اظهار نامه مالیات بر ارث

اظهارنامه مالیات بر ارث، فرمی است که ورثه متوفی موظف به تکمیل و ارائه آن به سازمان امور مالیاتی هستند تا اطلاعات مربوط به اموال و دارایی های به جای مانده از متوفی را اعلام کرده و فرایند قانونی محاسبه و پرداخت مالیات بر ارث را آغاز کنند. این اقدام برای هرگونه تصرف قانونی در ماترک، از جمله فروش، اجاره یا انتقال سند، الزامی است.

فوت هر شخص، فارغ از جنبه های عاطفی و انسانی، مسائل حقوقی و مالی متعددی را به دنبال دارد که یکی از مهم ترین آن ها، تعیین تکلیف دارایی ها و دیون متوفی است. در این میان، مالیات بر ارث به عنوان یک تکلیف قانونی، نقش محوری در فرایند انتقال ماترک به وراث ایفا می کند. تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث، نخستین و اساسی ترین گام در این مسیر است که نه تنها جنبه اطلاع رسانی به نهاد مالیاتی را دارد، بلکه پایه و اساس محاسبات مالیاتی و در نهایت، صدور گواهی پرداخت مالیات برای تصرف در اموال را فراهم می آورد. این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع، تمامی ابعاد مربوط به اظهارنامه مالیات بر ارث را، از تعریف و مبانی قانونی گرفته تا مراحل ثبت الکترونیکی، مدارک مورد نیاز و نکات حقوقی مرتبط، به تفصیل بررسی خواهد کرد تا وراث و ذی نفعان با آگاهی کامل این فرایند را به انجام رسانند.

اظهارنامه مالیات بر ارث چیست؟ (تعریف، مبانی و اهداف)

اظهارنامه مالیات بر ارث، یک سند رسمی و قانونی است که توسط وراث یا نماینده قانونی آن ها، شامل اطلاعات دقیق و جامع از کلیه اموال، دارایی ها، دیون و هزینه های متوفی، به سازمان امور مالیاتی کشور تسلیم می شود. هدف اصلی از ارائه این اظهارنامه، تعیین ارزش خالص ماترک (دارایی های پس از کسر دیون و معافیت ها) و محاسبه میزان مالیات بر ارث قابل پرداخت توسط وراث است. این اظهارنامه، مبنای قانونی برای انجام محاسبات مالیاتی و در نهایت، صدور گواهی پرداخت مالیات است که بدون آن، وراث قادر به انجام هیچ گونه معامله یا انتقال رسمی نسبت به اموال متوفی نخواهند بود.

مبانی قانونی اظهارنامه مالیات بر ارث

الزام به تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث و پرداخت آن، ریشه در قانون مالیات های مستقیم، به ویژه مواد 1 تا 17 آن، دارد که آخرین اصلاحات آن در سال 1394 اعمال شده است. ماده 1 قانون مالیات های مستقیم به صراحت بیان می دارد: هر گاه در نتیجه فوت شخصی اعم از فوت حقیقی یا فوت فرضی، اموالی ارثاً به کسی برسد، ورثه متوفی بر طبق مقررات این فصل مشمول مالیات بر ارث می باشند. همچنین، ماده 2 این قانون، دامنه اموال مشمول مالیات را تشریح می کند که شامل کلیه ماترک متوفی اعم از منقول و غیرمنقول و مطالبات قابل وصول، پس از کسر دیون محقق متوفی و واجبات مالی و هزینه های کفن و دفن می شود. این مواد، چارچوب قانونی را برای تکمیل اظهارنامه ارث و تعیین مالیات فراهم می آورند.

تفاوت اظهارنامه مالیات بر ارث با گواهی انحصار وراثت

بسیاری از افراد اظهارنامه مالیات بر ارث را با گواهی انحصار وراثت اشتباه می گیرند، در حالی که این دو مفهوم، هرچند مرتبط، اما از نظر هدف و ماهیت کاملاً متفاوت هستند:

• گواهی انحصار وراثت: این گواهی توسط شورای حل اختلاف صادر می شود و صرفاً نام وراث قانونی متوفی، نسبت آن ها با متوفی و سهم الارث هر یک را از کل ماترک (بدون تعیین ارزش ریالی اموال) مشخص می کند. این گواهی برای اثبات وراثت و رسمیت بخشیدن به آن ضروری است.
• اظهارنامه مالیات بر ارث: این اظهارنامه به سازمان امور مالیاتی تسلیم می شود و شامل لیست دقیق و ارزش گذاری شده تمامی اموال و دارایی های متوفی، دیون و هزینه های قابل کسر است. هدف آن، محاسبه مالیات بر ارث و پرداخت آن است.

در واقع، گواهی انحصار وراثت پیش نیاز تکمیل اظهارنامه مالیات بر ارث است؛ زیرا اطلاعات وراث و سهم الارث آن ها در اظهارنامه باید بر اساس گواهی انحصار وراثت درج شود.

چه کسانی ملزم به تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث هستند؟

مسئولیت تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث به طور کلی بر عهده وراث قانونی متوفی است. با این حال، قانون برای سهولت و امکان پذیری این فرایند، استثنائاتی را نیز در نظر گرفته است:

1. وراث قانونی: کلیه وراثی که طبق قانون مدنی در طبقات ارث قرار می گیرند، مکلف به تسلیم اظهارنامه هستند. این وراث به سه طبقه اصلی تقسیم می شوند:
   • طبقه اول: شامل پدر، مادر، همسر، اولاد و اولاد اولاد (نوادگان).
   • طبقه دوم: شامل اجداد، برادر، خواهر و اولاد آن ها.
   • طبقه سوم: شامل اعمام، عمات، اخوال و خالات (عموها، عمه ها، دایی ها و خاله ها) و اولاد آن ها.

