مالیات بر ارث وجه نقد

مالیات بر ارث وجه نقد به مالیاتی اطلاق می شود که از انواع وجوه نقد متعلق به متوفی، شامل پول نقد فیزیکی در منزل، موجودی حساب های بانکی (ریالی و ارزی)، سپرده های بانکی و وجوه موجود در صندوق امانات، پس از فوت وی و قبل از انتقال به وراث، کسر می گردد. این مالیات به منظور تأمین بخشی از درآمدهای عمومی دولت وضع شده و نحوه محاسبه آن تابع قوانین مالیاتی کشور و وضعیت وراث است.

شناخت دقیق قوانین مربوط به مالیات بر ارث وجه نقد برای وراث، مشاوران مالیاتی و حقوقی و همچنین افراد علاقه مند به برنامه ریزی مالی، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این قوانین به دلیل تغییرات مکرر، به ویژه اصلاحات قانون مالیات های مستقیم در سال 1395 و بخشنامه های جدید سازمان امور مالیاتی مانند بخشنامه 1403/01/01، پیچیدگی هایی دارد. عدم آگاهی از این مقررات می تواند منجر به تأخیر در دسترسی به دارایی های متوفی، اعمال جریمه های مالیاتی یا حتی تضییع حقوق وراث شود.

در این مقاله، به تفصیل به بررسی ابعاد مختلف مالیات بر ارث انواع وجوه نقد می پردازیم. از تعریف و دسته بندی انواع وجوه نقد گرفته تا تفاوت های کلیدی قوانین قدیم و جدید، نحوه محاسبه دقیق نرخ های مالیاتی بر اساس طبقات وراث، و همچنین مراحل گام به گام پرداخت این مالیات و دسترسی به دارایی ها، تمامی جوانب موضوع با رویکردی جامع و تحلیلی مورد واکاوی قرار خواهد گرفت. هدف اصلی، ارائه یک راهنمای کاربردی و به روز است که ابهامات موجود در این حوزه را برطرف کرده و مسیری روشن برای انجام تکالیف مالیاتی فراهم آورد.

مفهوم مالیات بر ارث وجه نقد و ضرورت پرداخت آن

مالیات بر ارث یکی از انواع مالیات های مستقیم است که بر مجموع دارایی های متوفی (ماترک) تعلق می گیرد و وراث مکلف به پرداخت آن هستند تا بتوانند به صورت قانونی به دارایی های موروثی دسترسی پیدا کنند. این دارایی ها شامل اموال منقول و غیرمنقول، حقوق مالی و نیز وجوه نقد در اشکال مختلف می شود.

وجه نقد در قانون مالیات بر ارث مفهومی گسترده دارد و تنها به پول فیزیکی محدود نمی شود. این تعریف شامل کلیه موجودی های بانکی اعم از حساب های جاری، پس انداز، سپرده های کوتاه مدت و بلندمدت (ریالی و ارزی)، و همچنین وجوهی که در صندوق امانات بانک ها نگهداری می شوند، می گردد. حتی پول نقدی که در منزل متوفی نگهداری شده است، در صورت شناسایی و اظهار، مشمول این نوع مالیات خواهد بود. هدف از اخذ مالیات بر ارث، توزیع عادلانه ثروت و تأمین منابع مالی برای دولت است.

علل مسدود شدن حساب های بانکی متوفی

پس از فوت یک شخص، حساب های بانکی او به صورت خودکار مسدود می شوند و وراث نمی توانند به سادگی به این وجوه دسترسی پیدا کنند. این انسداد ناشی از یکپارچه سازی سیستم های اطلاعاتی در کشور است. با ابطال شناسنامه متوفی، اطلاعات فوت از طریق سامانه ثبت احوال به صورت آنلاین به تمامی بانک ها، مؤسسات مالی و اعتباری، سازمان ثبت اسناد و املاک، و حتی شرکت های کارگزاری بورس مخابره می شود. این امر به منظور جلوگیری از هرگونه سوءاستفاده احتمالی از حساب متوفی و همچنین اطمینان از انجام تکالیف مالیاتی مربوط به ارث صورت می گیرد.

