، برای زن ثابت می شود.
اگر مرد اموالی نداشته باشد، زن چگونه مهریه خود را بگیرد؟
اگر مرد اموالی برای توقیف نداشته باشد و اعسار او در دادگاه ثابت شود، دادگاه مهریه را به صورت اقساطی تعیین می کند. وصول مهریه در این حالت، ممکن است بسیار طولانی شود. در صورت عدم پرداخت اقساط تا سقف ۱۱۰ سکه، امکان جلب مرد وجود دارد.
آیا در دوران عقد و باکره نبودن زن، مهریه کامل تعلق می گیرد؟
در صورتی که طلاق در دوران عقد و قبل از رابطه زناشویی صورت گیرد، نصف مهریه به زن تعلق می گیرد. اما اگر زن باکره نباشد، چه به دلیل رابطه با شوهر چه به دلیل دیگر، و طلاق در دوران عقد رخ دهد، مهریه کامل به او تعلق خواهد گرفت. حق مطالبه مهریه کامل در هر صورت وجود دارد، اما میزان پرداخت هنگام طلاق باکره متفاوت است.
آیا می توان همزمان با مهریه، نفقه و اجرت المثل را هم مطالبه کرد؟
بله، زن می تواند همزمان با مطالبه مهریه، دادخواست مطالبه نفقه (معوقه یا جاری) و اجرت المثل ایام زوجیت را نیز به دادگاه تقدیم کند. این سه، دعاوی جداگانه محسوب می شوند اما می توانند به صورت همزمان پیگیری شوند.
سقف ۱۴ سکه برای مهریه چیست؟
در حال حاضر، هیچ قانون مصوب و اجرایی مبنی بر سقف ۱۴ سکه برای مهریه وجود ندارد. این موضوع صرفاً در حد طرح، پیشنهاد یا گمانه زنی در محافل حقوقی و مجلس مطرح شده است و هنوز به قانون تبدیل نشده است. مهریه همچنان بر اساس توافق زوجین در سند ازدواج معتبر است.
آیا بعد از بخشش مهریه می توان دوباره آن را مطالبه کرد؟
بستگی به نوع بخشش دارد. اگر زن مهریه را «ابراء» کرده باشد، به معنای بری کردن ذمه مرد از بدهی مهریه است و به هیچ وجه امکان رجوع و مطالبه مجدد آن وجود ندارد. اما اگر مهریه را «بذل» کرده باشد (یعنی هبه کرده باشد)، در برخی موارد (مانند طلاق خلع و رجوع مرد از طلاق در ایام عده) امکان رجوع از بخشش مهریه وجود دارد. این موضوع دارای پیچیدگی های حقوقی است و نیاز به مشاوره تخصصی دارد.
آیا اموال پدر شوهر یا ضامن قابل توقیف است؟
اموال پدر شوهر به طور مستقیم قابل توقیف نیست، مگر اینکه او در سند ازدواج به عنوان «ضامن» پرداخت مهریه قید شده باشد. در این صورت، اگر پدر شوهر ضمانت رسمی مهریه را کرده باشد، می توان مهریه را از اموال وی نیز مطالبه و توقیف کرد.
ملاک قیمت سکه برای مهریه، زمان مطالبه است یا زمان وصول؟
ملاک محاسبه قیمت سکه برای پرداخت مهریه، قیمت روز سکه در زمان وصول یا پرداخت است، نه زمان عقد یا زمان مطالبه (تقدیم دادخواست). این موضوع به دلیل نوسانات قیمت سکه و حفظ ارزش واقعی مهریه در طول زمان است.
اگر مرد اموال خود را به نام فرزندان زیر ۱۸ سال زده باشد، آیا قابل توقیف است؟
اگر اثبات شود که این انتقال به منظور فرار از دین (پرداخت مهریه) و به صورت صوری انجام شده است، زوجه می تواند با طرح دعوای ابطال معامله صوری، خواستار توقیف این اموال شود. اما اثبات صوری بودن معاملات، فرآیند دشوار و پیچیده ای است که نیاز به ادله قوی دارد.
پیگیری دعاوی مهریه، به دلیل جنبه های حقوقی و مالی متعدد و نیز تأثیرات عمیق آن بر زندگی افراد، نیازمند دقت، آگاهی و برنامه ریزی است. این راهنمای جامع تلاش کرد تا ابعاد مختلف نحوه به اجرا گذاشتن مهریه توسط زن را تشریح کند تا مخاطبان با درکی روشن تر، مسیر پیش روی خود را انتخاب نمایند.
با این حال، هر پرونده مهریه ویژگی های خاص خود را دارد و کوچک ترین جزئیات می تواند بر نتیجه تأثیرگذار باشد. از این رو، اکیداً توصیه می شود پیش از هرگونه اقدام، از مشاوره حقوقی تخصصی با یک وکیل مجرب خانواده بهره مند شوید. یک وکیل متخصص می تواند با بررسی دقیق وضعیت شما، راهنمایی های لازم را ارائه داده و شما را در تمامی مراحل این فرآیند پیچیده یاری رساند تا حقوق شما به نحو احسن حفظ و احقاق گردد.