   در هر طبقه، وراث نزدیک تر، مانع ارث بردن وراث دورتر می شوند. تسلیم اظهارنامه می تواند توسط تمامی وراث به صورت مشترک یا توسط یک یا چند نفر از آن ها به نمایندگی از سایرین انجام شود. در صورتی که یکی از وراث به تنهایی اقدام به تسلیم اظهارنامه کند، مسئولیت قانونی صحت اطلاعات بر عهده او خواهد بود و سایر وراث نیز از مزایای آن بهره مند می شوند.

2. نمایندگان قانونی وراث: در برخی موارد، خود وراث قادر به انجام این تکلیف نیستند. در این شرایط، نمایندگان قانونی آن ها می توانند اقدام کنند:
   • وکیل: در صورتی که وراث به وکیلی وکالت داده باشند، وکیل می تواند با ارائه وکالت نامه رسمی، اظهارنامه را تکمیل و تسلیم نماید.
   • ولی قهری: برای وراث صغیر (کودکان) یا مجنون، پدر یا جد پدری به عنوان ولی قهری، مسئولیت تکمیل و تسلیم اظهارنامه را بر عهده دارد.
   • قیم: در مواردی که ولی قهری وجود نداشته باشد یا صلاحیت نداشته باشد، قیم قانونی وراث صغیر یا مجنون، این وظیفه را بر عهده می گیرد.
3. اجرای وصیت نامه: در صورتی که متوفی وصیت نامه داشته و بخشی از اموال خود را به کسی غیر از وراث قانونی وصیت کرده باشد، موصی له (کسی که وصیت به نفع او شده) یا وصی (اجرا کننده وصیت)، در خصوص آن بخش از اموال، مسئولیت اطلاع رسانی و پرداخت مالیات را بر عهده خواهند داشت. البته این مورد اغلب در چارچوب اظهارنامه وراث اصلی صورت می گیرد.

لازم به ذکر است که مسئولیت تضامنی بر عهده تمامی وراث است، به این معنا که سازمان امور مالیاتی می تواند برای وصول مالیات بر ارث، به هر یک از وراث مراجعه کند و هر یک از وراث نیز می تواند سهم مالیاتی خود را پرداخت کند. تسلیم به موقع و صحیح اظهارنامه، از بروز جرائم و مشکلات حقوقی بعدی جلوگیری می کند.

سامانه اظهارنامه الکترونیک مالیات بر ارث و تفاوت های کلیدی

با پیشرفت فناوری و در راستای تسهیل خدمات دولتی، سازمان امور مالیاتی کشور امکان ثبت الکترونیکی اظهارنامه مالیات بر ارث را از طریق سامانه ersportal.tax.gov.ir فراهم کرده است. این سامانه، جایگزین روش های سنتی و حضوری شده و به وراث اجازه می دهد تا از هر کجا و در هر زمان، نسبت به تکمیل و ارسال اظهارنامه خود اقدام کنند. این رویکرد نه تنها در وقت و هزینه صرفه جویی می کند، بلکه دقت و سرعت فرایند را نیز افزایش می دهد.

گام اول: لزوم ثبت نام و احراز هویت در درگاه ملی خدمات مالیاتی (my.tax.gov.ir)

قبل از هر اقدامی در سامانه مالیات بر ارث، متقاضیان باید در درگاه ملی خدمات مالیاتی به آدرس my.tax.gov.ir ثبت نام و احراز هویت شوند. این ثبت نام برای تمامی مودیان مالیاتی (اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی) الزامی است و زیربنای استفاده از تمامی خدمات الکترونیکی سازمان امور مالیاتی محسوب می شود.

1. نحوه ثبت نام: وارد وب سایت my.tax.gov.ir شده و گزینه ثبت نام را انتخاب کنید. اطلاعات هویتی و شماره تماس خود را وارد نموده و مراحل ثبت نام را طبق دستورالعمل های موجود در سامانه دنبال کنید.
2. دریافت نام کاربری و رمز عبور: پس از تکمیل ثبت نام و احراز هویت، یک نام کاربری (معمولاً کد ملی) و رمز عبور برای شما فعال خواهد شد. این اطلاعات برای ورود به تمامی سامانه های مالیاتی، از جمله سامانه اظهارنامه مالیات بر ارث، ضروری است.

تمایز مهم: تاریخ فوت متوفی (قبل و بعد از 1395)

یکی از مهم ترین نکات در تکمیل اظهارنامه مالیات بر ارث، توجه به تاریخ فوت متوفی است. قانون مالیات بر ارث در سال 1394 اصلاحات اساسی یافت و از ابتدای سال 1395 به اجرا درآمد. این تغییرات، تأثیر عمیقی بر نحوه محاسبه مالیات بر ارث، مهلت اظهارنامه مالیات بر ارث و حتی شیوه تسلیم آن گذاشته است:

• متوفیان قبل از سال 1395:

  برای افرادی که تاریخ فوت آن ها پیش از 1/1/1395 بوده است، قوانین قدیمی مالیات بر ارث حاکم است. بر این اساس، وراث موظف بودند ظرف مدت 6 ماه تا 1 سال پس از فوت متوفی، اظهارنامه را به صورت حضوری و کاغذی به اداره امور مالیاتی مربوطه (آخرین محل اقامت متوفی) تسلیم کنند. ثبت اظهارنامه مالیات بر ارث برای این گروه از طریق سامانه الکترونیکی امکان پذیر نیست و باید به روش سنتی و با مراجعه حضوری اقدام شود.