مسدود شدن حساب ها به معنای محرومیت وراث از دارایی نیست، بلکه به معنای لزوم طی کردن فرآیندهای قانونی و مالیاتی برای دسترسی به آن هاست. وراث برای رفع مسدودی و انتقال وجوه، ابتدا باید گواهی حصر وراثت را دریافت کرده و سپس نسبت به تعیین تکلیف مالیات بر ارث وجوه نقد اقدام نمایند.

دسته بندی انواع وجه نقد و پیامدهای مالیاتی آن

وجوه نقد متوفی می توانند در اشکال و مکان های مختلفی نگهداری شوند که هر یک، پیامدهای مالیاتی خاص خود را دارند. شناخت این تفاوت ها برای وراث جهت محاسبه دقیق مالیات و برنامه ریزی برای دسترسی به دارایی ها، ضروری است.

پول نقد در حساب های بانکی (ریالی و ارزی)

این دسته شامل کلیه وجوه موجود در حساب های جاری، پس انداز، سپرده های کوتاه مدت و بلندمدت در بانک های دولتی، خصوصی و همچنین مؤسسات مالی و اعتباری دارای مجوز است. سیستم بانکی کشور به دلیل اتصال به سامانه ثبت احوال، به سرعت از فوت صاحب حساب مطلع می شود و حساب ها را مسدود می کند. نرخ مالیات بر ارث برای این نوع وجوه نقد در قانون جدید مالیات های مستقیم (مصوب 1394 و لازم الاجرا از 1395) به صورت درصدی از موجودی حساب و بر اساس طبقه وراث تعیین می شود. برای حساب های ارزی، ارزش موجودی با نرخ ارز روز فوت یا روز پرداخت (بر اساس بخشنامه های جدید) محاسبه می گردد.

پول نقد در صندوق امانات بانک ها

صندوق امانات، مکانی امن برای نگهداری اسناد، طلا، ارز و پول نقد است. وجوه موجود در صندوق امانات نیز مانند حساب های بانکی توسط سیستم مالیاتی قابل شناسایی هستند. با فوت متوفی، بانک نسبت به پلمب صندوق اقدام می کند و دسترسی به آن صرفاً با حضور نمایندگان قانونی و اداره امور مالیاتی میسر است. نرخ مالیات بر ارث برای وجوه نقد در صندوق امانات، معمولاً بالاتر از نرخ مالیات بر سپرده های بانکی است، زیرا این وجوه کمتر در معرض گردش مالی و شناسایی شفاف توسط سازمان مالیاتی بوده اند.

پول نقد در منزل متوفی

پول نقدی که متوفی در منزل خود نگهداری می کرده، از پیچیدگی های مالیاتی خاصی برخوردار است. از آنجا که سازمان امور مالیاتی به طور مستقیم از وجود این نوع وجه نقد اطلاعی ندارد، اظهار آن به عهده وراث است. در صورتی که وراث نسبت به اظهار این وجوه در اظهارنامه مالیات بر ارث اقدام نکنند، در عمل مالیاتی برای آن محاسبه و مطالبه نخواهد شد. با این حال، عدم اظهار ممکن است در آینده، در صورت کشف این دارایی ها از طریق راه های دیگر (مانند واریز به حساب بانکی وراث یا خرید اموال دیگر) مشکلاتی را برای وراث ایجاد کند. رعایت صداقت و شفافیت در اظهار تمامی دارایی ها، از اصول اخلاقی و قانونی است.

وجوه در مؤسسات مالی و اعتباری

این وجوه شامل سپرده ها و حساب های موجود در مؤسسات مالی و اعتباری غیربانکی (که بعضاً با نام صندوق های قرض الحسنه یا تعاونی های اعتباری فعالیت می کنند) می شود. از منظر قانون مالیات بر ارث، این مؤسسات مشمول مقررات مربوط به بانک ها بوده و نحوه محاسبه و نرخ مالیات بر ارث وجوه موجود در آن ها مشابه حساب های بانکی است. با این حال، ممکن است در برخی موارد خاص یا در خصوص مؤسساتی که تحت نظارت کامل بانک مرکزی نیستند، فرآیند شناسایی و دسترسی به وجوه کمی متفاوت باشد که نیازمند استعلام دقیق از نهادهای مربوطه است.

