شرایط گذاشتن اجرای مهریه

برای اجرای مهریه، زن باید شرایط قانونی مشخصی از جمله وجود عقد دائم و عندالمطالبه بودن مهریه را دارا باشد. این فرآیند از دو مسیر اصلی، یعنی اداره ثبت اسناد یا دادگاه خانواده، قابل پیگیری است که هر کدام مراحل، مزایا و معایب خاص خود را دارند. آگاهی کامل از این شرایط و رویه ها برای مطالبه و دفاع از حقوق قانونی، امری ضروری است.

مهریه به عنوان یک حق مالی و شرعی، از دیرباز در فرهنگ و قوانین خانواده ایران جایگاه ویژه ای داشته است. با وقوع عقد نکاح، زن مالک تمام مهریه می شود و می تواند هر زمان که بخواهد، آن را مطالبه کند؛ مگر آنکه به صورت قانونی و با رضایت کامل آن را بذل یا ابراء کرده باشد. با این حال، مطالبه و به اجرا گذاشتن مهریه، به ویژه در شرایط اختلافات خانوادگی، فرآیندی حقوقی است که نیازمند آگاهی دقیق از قوانین و مراحل مربوطه است.

پیچیدگی های حقوقی، تغییرات مکرر در قوانین، و ابهامات رایج در خصوص روش های اجرایی، همواره نیاز به یک راهنمای جامع و تخصصی را برجسته ساخته است. این مقاله با هدف تبیین دقیق «شرایط گذاشتن اجرای مهریه»، به بررسی مبانی حقوقی، انواع مهریه، مدارک لازم، و مراحل گام به گام از طریق اداره ثبت و دادگاه خانواده می پردازد. همچنین، به تفصیل در خصوص قوانین جدید، از جمله تأثیر قاعده ۱۱۰ سکه و بخشنامه های اخیر قوه قضاییه، صحبت خواهیم کرد و پیامدهای آن را برای هر دو طرف زوجین روشن خواهیم ساخت. هدف نهایی، توانمندسازی تمامی ذینفعان با اطلاعاتی صحیح و کاربردی است تا بتوانند در مواجهه با این موضوع، بهترین تصمیمات را اتخاذ نمایند.

۱. مهریه چیست؟ مبانی حقوقی و انواع آن

مهریه، مالی است که مرد در هنگام عقد نکاح، پرداخت آن را به زن بر عهده می گیرد. این حق مالی، به محض جاری شدن صیغه عقد، به ملکیت زن درمی آید و او می تواند هر زمان که بخواهد، آن را از شوهر مطالبه کند. این مالکیت مستقل زن بر مهریه، صراحتاً در ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران مورد تأکید قرار گرفته است که بیان می دارد: به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید. این حکم قانونی، اهمیت و جایگاه مهریه را به عنوان یک حق مسلم و غیرقابل انکار برای زن تبیین می کند.

۱.۱. تعریف حقوقی مهریه و مالکیت زن بر آن (ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی)

مهریه نه تنها یک تعهد اخلاقی، بلکه یک دین قانونی است که بر ذمه مرد قرار می گیرد. این دین، با انعقاد عقد نکاح، حالّ و قابل مطالبه می شود، مگر آنکه در عقد شرط دیگری شده باشد. زن از لحظه عقد، حق دارد مهریه خود را مطالبه و در آن تصرف کند، حتی اگر تمکین خاص یا عام نکرده باشد. این حق، از حقوق اساسی زن در نظام حقوقی ایران محسوب می شود و در هیچ شرایطی، جز با رضایت و ابراء یا بخشش او، ساقط نمی گردد.

۱.۲. انواع مهریه

مهریه از لحاظ شرایط پرداخت، به دو نوع اصلی تقسیم می شود که در فرآیند مطالبه و اجرای آن تفاوت های اساسی ایجاد می کند:

۱.۲.۱. مهریه عندالمطالبه

مهریه عندالمطالبه به معنای آن است که زن می تواند در هر زمانی که بخواهد، بدون نیاز به اثبات تمکن مالی مرد، مهریه خود را مطالبه کند. مرد مکلف است به محض مطالبه، مهریه را بپردازد. اکثر مهریه های ثبت شده در اسناد ازدواج از این نوع هستند و زن برای مطالبه آن، نیازی به اثبات دارایی مرد ندارد.