• متوفیان بعد از سال 1395:

  برای افرادی که تاریخ فوت آن ها از 1/1/1395 به بعد است، قانون جدید مالیات بر ارث اعمال می شود. در این قانون، تاکید بر ثبت الکترونیکی اظهارنامه مالیات بر ارث از طریق سامانه ersportal.tax.gov.ir است. همچنین، مهلت زمانی مشخص برای تسلیم اظهارنامه حذف شده و تکلیف پرداخت مالیات و تسلیم اظهارنامه به زمان انتقال دارایی ها به وراث موکول شده است. به عبارت دیگر، هر زمان وراث قصد تصرف یا انتقال یک دارایی را داشته باشند، باید ابتدا مالیات بر ارث آن دارایی را پرداخت کنند و در همین راستا، اظهارنامه مالیات بر ارث را تکمیل نمایند.

توجه به این تفاوت حیاتی، از بروز مشکلات و اتلاف وقت جلوگیری می کند و به وراث کمک می کند تا مسیر صحیح و قانونی را برای مدیریت ترکه انتخاب کنند.

انواع فرم اظهارنامه مالیات بر ارث: فرم 26 و فرم 34

در فرایند تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث، دو نوع فرم اصلی به نام های فرم 26 و فرم 34 مورد استفاده قرار می گیرند. انتخاب فرم صحیح بستگی به شرایط پرونده و به ویژه زمان اقدام وراث دارد. شناخت تفاوت ها و کاربردهای هر یک از این فرم ها برای وراث از اهمیت بالایی برخوردار است.

فرم 26 اظهارنامه مالیات بر ارث

فرم 26 اظهارنامه مالیات بر ارث، فرم اصلی و جامع تری است که برای اعلام دارایی های متوفی و محاسبه مالیات بر ارث مورد استفاده قرار می گیرد. این فرم دارای ویژگی های زیر است:

• موارد کاربرد: این فرم در مرحله اولیه و معمولاً در مواردی که وراث قصد دارند از تمامی امکانات قانونی برای کسر دیون و هزینه ها از ماترک بهره مند شوند، استفاده می شود.
• امکان کسر دیون و هزینه ها: مهم ترین مزیت فرم 26، امکان درج و کسر دیون محقق متوفی (مانند مهریه، وام های بانکی، بدهی های ثابت شده) و همچنین هزینه های کفن و دفن (در حد متعارف) و واجبات مالی و عبادی از کل ماترک است. این امر باعث کاهش پایه مالیاتی و در نتیجه، کاهش مبلغ مالیات بر ارث قابل پرداخت می شود.
• جزییات اطلاعاتی: در این فرم، تمامی اطلاعات مربوط به متوفی، وراث، گواهی انحصار وراثت، انواع دارایی های منقول و غیرمنقول (املاک، خودرو، حساب های بانکی، سهام، حقوق و مطالبات و…) و همچنین دیون و هزینه ها به دقت ثبت می شود.

فرم 34 اظهارنامه مالیات بر ارث

فرم 34 اظهارنامه مالیات بر ارث، به عنوان یک فرم تکمیلی یا جایگزین برای فرم 26 در شرایط خاص استفاده می شود. ویژگی های اصلی این فرم عبارتند از:

• موارد کاربرد: فرم 34 عمدتاً در مواردی کاربرد دارد که وراث پس از اتمام مهلت قانونی برای تسلیم فرم 26 (در قوانین قبل از 1395) یا در شرایطی که تمایلی به کسر دیون و هزینه ها ندارند، اقدام به اعلام دارایی ها می کنند. در قانون جدید مالیات بر ارث (بعد از 1395)، این فرم می تواند برای اعلام دارایی هایی استفاده شود که وراث قصد انتقال فوری آن ها را دارند و می خواهند صرفاً مالیات آن بخش را پرداخت کنند، بدون اینکه وارد فرایند جامع کسر دیون شوند.
• عدم امکان کسر دیون و هزینه ها: اصلی ترین تفاوت فرم 34 با فرم 26، عدم امکان کسر دیون و هزینه ها از ماترک در این فرم است. به این معنا که مالیات بر ارث بر اساس ارزش کل دارایی های اعلام شده، بدون در نظر گرفتن بدهی ها، محاسبه می شود که می تواند منجر به افزایش مبلغ مالیات شود.
• جزییات اطلاعاتی: اطلاعات متوفی، وراث و دارایی ها در فرم 34 نیز درج می شود، اما بخش مربوط به دیون و هزینه ها در این فرم وجود ندارد.