تحولات قانونی: مالیات بر ارث وجه نقد قبل و بعد از سال 1395

قوانین مالیات بر ارث در ایران، به ویژه در زمینه وجوه نقد، دستخوش تغییرات مهمی شده است که اصلی ترین آن، اصلاحیه سال 1394 قانون مالیات های مستقیم است. این اصلاحیه که از ابتدای سال 1395 لازم الاجرا شد، رویکرد متفاوتی را در نحوه محاسبه و اخذ مالیات بر ارث ایجاد کرد.

قانون قدیم (متوفیان قبل از 1395/01/01)

پیش از اصلاحیه سال 1394، قانون مالیات بر ارث بر اساس ارزش کل ماترک متوفی تعیین می شد. به این معنا که ابتدا ارزش تمام اموال متوفی اعم از منقول و غیرمنقول تجمیع شده و پس از کسر کسورات قانونی، نرخ مالیاتی بر کل آن اعمال می گردید. یکی از ویژگی های بارز قانون قدیم، وجود معافیت قابل توجه برای سپرده های بانکی بود. طبق این قانون، 80 درصد از موجودی سپرده های بانکی متوفی از پرداخت مالیات بر ارث معاف بود و تنها 20 درصد باقی مانده مشمول مالیات می شد. مهلت قانونی برای ارائه اظهارنامه مالیات بر ارث در این دوره، شش ماه پس از تاریخ فوت متوفی تعیین شده بود و تأخیر در آن، موجب اعمال جریمه نقدی به میزان 10 درصد مالیات متعلق می گردید.

قانون جدید (متوفیان از 1395/01/01 به بعد)

با اجرای قانون جدید مالیات های مستقیم از تاریخ 1395/01/01، رویکرد محاسبه مالیات بر ارث به طور کلی تغییر یافت. در این قانون، مالیات برای هر یک از اقلام دارایی به صورت جداگانه و با نرخ های مستقل تعیین می شود. به عبارت دیگر، ارزش هر دارایی (مانند ملک، سهام، خودرو، و وجه نقد) به طور جداگانه مبنای محاسبه مالیات قرار می گیرد. مهمترین تغییر در خصوص مالیات بر ارث وجه نقد، لغو کامل معافیت 80 درصدی سپرده های بانکی است. بر این اساس، کلیه وجوه نقد موجود در حساب های بانکی و صندوق امانات، بدون هیچ گونه معافیتی، مشمول مالیات می شوند.

مهلت قانونی برای ارائه اظهارنامه مالیات بر ارث در قانون جدید به یک سال پس از تاریخ فوت افزایش یافته است. نکته حائز اهمیت این است که در قانون جدید، تأخیر در ارائه اظهارنامه منجر به جریمه نقدی نمی شود، اما وراثی که اظهارنامه را در مهلت مقرر ارائه ندهند، از حق کسر هزینه های کفن و دفن، واجبات مالی و عبادی و دیون محقق متوفی از ماترک محروم خواهند شد. این امر به خودی خود می تواند به منزله یک جریمه سنگین برای وراث باشد.

نحوه محاسبه مالیات بر ارث وجه نقد: نرخ ها بر اساس طبقات وراث

در قانون جدید مالیات های مستقیم، نرخ مالیات بر ارث وجه نقد به طور مستقیم به طبقه وراث و محل نگهداری وجه نقد بستگی دارد. این طبقه بندی به منظور ایجاد عدالت نسبی و کاهش بار مالیاتی بر وراث نزدیک تر به متوفی صورت گرفته است.