۱.۲.۲. مهریه عندالاستطاعه

در مقابل مهریه عندالمطالبه، مهریه عندالاستطاعه قرار دارد. در این نوع مهریه، زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت کند مرد توانایی و استطاعت مالی پرداخت آن را دارد. در این حالت، بار اثبات تمکن مالی بر عهده زن است و اگر زن نتواند این امر را اثبات کند، امکان توقیف اموال یا جلب مرد برای مهریه وجود نخواهد داشت. این نوع مهریه معمولاً با هدف کاهش فشار بر مردان و جلوگیری از زندانی شدن آن ها در نظر گرفته می شود.

۱.۲.۳. مهرالمثل و مهرالمتعه (اشاره مختصر)

علاوه بر مهریه تعیین شده در عقد (مهرالمسمی)، دو نوع دیگر از مهریه به نام های مهرالمثل و مهرالمتعه نیز وجود دارند:

• مهرالمثل: در مواردی که مهریه ای در عقد تعیین نشده باشد و زن و شوهر قبل از طلاق با یکدیگر نزدیکی کرده باشند، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود. میزان مهرالمثل با توجه به جایگاه اجتماعی زن، تحصیلات، موقعیت خانوادگی و سایر زنان مشابه او تعیین می شود.
• مهرالمتعه: اگر مهریه ای در عقد تعیین نشده باشد و طلاق قبل از نزدیکی واقع شود، زن مستحق مهرالمتعه خواهد بود. این مهریه با توجه به وضعیت مالی مرد (نه زن) و بر اساس تشخیص دادگاه تعیین می گردد.

۱.۳. شرایط صحت مهریه

برای اینکه مهریه از نظر حقوقی صحیح و قابل مطالبه باشد، باید دارای شرایط مشخصی باشد. این شرایط عمدتاً در قانون مدنی مطرح شده اند و عبارتند از:

1. مالیت داشتن: مهریه باید دارای ارزش مالی باشد و در عرف، به آن مال گفته شود.
2. معلوم و معین بودن: مقدار و اوصاف مهریه باید کاملاً مشخص و معلوم باشد تا ابهامی در آن وجود نداشته باشد (مانند ۱۰ قطعه سکه بهار آزادی، یا ۶ دانگ یک ملک با پلاک ثبتی مشخص).
3. قابلیت تسلیم: مهریه باید چیزی باشد که قابلیت تملیک و تسلیم به زن را داشته باشد. به عنوان مثال، مهریه نمی تواند چیزی باشد که وجود خارجی ندارد یا متعلق به دیگری است و امکان انتقال آن وجود ندارد.
4. مشروعیت: مهریه نباید از اموری باشد که از نظر شرع و قانون ممنوع است یا فاقد منفعت عقلایی و مشروع باشد.

رعایت این شرایط برای جلوگیری از بروز مشکلات حقوقی در آینده و تضمین حقوق زن در مطالبه مهریه، از اهمیت بالایی برخوردار است.

۲. شرایط عمومی و مدارک لازم برای مطالبه مهریه

مطالبه مهریه، فارغ از نوع عندالمطالبه یا عندالاستطاعه بودن آن، مستلزم احراز شرایط عمومی و ارائه مدارک مشخصی است. آگاهی از این موارد، برای زنانی که قصد به اجرا گذاشتن مهریه خود را دارند، امری ضروری است تا فرآیند حقوقی را به درستی آغاز کنند.

۲.۱. شرایط اصلی مطالبه مهریه

برای اینکه زن بتواند به صورت قانونی مهریه خود را مطالبه کند، باید شرایط ذیل وجود داشته باشد:

۲.۱.۱. وجود عقد نکاح دائم (و موارد خاص در عقد موقت)

اصل بر این است که مهریه در عقد نکاح دائم قابلیت مطالبه دارد. در مورد عقد موقت (صیغه)، مهریه با انعقاد عقد به مالکیت زن درمی آید و به محض اتمام مدت عقد یا بخشش آن از سوی مرد، قابل مطالبه است. با این حال، برای مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت، وجود سند رسمی نکاح موقت ضروری است و صیغه نامه های عادی صرفاً از طریق دادگاه قابل پیگیری هستند.

۲.۱.۲. حال بودن مهریه

مهریه باید به صورت حال باشد، به این معنی که در سند ازدواج شرطی برای پرداخت آن در آینده (مانند پس از فوت مرد یا پس از تمکن مالی) ذکر نشده باشد. اگر مهریه به صورت مؤجل باشد، زن تنها پس از فرا رسیدن زمان مقرر می تواند آن را مطالبه کند. در اغلب موارد، مهریه عندالمطالبه است که به معنای حال بودن و قابلیت مطالبه فوری آن است.