جدول مقایسه ای فرم 26 و 34

برای درک بهتر تفاوت های این دو فرم، جدول زیر یک مقایسه جامع ارائه می دهد:

ویژگی	فرم 26 اظهارنامه مالیات بر ارث	فرم 34 اظهارنامه مالیات بر ارث
زمان تسلیم (در قانون جدید)	هر زمان که وراث قصد تسویه کامل مالیات بر ارث را دارند	هر زمان که وراث قصد انتقال بخشی از دارایی را دارند یا مهلت قانونی فرم 26 سپری شده (در قانون قدیم)
امکان کسر دیون و هزینه ها	بله، با ارائه مدارک مثبته	خیر، امکان کسر دیون و هزینه ها وجود ندارد
هدف اصلی	اعلام جامع ماترک و کسر دیون برای تعیین مالیات بر ارث کامل	اعلام دارایی ها برای تعیین مالیات بر ارث بدون کسر دیون، در صورت لزوم یا انقضای مهلت فرم 26
پیامد مالیاتی	احتمال کاهش مالیات بر ارث به دلیل کسر دیون	احتمال افزایش مالیات بر ارث به دلیل عدم کسر دیون

انتخاب فرم صحیح، نیازمند دقت و آگاهی از وضعیت پرونده وراث است. در بسیاری از موارد، وراث ابتدا با فرم 26 اقدام می کنند تا از مزایای کسر دیون بهره مند شوند.

مدارک لازم برای تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث (چک لیست جامع)

تکمیل و تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث نیازمند ارائه مجموعه ای از مدارک هویتی و اسناد مربوط به دارایی ها، دیون و هزینه های متوفی و وراث است. فراهم آوردن این مدارک پیش از شروع فرایند، به سرعت و دقت انجام کار کمک شایانی می کند. در ادامه، چک لیستی جامع از مدارک لازم برای اظهارنامه مالیات بر ارث ارائه شده است:

مدارک هویتی

• متوفی:
  • تصویر شناسنامه (تمام صفحات)
  • تصویر کارت ملی
• تمامی وراث:
  • تصویر شناسنامه (تمام صفحات)
  • تصویر کارت ملی
• نماینده قانونی (در صورت وجود):
  • تصویر شناسنامه و کارت ملی وکیل، ولی یا قیم
  • وکالت نامه رسمی یا حکم قیمومت

مدارک فوت و انحصار وراثت

• گواهی فوت: اصل یا تصویر برابر اصل شده گواهی فوت متوفی.
• گواهی حصر وراثت: اصل یا تصویر برابر اصل شده گواهی انحصار وراثت (قطعی یا محدود) صادر شده توسط شورای حل اختلاف، که در آن نام وراث و سهم الارث هر یک مشخص شده است.

مدارک مربوط به دارایی ها

این بخش نیازمند دقت فراوان است و باید تمامی اموال متوفی به طور کامل اعلام شوند:

• املاک:
  • تصویر سند مالکیت یا بنچاق (در صورت رسمی نبودن سند)
  • پایان کار ساختمان یا پروانه ساخت
  • قبض عوارض شهرداری یا استعلام دارایی از شهرداری
  • در صورت اجاره بودن ملک، قرارداد اجاره
  • ارزیابی کارشناس رسمی (در صورت نیاز و در برخی موارد)
• وسایل نقلیه:
  • تصویر سند مالکیت وسیله نقلیه (برگ سبز)
  • کارت خودرو
  • برگ کمپانی (در صورت وجود)
• حساب های بانکی و سپرده ها:
  • گواهی از تمامی بانک ها و موسسات مالی که متوفی در آن ها حساب داشته است (شامل شماره حساب، نوع حساب، مبلغ موجودی در تاریخ فوت، سودهای تعلق گرفته و…)
  • دفترچه حساب یا کارت بانکی
• اوراق بهادار و سهام:
  • گواهی نقل و انتقال سهام از شرکت یا کارگزاری بورس
  • برگه های سهام یا اوراق مشارکت
  • گواهی صندوق های سرمایه گذاری
• بیمه های عمر و سایر بیمه ها:
  • قرارداد بیمه نامه عمر
  • مدارک مربوط به بیمه های حوادث یا سایر بیمه ها
• سیم کارت و سایر حقوق مالی:
  • شماره سیم کارت و گواهی مالکیت از اپراتور مربوطه
  • هرگونه حق مالی دیگر (مانند حق اختراع، حق تألیف، سهام شرکت های خصوصی)
• سلاح، طلا، جواهر و سایر اموال منقول با ارزش:
  • لیست دقیق اقلام و ارزش تقریبی آن ها (در صورت لزوم، با ارزیابی کارشناس)
  • مجوز نگهداری سلاح (در صورت وجود)

مدارک مربوط به دیون و هزینه ها (در صورت کسر در فرم 26)

برای کسر دیون و هزینه ها از ماترک، ارائه مدارک معتبر و مثبته ضروری است:

• مدارک اثبات دیون متوفی:
  • اسناد رسمی بدهی (مانند سند ازدواج برای مهریه، قراردادهای وام بانکی، اسناد رهنی)
  • چک ها و سفته های معتبر که بابت بدهی صادر شده اند.
  • حکم قضایی یا سند اقرار به دین
• فاکتورهای هزینه های کفن و دفن:
  • فاکتورهای معتبر مربوط به هزینه های کفن و دفن، مراسم ترحیم (در حد عرف و عادت)
• مدارک مربوط به واجبات مالی و عبادی:
  • گواهی از مراجع ذی صلاح یا اسناد مربوط به پرداخت دیون شرعی (مانند خمس، زکات، رد مظالم)
  • رسید پرداخت هزینه حج یا نماز و روزه قضا (در صورت داشتن وصیت)

توصیه مهم: پیش از شروع فرایند تکمیل اظهارنامه ارث، تمامی این مدارک را به دقت جمع آوری، مرتب و در صورت نیاز، کپی برابر اصل نمایید. نقص مدارک می تواند فرایند را به تأخیر بیندازد و مشکلات جدیدی را ایجاد کند.