آشنایی با طبقات وراث

قانون مدنی و مالیاتی، وراث را بر اساس میزان قرابت با متوفی به سه طبقه اصلی تقسیم می کند:

1. طبقه اول: شامل نزدیک ترین خویشاوندان متوفی است که عبارتند از پدر، مادر، همسر (دائم)، فرزندان و نوه ها. در صورت وجود وراث طبقه اول، وراث سایر طبقات از ارث محروم می شوند.
2. طبقه دوم: شامل اجداد (پدربزرگ و مادربزرگ)، برادر، خواهر و فرزندان آن ها می شود. این طبقه تنها در صورتی وارث محسوب می شوند که هیچ وارثی از طبقه اول در قید حیات نباشد.
3. طبقه سوم: شامل عمو، عمه، دایی، خاله و فرزندان آن هاست. وراث این طبقه نیز تنها در صورت عدم وجود وارث از طبقات اول و دوم، از ماترک بهره مند می شوند.

جدول جامع نرخ مالیات بر ارث انواع وجه نقد (بر اساس قانون جدید)

نرخ های مالیات بر ارث برای انواع مختلف وجه نقد در قانون جدید مالیات های مستقیم به شرح زیر است:

نوع وجه نقد	طبقه وراث	نرخ مالیات (درصد موجودی)
پول نقد در حساب های بانکی (ریالی و ارزی)	طبقه اول	3%
	طبقه دوم	6%
	طبقه سوم	12%
پول نقد در صندوق امانات بانک	طبقه اول	10%
	طبقه دوم	20%
	طبقه سوم	40%
پول نقد در منزل (در صورت اظهار)	طبقه اول	10%
	طبقه دوم	20%
	طبقه سوم	40%

نحوه محاسبه مالیات بر ارث وجه نقد در منزل، در صورت اظهار وراث، مشابه نرخ های وجوه موجود در صندوق امانات است. این موضوع به دلیل دشواری شناسایی این دارایی ها و جلوگیری از عدم اظهار، وضع شده است.

مثال های کاربردی برای محاسبه مالیات بر ارث وجه نقد

برای درک بهتر، چند مثال کاربردی ارائه می شود:

1. مثال 1: فرض کنید متوفی مبلغ 500,000,000 ریال در حساب بانکی خود داشته و وارث او فرزندش (طبقه اول) است. مالیات بر ارث محاسبه شده به این صورت خواهد بود: 3% * 500,000,000 = 15,000,000 ریال.
2. مثال 2: اگر متوفی 200,000,000 ریال پول نقد در صندوق امانات بانکی داشته و وراث او برادر و خواهرش (طبقه دوم) باشند. مالیات بر ارث برابر است با: 20% * 200,000,000 = 40,000,000 ریال.
3. مثال 3: متوفی 10,000 دلار در حساب ارزی خود دارد و وارث او عمه اش (طبقه سوم) است. اگر نرخ روز ارز (مثلاً) 50,000 ریال به ازای هر دلار باشد، ارزش ریالی 500,000,000 ریال خواهد بود. مالیات بر ارث محاسبه می شود: 12% * 500,000,000 = 60,000,000 ریال.

نکات خاص حساب های ارزی و موارد معافیتی ویژه

در خصوص حساب های ارزی، مبنای محاسبه مالیات، نرخ ارز رسمی یا نرخ ارز آزاد در روز فوت متوفی یا روز پرداخت (بر اساس بخشنامه های اخیر سازمان امور مالیاتی) است. این نرخ گذاری می تواند بر میزان مالیات نهایی تأثیرگذار باشد و وراث باید در زمان محاسبه، نرخ دقیق را از مراجع ذی ربط استعلام نمایند.

بر اساس بخشنامه جدید سازمان امور مالیاتی (1403/01/01)، وراث متوفیان 1395/01/01 و بعد از آن، می توانند مالیات سپرده های بانکی را مستقیماً در شعب بانک پرداخت کرده و مابقی سپرده را دریافت کنند، مگر در صورت درخواست کسر هزینه های خاص.

موارد خاص معافیتی نیز وجود دارد. به عنوان مثال، وراث شهدا از پرداخت مالیات بر ارث برخی از دارایی ها، از جمله وجوه نقد، معاف هستند. احراز شهادت این افراد منوط به تأیید یکی از نیروهای مسلح کشور یا بنیاد شهید انقلاب اسلامی، حسب مورد، است. در صورت وجود چنین شرایطی، وراث باید مدارک لازم را به اداره امور مالیاتی ارائه دهند.

مراحل گام به گام پرداخت مالیات بر ارث وجه نقد و دسترسی به دارایی

دسترسی به وجوه نقد متوفی و پرداخت مالیات بر ارث آن، شامل چندین مرحله قانونی و اداری است. آگاهی از این مراحل به وراث کمک می کند تا با سهولت و سرعت بیشتری این فرآیند را طی کنند.

گام اول: جمع آوری مدارک اولیه

قبل از هر اقدامی، وراث باید مدارک اولیه مورد نیاز را جمع آوری کنند. این مدارک شامل موارد زیر است:

• گواهی فوت متوفی
• شناسنامه و کارت ملی متوفی و کلیه وراث
• گواهی حصر وراثت (این گواهی توسط شوراهای حل اختلاف صادر می شود و نام، نسبت و سهم الارث هر یک از وراث را مشخص می کند)
• مدارک مربوط به وجوه نقد (مانند دفترچه های بانکی، صورت حساب های بانکی، یا اقرارنامه کتبی وراث در مورد وجوه نقد در منزل)

گام دوم: ضرورت یا عدم ضرورت اظهارنامه مالیات بر ارث

در قانون جدید مالیات های مستقیم، همه وراث نیازی به ارائه اظهارنامه مالیات بر ارث به اداره امور مالیاتی ندارند، به خصوص برای سپرده های بانکی. با این حال، در برخی موارد ارائه اظهارنامه الزامی است:

• در صورتی که وراث بخواهند هزینه های کفن و دفن، دیون محقق (بدهی های متوفی) و واجبات مالی و عبادی (مانند خمس، زکات، حج) را از ماترک کسر کنند. برای اعمال این کسورات، باید اظهارنامه در مهلت قانونی (یک سال پس از فوت) ارائه و مدارک مربوطه پیوست شود.
• در مواردی که متوفی وصیت خاصی در مورد وجوه نقد یا سایر اموال داشته باشد و نیاز به تأیید قانونی آن باشد.
• برای اموالی غیر از سپرده های بانکی که مشمول نرخ های مالیاتی متفاوت و پیچیده تری هستند.

اظهارنامه مالیات بر ارث از طریق درگاه خدمات الکترونیک سازمان امور مالیاتی کشور قابل تنظیم و ارسال است. پس از ارسال اظهارنامه و بررسی آن توسط اداره مالیات، گواهی موضوع ماده 26 قانون مالیات های مستقیم (شامل دارایی ها و کسورات تأیید شده) صادر می شود.

گام سوم: پرداخت مستقیم مالیات در شعب بانک (بخشنامه 1403/01/01)

بخشنامه جدید سازمان امور مالیاتی به شماره ۲۰۰/۱۴۰۳/۱ مورخ 1403/01/01، یک تحول مهم در فرآیند پرداخت مالیات بر ارث سپرده های بانکی ایجاد کرده است. طبق این بخشنامه، برای متوفیانی که از تاریخ 1395/01/01 به بعد فوت کرده اند، وراث می توانند بدون مراجعه به ادارات امور مالیاتی، مستقیماً به شعبه بانکی که متوفی در آن حساب داشته، مراجعه کنند. در این حالت:

1. وراث مدارک هویتی و گواهی حصر وراثت را به بانک ارائه می دهند.
2. بانک ذی ربط، مالیات مربوط به سپرده متوفی و سود متعلق به آن (تا تاریخ پرداخت) را بر اساس نرخ های قانونی محاسبه و از مبلغ کل کسر می کند.
3. مابقی سپرده پس از کسر مالیات، به حساب وراث پرداخت یا به صورت نقد به آن ها تحویل داده می شود.