مراحل گام به گام ثبت و تکمیل اظهارنامه مالیات بر ارث

پس از جمع آوری مدارک لازم و احراز هویت در درگاه ملی خدمات مالیاتی، نوبت به ثبت و تکمیل اظهارنامه مالیات بر ارث به صورت الکترونیکی می رسد. این فرایند به صورت گام به گام و از طریق سامانه ersportal.tax.gov.ir انجام می شود. در ادامه، مراحل با جزئیات کامل شرح داده شده اند.

مرحله 1: ورود به سامانه ersportal.tax.gov.ir

ابتدا، مرورگر وب خود را باز کرده و آدرس ersportal.tax.gov.ir را وارد کنید. در صفحه ورودی سامانه، نام کاربری (کد ملی) و رمز عبوری که از درگاه ملی خدمات مالیاتی (my.tax.gov.ir) دریافت کرده اید را به همراه عبارت امنیتی وارد نموده و گزینه ورود را کلیک کنید.

ورود به سامانه اظهارنامه الکترونیک مالیات بر ارث با استفاده از کد ملی و رمز عبور دریافتی از درگاه ملی خدمات مالیاتی، اولین گام واریث برای انجام این تکلیف قانونی است.

مرحله 2: انتخاب نوع اظهارنامه (فرم 26 یا 34)

پس از ورود موفق به سامانه، صفحه ای نمایش داده می شود که در آن گزینه های مختلفی برای اظهارنامه مالیاتی مشاهده می شود. در این مرحله باید یکی از گزینه های اظهارنامه فرم 26 مالیات بر ارث یا اظهارنامه فرم 34 مالیات بر ارث را بر اساس نیاز و شرایط پرونده خود انتخاب نمایید. همان طور که پیش تر توضیح داده شد، فرم 26 امکان کسر دیون و هزینه ها را فراهم می کند، در حالی که فرم 34 این امکان را ندارد.

مرحله 3: تکمیل اطلاعات اولیه متقاضی (وارث / وکیل)

در این بخش، اطلاعات هویتی شما به عنوان متقاضی (وارث یا وکیل) که در درگاه ملی خدمات مالیاتی ثبت نام کرده اید، به صورت خودکار نمایش داده می شود. این اطلاعات شامل نام، نام خانوادگی، کد ملی و سایر جزئیات است. صحت این اطلاعات را بازبینی و در صورت تأیید، گزینه ثبت و ادامه را کلیک کنید.

مرحله 4: درج اطلاعات متوفی

در این مرحله، باید اطلاعات مربوط به متوفی را به دقت وارد کنید. این اطلاعات شامل نام، نام خانوادگی، شماره ملی، تاریخ فوت، تاریخ تولد و سایر جزئیات مورد نیاز است. دقت در وارد کردن تاریخ فوت بسیار مهم است؛ زیرا مبنای تعیین قانون حاکم (قبل یا بعد از 1395) و نرخ های مالیاتی خواهد بود. پس از تکمیل، ثبت و ادامه را بزنید.

مرحله 5: ثبت اطلاعات گواهی انحصار وراثت

در این بخش، لازم است جزئیات گواهی انحصار وراثت را وارد کنید. این اطلاعات شامل شماره و تاریخ گواهی، مرجع صادرکننده (شورای حل اختلاف)، و مشخصات تمامی وراث و سهم الارث قانونی آن ها از ماترک است. اطمینان حاصل کنید که تمامی وراث و سهم الارث آن ها مطابق با گواهی حصر وراثت، به درستی درج شده باشد. سپس ثبت و ادامه را انتخاب کنید.

مرحله 6: اعلام مشخصات وراث

در این مرحله، باید تمامی وراث را با جزئیات کامل (نام، نام خانوادگی، کد ملی، نسبت با متوفی و سهم الارث) به سیستم اضافه کنید. سامانه معمولاً با توجه به اطلاعات گواهی انحصار وراثت، بخشی از این اطلاعات را نمایش می دهد. شما می توانید وراث جدید اضافه کنید یا اطلاعات موجود را ویرایش نمایید. این بخش برای تعیین طبقات وراث و اعمال نرخ های مالیاتی مربوطه ضروری است.

مرحله 7: ثبت و اعلام اموال ماترک متوفی (دارایی ها)

این مهم ترین و زمان برترین بخش تکمیل اظهارنامه ارث است. در این مرحله، باید تمامی اموال و دارایی های متوفی را به تفکیک نوع، به سیستم اضافه کنید:

1. املاک: مشخصات ملک (آدرس، پلاک ثبتی، کاربری، مساحت)، ارزش منطقه ای یا کارشناسی شده (بر اساس نوع ملک و قوانین مالیاتی) و سایر جزئیات سند.
2. خودرو و وسایل نقلیه: نوع خودرو، مدل، سال ساخت، شماره پلاک، ارزش در تاریخ فوت (بر اساس جدول ارزش گذاری سازمان امور مالیاتی یا کارشناسی).
3. حساب های بانکی و سپرده ها: نام بانک، شماره حساب، نوع حساب (جاری، پس انداز، کوتاه مدت، بلندمدت)، مبلغ موجودی در تاریخ فوت، و سودهای تعلق گرفته.
4. اوراق بهادار و سهام: نام شرکت، تعداد سهام، ارزش اسمی و ارزش بازاری در تاریخ فوت.
5. سایر دارایی ها: شامل مالیات بر ارث سیم کارت، طلا و جواهر، سلاح، حقوق و مطالبات، سهام شرکت های خصوصی و هرگونه دارایی منقول و غیرمنقول دیگر. برای هر بخش، گزینه افزودن جدید را انتخاب و جزئیات را وارد نمایید. دقت در ورود اطلاعات و ارزش گذاری صحیح دارایی ها، بسیار حائز اهمیت است.