این تسهیلات به منظور تسریع و ساده سازی فرآیند برای وراث است و بار اداری را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد.

گام چهارم: دریافت مابقی سپرده توسط وراث

پس از طی مراحل فوق و پرداخت مالیات مربوطه، وراث می توانند مابقی وجوه نقد متوفی را دریافت کنند. این وجوه بر اساس سهم الارث قانونی هر وارث که در گواهی حصر وراثت مشخص شده، تقسیم خواهد شد.

موارد استثنا و نکات حائز اهمیت

• اگر قبلاً گواهی ماده 26 یا 34 اخذ شده باشد: چنانچه وراث پیش از این گواهی موضوع ماده 26 (پس از اظهارنامه و کسر کسورات) یا ماده 34 (برای فروش برخی اموال) را از اداره مالیات برای سپرده مورد نظر دریافت کرده باشند، بانک تا مبلغ ذکر شده در گواهی، نیازی به محاسبه مجدد و کسر مالیات ندارد.
• اشخاص ذینفع خارج از طبقات وراث: افرادی که جزو وراث طبقات سه گانه نیستند اما به طرق قانونی (مانند وصیت) ذینفع ماترک شده اند، نمی توانند از طریق بخشنامه 1403/01/01 عمل کنند. این افراد باید حتماً به اداره امور مالیاتی مراجعه کرده و گواهی مالیاتی مربوطه را دریافت نمایند.
• واریز مالیات از حساب متوفی یا محل دیگر: معمولاً مالیات از محل همان سپرده متوفی کسر می شود. اما در صورت نیاز یا تمایل وراث، می توانند مالیات را از محل دیگری تأمین و پرداخت کنند.

معافیت ها و کسورات مربوط به مالیات بر ارث وجه نقد

در قانون جدید مالیات های مستقیم، مفهوم معافیت مالیات بر ارث وجه نقد دچار تغییرات اساسی شده است. در حالی که در قانون قدیم معافیت 80 درصدی برای سپرده های بانکی وجود داشت، این معافیت در قانون جدید به طور کامل لغو شده است.

عدم وجود معافیت برای خود وجه نقد در قانون جدید

برخلاف بسیاری از اموال دیگر که ممکن است دارای سقف معافیت یا معافیت های خاص باشند (مانند معافیت مسکن برای وراث طبقه اول تا سقف مشخص)، برای خود وجه نقد (شامل سپرده های بانکی و موجودی صندوق امانات) در قانون جدید مالیات بر ارث، هیچ گونه معافیت مستقیمی وجود ندارد. به این معنا که تمامی مبلغ وجوه نقد، مبنای محاسبه مالیات قرار می گیرد و نرخ های اشاره شده در بخش های قبلی بر کل مبلغ اعمال می شود. این امر نشان دهنده رویکرد شفاف سازی و حذف امتیازات مالیاتی برای این دسته از دارایی ها است.

کسورات قابل اعمال (هزینه های کفن و دفن، دیون، واجبات)

با وجود عدم معافیت مستقیم برای وجه نقد، وراث می توانند از برخی کسورات قانونی برای کاهش پایه مالیاتی خود استفاده کنند. این کسورات شامل موارد زیر است:

• هزینه های کفن و دفن متوفی: این هزینه ها که به طور متعارف و عرفی برای مراسم تدفین صرف شده اند، در صورت ارائه اسناد و مدارک مثبته و تأیید اداره امور مالیاتی، قابل کسر از ماترک متوفی هستند. سقف این هزینه ها بر اساس بخشنامه های سازمان امور مالیاتی تعیین می شود.
• دیون محقق متوفی: کلیه بدهی های متوفی که تا زمان فوت او محقق و قطعی شده اند (مانند وام های بانکی، بدهی به اشخاص حقیقی و حقوقی)، در صورت اثبات و ارائه مدارک مستند، از مجموع دارایی های وی کسر می شوند. این دیون باید قبل از تقسیم ارث پرداخت شده یا مورد توافق قرار گیرند.
• واجبات مالی و عبادی متوفی: شامل مواردی مانند خمس، زکات، رد مظالم، و هزینه حج واجب که متوفی تکلیف آن را بر عهده داشته اما موفق به انجام آن نشده است. این واجبات نیز در صورت اثبات و تأیید مراجع ذی صلاح، از ماترک کسر می گردند.

اهمیت اظهار این موارد در مهلت قانونی (یک سال پس از فوت) در اظهارنامه مالیات بر ارث، بسیار حیاتی است. در صورت عدم ارائه اظهارنامه در این بازه زمانی، وراث از حق اعمال این کسورات محروم خواهند شد و مالیات بر مبنای کل دارایی ها بدون کسر این هزینه ها محاسبه خواهد گردید. بنابراین، حتی اگر قصد پرداخت مستقیم مالیات سپرده های بانکی از طریق بخشنامه 1403/01/01 را دارید، اگر دیون یا هزینه های قابل کسر وجود دارد، باید اظهارنامه مالیاتی را تکمیل و به اداره امور مالیاتی ارسال کنید تا از این حقوق مالیاتی بهره مند شوید.

بنابراین، با وجود لغو معافیت های مستقیم برای وجه نقد، مدیریت صحیح دیون و هزینه های قابل کسر می تواند به طور قابل توجهی بار مالیاتی وراث را تعدیل کند و شفافیت مالی در فرآیند ارث را تضمین نماید.

سوالات متداول

آیا سودهای بانکی پس از فوت متوفی مشمول مالیات می شوند؟

مبنای محاسبه مالیات بر ارث، دارایی های موجود در لحظه فوت متوفی است. سودهای بانکی که پس از تاریخ فوت به حساب متوفی تعلق می گیرند یا واریزی های جدید پس از فوت، اصولاً مشمول مالیات بر ارث نمی شوند. در بخشنامه ۱۴۰۳/۰۱/۰۱ سازمان امور مالیاتی نیز صراحتاً آمده است که بانک ها مالیات مربوط به سپرده متوفی و سود متعلق به آن تا تاریخ پرداخت سپرده به وراث را محاسبه می کنند. این به معنای آن است که سودی که در بازه زمانی پس از فوت تا زمان پرداخت به وراث ایجاد می شود، نیز مشمول مالیات است، اما واریزی های جدیدی که از منابع خارجی پس از فوت به حساب متوفی انجام شود، جزو ماترک محسوب نمی شوند.

مالیات پول نقد در منزل متوفی چگونه محاسبه می شود؟

شناسایی پول نقد در منزل برای سازمان امور مالیاتی دشوار است. در صورتی که وراث این وجوه را در اظهارنامه مالیات بر ارث خود اظهار کنند، نرخ مالیاتی آن مشابه پول نقد در صندوق امانات بانک، یعنی 10 درصد برای طبقه اول، 20 درصد برای طبقه دوم و 40 درصد برای طبقه سوم خواهد بود. در صورت عدم اظهار، سازمان مالیاتی به طور مستقیم از آن مطلع نخواهد شد، اما وراث باید آگاه باشند که عدم شفافیت در اظهار دارایی ها ممکن است در آینده مشکلات قانونی ایجاد کند.

تفاوت نرخ مالیات بر ارث بین بانک های دولتی، خصوصی و مؤسسات مالی چیست؟

در قانون جدید مالیات های مستقیم، هیچ تفاوتی در نرخ مالیات بر ارث برای وجوه نقد موجود در حساب های بانک های دولتی، خصوصی یا مؤسسات مالی و اعتباری وجود ندارد. نرخ های مالیاتی بر اساس طبقه وراث و نوع دارایی (سپرده بانکی یا وجوه صندوق امانات) یکسان است و تابع نوع نهاد مالی نیست.