مرحله 8: درج دیون و هزینه های قابل کسر (فقط برای فرم 26)

اگر فرم 26 را انتخاب کرده اید، در این مرحله می توانید دیون محقق متوفی و هزینه های قابل کسر را وارد کنید. این بخش شامل موارد زیر است:

• دیون متوفی: مانند مهریه همسر، وام های بانکی، بدهی به اشخاص حقیقی و حقوقی. برای هر دین، باید نوع دین، مبلغ، تاریخ ایجاد و مدارک اثبات کننده (مانند سند ازدواج، قرارداد وام، چک) را وارد کنید.
• هزینه های کفن و دفن: شامل هزینه های مربوط به تشییع، تدفین و مراسم ترحیم (در حد عرف و با ارائه فاکتور).
• واجبات مالی و عبادی: مانند خمس، زکات، و سایر دیون شرعی (با ارائه مستندات).

سیستم امکان افزودن چندین مورد را فراهم می کند. پس از وارد کردن تمامی دیون و هزینه ها، ثبت و ادامه را بزنید.

مرحله 9: بازبینی نهایی و تایید اظهارنامه

در آخرین مرحله، یک پیش نمایش کلی از اظهارنامه مالیات بر ارث که تا این مرحله تکمیل کرده اید، نمایش داده می شود. این مرحله از اهمیت بالایی برخوردار است و باید با دقت فراوان، تمامی اطلاعات وارد شده، به خصوص مقادیر و ارقام مربوط به دارایی ها و دیون، بازبینی شوند. پس از اطمینان کامل از صحت تمامی اطلاعات، گزینه تایید نهایی را کلیک کنید.

دقت در مرحله بازبینی نهایی اظهارنامه مالیات بر ارث ضروری است؛ زیرا پس از تأیید نهایی، امکان ویرایش یا اصلاح اطلاعات به سادگی وجود ندارد و این امر می تواند فرایند را پیچیده تر کند.

با تأیید نهایی، اظهارنامه مالیات بر ارث شما به صورت رسمی به سازمان امور مالیاتی تسلیم شده و یک کد رهگیری به شما داده خواهد شد. این کد رهگیری نشان دهنده تسلیم موفقیت آمیز اظهارنامه است و برای استعلام پرونده مالیات بر ارث و پیگیری های بعدی ضروری است. حتماً کد رهگیری را یادداشت یا از صفحه مربوطه پرینت بگیرید.

1. چاپ اطلاعات اظهارنامه: پس از دریافت کد رهگیری، امکان چاپ اطلاعات اظهارنامه تکمیل شده فراهم می شود. این نسخه چاپی را برای آرشیو و مراجعات احتمالی نزد خود نگه دارید.

پس از انجام این مراحل، پرونده شما در سازمان امور مالیاتی بررسی شده و در صورت نیاز به ارائه مدارک فیزیکی یا توضیحات تکمیلی، با شما تماس گرفته خواهد شد. در نهایت، برگ تشخیص مالیات بر ارث صادر می شود و وراث می توانند نسبت به پرداخت آن اقدام کنند.

مهلت تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث و جرائم عدم تسلیم

مفهوم مهلت در تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث، با توجه به اصلاح قانون مالیات بر ارث در سال 1394 و اجرایی شدن آن از ابتدای سال 1395، دستخوش تغییرات بنیادین شده است. درک این تغییرات برای وراث بسیار حائز اهمیت است تا از بروز مشکلات قانونی و پیامدهای احتمالی جلوگیری شود.

مهلت ها بر اساس تاریخ فوت متوفی

1. قوانین مربوط به متوفیان قبل از سال 1395:

   بر اساس قانون مالیات بر ارث سابق، وراث مکلف بودند ظرف مدت شش ماه از تاریخ فوت متوفی، اظهارنامه مالیات بر ارث را به اداره امور مالیاتی مربوطه تسلیم کنند. این مهلت برای متوفیانی که در خارج از کشور اقامت داشتند، 9 ماه در نظر گرفته شده بود. عدم رعایت این مهلت، منجر به تعلق جریمه ای معادل 10% مالیات متعلق می شد. اگر وراث بیش از یک سال از تاریخ فوت، اظهارنامه را تسلیم نمی کردند، امکان کسر هزینه های کفن و دفن و واجبات مالی از ماترک وجود نداشت.