اداره مالیاتی صلاحیت دار برای پرداخت مالیات بر ارث وجه نقد کجاست؟

اداره امور مالیاتی صلاحیت دار برای رسیدگی به پرونده مالیات بر ارث، اداره ای است که در حوزه آخرین محل اقامت متوفی قرار دارد. وراث برای ارائه اظهارنامه (در صورت نیاز) و دریافت گواهی های لازم باید به این اداره مراجعه کنند. البته با بخشنامه 1403/01/01، برای پرداخت مالیات سپرده های بانکی دیگر نیازی به مراجعه به اداره مالیات نیست و این کار مستقیماً در شعب بانک انجام می شود، مگر اینکه نیاز به کسر دیون و هزینه ها باشد.

میزان جریمه تأخیر در پرداخت مالیات بر ارث وجه نقد چقدر است؟

برای متوفیان قبل از 1395/01/01 (قانون قدیم)، جریمه تأخیر در پرداخت مالیات، 10 درصد مالیات متعلق بود. اما برای متوفیان از 1395/01/01 به بعد (قانون جدید)، جریمه نقدی برای تأخیر در ارائه اظهارنامه وجود ندارد. با این حال، تأخیر در ارائه اظهارنامه بیش از یک سال پس از فوت، منجر به محرومیت وراث از کسر هزینه های کفن و دفن، دیون محقق و واجبات مالی و عبادی از ماترک خواهد شد که می تواند به مراتب سنگین تر از جریمه نقدی باشد.

آیا واریزی های پس از فوت به حساب متوفی مشمول مالیات بر ارث می شوند؟

خیر، دارایی هایی که پس از فوت متوفی به حساب وی واریز می شوند (به عنوان مثال، حقوق بازنشستگی که پس از فوت به اشتباه واریز شده یا هرگونه واریز از سوی اشخاص ثالث)، جزو ماترک محسوب نمی شوند و مشمول مالیات بر ارث نخواهند بود. مالیات بر ارث صرفاً بر دارایی های متوفی در لحظه فوت تعلق می گیرد. این مبالغ باید به واریزکننده بازگردانده شده یا از طریق وراث به نحو قانونی رسیدگی شوند.

نتیجه گیری

مالیات بر ارث وجه نقد، یکی از اجزای مهم و پیچیده در نظام مالیاتی کشور است که نیازمند آگاهی کامل و دقیق از قوانین و بخشنامه های مربوطه است. با توجه به تغییرات اعمال شده در قانون مالیات های مستقیم از سال 1395 و به ویژه بخشنامه جدید 1403/01/01، فرآیند محاسبه و پرداخت مالیات بر ارث وجوه نقد برای وراث تسهیل شده است، اما همچنان نکات مهمی وجود دارد که بی توجهی به آن ها می تواند تبعات مالی و حقوقی در پی داشته باشد.

شناخت تفاوت های قانون قدیم و جدید، درک دقیق طبقه بندی وراث و نرخ های مالیاتی متناسب با هر نوع وجه نقد و طبقه وراث، از اصول اساسی است. همچنین، آگاهی از کسورات قانونی مانند هزینه های کفن و دفن، دیون و واجبات مالی و عبادی متوفی و لزوم اظهار آن ها در مهلت قانونی، می تواند به وراث در کاهش بار مالیاتی کمک شایانی کند. استفاده از تسهیلات جدید بانکی برای پرداخت مستقیم مالیات سپرده ها، در عین سادگی، نیازمند دقت به موارد استثنا است تا حقوق وراث تضییع نگردد.

توصیه می شود وراث قبل از هر اقدامی، با مشاوره حقوقی و مالیاتی تخصصی، از تمامی ابعاد قانونی و مالی پرونده خود مطلع شوند. این امر نه تنها از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری می کند، بلکه مسیر دسترسی به دارایی های متوفی را نیز شفاف تر و کارآمدتر خواهد ساخت. پیگیری آخرین بخشنامه ها و دستورالعمل های سازمان امور مالیاتی نیز برای اطلاع از هرگونه تغییر یا به روزرسانی در این حوزه، ضروری است.