2. قوانین مربوط به متوفیان بعد از سال 1395:

   با قانون جدید مالیات بر ارث که از ابتدای سال 1395 لازم الاجرا شد، مفهوم مهلت مشخص برای تسلیم اظهارنامه تغییر کرد. در حال حاضر، وراث نیازی نیست که ظرف مدت مشخصی پس از فوت، اظهارنامه را تسلیم کنند. بلکه، تکلیف پرداخت مالیات بر ارث و در پی آن، تسلیم اظهارنامه، به زمان انتقال دارایی یا تصرف در آن موکول شده است. به این معنا که هر زمان وراث بخواهند یکی از اقلام ماترک (مثلاً یک ملک، خودرو یا سهام) را به نام خود منتقل کنند یا در آن تصرفی انجام دهند، باید ابتدا نسبت به پرداخت مالیات بر ارث مربوط به آن دارایی اقدام کنند و در همین راستا، اظهارنامه مالیات بر ارث را تکمیل نمایند. بنابراین، مهلت اظهارنامه مالیات بر ارث عملاً از بین رفته و به زمان اقدام وراث وابسته شده است.

جرائم عدم تسلیم اظهارنامه ارث در قانون جدید

یکی از نکات مهم قانون جدید مالیات بر ارث، مربوط به جرائم است. طبق ماده 9 آیین نامه اجرایی ماده 26 اصلاحی قانون مالیات های مستقیم (مصوب 1394 و 1395/01/15)، صراحتاً اعلام شده است:

عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی موضوع ماده (26) قانون یا تسلیم اظهارنامه خارج از موعد مقرر، موجب تعلق جریمه ماده (192) قانون نخواهد بود.

این بدان معناست که در قانون جدید مالیات بر ارث، اگر وراث اظهارنامه مالیات بر ارث را تسلیم نکنند یا با تأخیر آن را ارائه دهند، مشمول جریمه عدم تسلیم اظهارنامه نخواهند شد. با این حال، باید توجه داشت که این عدم جریمه به معنی رفع تکلیف نیست. تا زمانی که اظهارنامه تسلیم نشود و مالیات بر ارث پرداخت نگردد، وراث قادر به انجام هیچ گونه تصرف یا انتقال رسمی در اموال متوفی نخواهند بود. به عبارت دیگر، قانون جدید مالیات بر ارث به جای اعمال جریمه نقدی، محدودیت در تصرف در اموال را به عنوان اهرم فشار برای وصول مالیات قرار داده است.

بنابراین، اگرچه جریمه مستقیم برای عدم تسلیم اظهارنامه وجود ندارد، اما عدم انجام این تکلیف، عملاً وراث را از دسترسی به ماترک و هرگونه بهره برداری از آن محروم می کند.

نحوه محاسبه و پرداخت مالیات بر ارث

پس از تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث و تأیید اطلاعات توسط سازمان امور مالیاتی، نوبت به محاسبه مالیات بر ارث و سپس پرداخت آن می رسد. نحوه محاسبه مالیات بر ارث در قانون جدید مالیات بر ارث (پس از سال 1395)، بر اساس سه عامل اصلی طبقات وراث، ارزش گذاری دارایی ها و نرخ های مالیاتی متفاوت، تعیین می شود.

مفاهیم کلیدی در محاسبه مالیات بر ارث

1. طبقات وراث: نرخ مالیات بر ارث برای هر وارث، بستگی به جایگاه او در طبقات وراثی دارد. وراث طبقه اول (همسر، پدر، مادر، اولاد و نوادگان) کمترین نرخ مالیات و وراث طبقات بعدی، نرخ های بالاتری را پرداخت می کنند.
2. ارزش گذاری دارایی ها: تمامی دارایی های متوفی باید بر اساس ارزش روز در تاریخ فوت، ارزیابی شوند. این ارزش گذاری برای هر نوع دارایی متفاوت است:
   • املاک: ارزش معاملاتی روز (که توسط کمیسیون تقویم املاک تعیین می شود) یا قیمت کارشناسی.
   • سهام بورسی: میانگین قیمت روز معامله در تاریخ فوت.
   • سهام غیر بورسی: ارزش اسمی یا کارشناسی.
   • خودرو: قیمت روز (معمولاً بر اساس جدول ارزش گذاری سازمان امور مالیاتی).
   • سپرده بانکی: موجودی حساب به علاوه سودهای متعلقه تا روز فوت.
3. نرخ های مالیاتی: قانون جدید مالیات بر ارث، نرخ های مالیاتی را بر اساس طبقه وراث و نوع دارایی تعیین کرده است. این نرخ ها ثابت نیستند و برای هر نوع دارایی و هر طبقه از وراث، متفاوت است.

جدول جامع نرخ های مالیات بر ارث بر اساس طبقه وراث و نوع دارایی

نرخ های زیر برای متوفیان بعد از سال 1395 اعمال می شود و به صورت درصدی از ارزش دارایی مشمول مالیات است:

نوع دارایی	وراث طبقه اول (همسر، اولاد، پدر، مادر، نوه)	وراث طبقه دوم (اجداد، خواهر، برادر، فرزندان آن ها)	وراث طبقه سوم (اعمام، عمات، اخوال، خالات، فرزندان آن ها)
املاک (به نرخ زمان فوت)	7.5% ارزش معاملاتی	15% ارزش معاملاتی	30% ارزش معاملاتی
انواع وسایل نقلیه	2% ارزش زمان فوت	4% ارزش زمان فوت	8% ارزش زمان فوت
وجوه نقد و سپرده های بانکی	10%	20%	40%
اوراق مشارکت، صندوق ها و گواهی سپرده	10%	20%	40%
سهام بورسی (پذیرفته شده در بورس)	1.5%	3%	6%
سهام غیربورسی (شرکت های غیر سهامی و…)	6%	12%	24%
حقوق و مطالبات (سیم کارت و…)	10%	20%	40%
اموال و دارایی های غیرمنقول خارج از ایران	10% ارزش در محل	20% ارزش در محل	40% ارزش در محل
سایر اموال و دارایی ها	10% ارزش زمان فوت	20% ارزش زمان فوت	40% ارزش زمان فوت

معافیت های مالیاتی در قانون ارث

قانون مالیات بر ارث، برخی از اقلام را از پرداخت مالیات معاف کرده است تا فشار مالی بر وراث کاهش یابد. این معافیت ها شامل:

• سرمایه بیمه های عمر: کلیه وجوه حاصل از بیمه های عمر، از جمله مستمری و پاداش های پایان خدمت، از پرداخت مالیات بر ارث معاف هستند.
• حقوق بازنشستگی و وظیفه: حقوق بازنشستگی، وظیفه، مزایای پایان خدمت، بازخرید خدمت، پس انداز خدمت و موارد مشابه.
• جوایز علمی و اختراعات: جوایز مربوط به فعالیت های علمی، فرهنگی، هنری و ورزشی، و همچنین حقوق ناشی از اختراعات و اکتشافات، از مالیات معافند.
• بدهی ها و هزینه های قابل کسر: همان طور که در فرم 26 اظهارنامه مالیات بر ارث امکان پذیر است، دیون محقق متوفی، هزینه های کفن و دفن و واجبات مالی و عبادی، از ماترک کسر شده و پایه مالیاتی را کاهش می دهند.

مراحل پرداخت مالیات پس از صدور برگ تشخیص

1. بررسی اظهارنامه: پس از تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث، کارشناسان سازمان امور مالیاتی آن را بررسی و در صورت لزوم، برای ارائه مدارک تکمیلی یا توضیحات، وراث را دعوت می کنند.
2. صدور برگ تشخیص مالیات: در صورت تأیید اظهارنامه و مدارک، برگ تشخیص مالیات بر ارث صادر می شود که میزان دقیق مالیات قابل پرداخت را مشخص می کند. وراث می توانند اعتراض خود را نسبت به برگ تشخیص اعلام کنند و در صورت عدم اعتراض یا تأیید نهایی، برگ قطعی مالیات صادر خواهد شد.
3. پرداخت مالیات: وراث موظفند مالیات بر ارث را بر اساس برگ قطعی مالیات واریز نمایند. پرداخت معمولاً به صورت الکترونیکی از طریق سامانه پرداخت الکترونیکی مالیات یا مراجعه به شعب بانک های عامل انجام می شود.
4. دریافت گواهی پرداخت: پس از پرداخت مالیات بر ارث، سازمان امور مالیاتی گواهی پرداخت مالیات بر ارث را صادر می کند. این گواهی برای هرگونه انتقال دارایی، ثبت رسمی و تصرف در اموال متوفی، الزامی است و بدون آن، دفاتر اسناد رسمی و سایر نهادها اجازه انجام معامله را نخواهند داشت.

آگاهی از این فرایند و رعایت دقیق مقررات، به وراث کمک می کند تا با کمترین چالش، مسائل مالیاتی مربوط به ترکه را حل و فصل کنند.

نتیجه گیری: گامی مهم برای مدیریت ترکه

فرایند اظهارنامه مالیات بر ارث، یکی از مهم ترین و حساس ترین مراحل پس از فوت یک شخص برای وراث است. این اظهارنامه نه تنها یک تکلیف قانونی است، بلکه به منزله کلید ورود به دنیای حقوقی و مالی ترکه محسوب می شود. از تعریف بنیادی این اظهارنامه و مبانی قانونی آن در قانون مالیات های مستقیم گرفته تا شناسایی وراث ملزم به تسلیم، تفاوت های کلیدی بین متوفیان قبل و بعد از سال 1395، انواع فرم های 26 و 34، و لیست جامع مدارک لازم برای اظهارنامه مالیات بر ارث، همه و همه جزئیات حیاتی هستند که وراث باید از آن ها آگاهی کامل داشته باشند. سامانه اظهارنامه الکترونیک مالیات بر ارث و مراحل گام به گام ثبت در آن، نشان دهنده تسهیل این فرایند در عصر حاضر است.

درک صحیح از مهلت تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث و عدم تعلق جریمه مستقیم در قانون جدید مالیات بر ارث، به وراث فرصت می دهد تا با آرامش و دقت بیشتری نسبت به تکمیل آن اقدام کنند، هرچند که عدم تسلیم به موقع، عملاً دسترسی به ماترک را ناممکن می سازد. در نهایت، نحوه محاسبه مالیات بر ارث بر اساس طبقات وراث و نوع دارایی ها، به همراه معافیت های قانونی، چارچوبی شفاف برای پرداخت این عوارض دولتی فراهم می آورد. توصیه اکید می شود که وراث با دقت و حوصله، تمامی مراحل را دنبال کرده و در صورت وجود پیچیدگی یا ابهام، حتماً از مشاوره متخصصان حقوقی و مالیاتی بهره مند شوند تا از بروز خطاهای احتمالی و تأخیر در مدیریت ترکه جلوگیری به عمل آید. انجام صحیح اظهارنامه مالیات بر ارث، گامی اساسی برای ساماندهی و انتقال قانونی دارایی ها به نسل های آینده است.