۲.۱.۳. عدم بخشش یا ابراء مهریه توسط زن

اگر زن قبلاً تمام یا بخشی از مهریه خود را به طور کامل و با رضایت و اختیار کامل ابراء (بخشیدن طلب به صورت قطعی) کرده باشد یا آن را بذل (بخشیدن با قابلیت رجوع در زمان عده طلاق توافقی) کرده باشد، دیگر نمی تواند نسبت به آن بخش مطالبه ای داشته باشد. ابراء مهریه، حق مطالبه را به طور کامل ساقط می کند و رجوع از آن ممکن نیست، اما بذل مهریه در دوران عده طلاق توافقی، تحت شرایطی قابل رجوع است.

۲.۲. مدارک مورد نیاز

برای آغاز فرآیند مطالبه مهریه، زن باید مدارک زیر را تهیه و ارائه نماید:

1. شناسنامه و کارت ملی زوجه: مدارک هویتی زن که لازم و ضروری است.
2. اصل سند ازدواج یا رونوشت معتبر آن: این سند، مهم ترین مدرک برای اثبات عقد نکاح و میزان مهریه است. در صورت عدم دسترسی به اصل سند، رونوشت معتبر آن که از دفترخانه صادر شده باشد، قابل قبول است.
3. گواهی ثبت نام در سامانه ثنا: برای اطلاع رسانی ها و ابلاغ های قضایی، ثبت نام در سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی (ثنا) الزامی است.
4. (اختیاری) مدارک شناسایی اموال زوج: هرگونه اطلاعاتی در خصوص اموال منقول و غیرمنقول مرد، از قبیل پلاک خودرو، پلاک ثبتی ملک، شماره حساب های بانکی، سهام، و… می تواند به تسریع فرآیند توقیف اموال کمک کند. اگرچه ارائه این مدارک اجباری نیست، اما در صورت وجود، بسیار مفید خواهد بود.

تهیه دقیق و کامل این مدارک، از بروز تأخیر و مشکلات در مراحل ابتدایی مطالبه مهریه جلوگیری خواهد کرد.

۳. روش اول: مراحل به اجرا گذاشتن مهریه از طریق اداره ثبت

یکی از مسیرهای اصلی و معمول برای به اجرا گذاشتن مهریه، اقدام از طریق اداره ثبت اسناد و املاک است. این روش، در مقایسه با مراجعه به دادگاه، دارای مزایا و معایبی است که آگاهی از آن ها برای انتخاب بهترین مسیر، ضروری است.

۳.۱. مزایا و معایب این روش

مزایا:

• سرعت بالاتر: در صورت شناسایی اموال مرد، فرآیند توقیف و اجرا از طریق ثبت، معمولاً سریع تر از دادگاه پیش می رود، زیرا نیازی به صدور حکم قطعی قضایی نیست.
• هزینه کمتر: هزینه های دادرسی در اداره ثبت، به مراتب کمتر از دادگاه است. زن تنها هزینه اندکی برای صدور اجرائیه و نیم عشر اجرایی (در صورت وصول مهریه) می پردازد.
• کارایی در توقیف اموال: این روش برای توقیف اموال منقول و غیرمنقول مرد که دارای سند رسمی هستند، بسیار کارآمد است.

معایب:

• خطر انتقال اموال: اگر مرد از اقدام زن مطلع شود، ممکن است پیش از توقیف اموال، آن ها را به نام دیگری منتقل کند و فرآیند مطالبه را دشوار سازد.
• محدودیت در جلب: از طریق اداره ثبت، امکان جلب و بازداشت مرد وجود ندارد؛ این امر تنها از طریق دادگاه و تا سقف ۱۱۰ سکه امکان پذیر است.
• نیاز به شناسایی اموال: اگر زن اطلاعات دقیقی از اموال مرد نداشته باشد، استعلام و کشف اموال از طریق ثبت، ممکن است زمان بر باشد.

۳.۲. گام های عملی

فرآیند به اجرا گذاشتن مهریه از طریق اداره ثبت، شامل مراحل ذیل است:

۳.۲.۱. مراجعه به دفترخانه ثبت عقد و درخواست صدور اجرائیه مهریه

اولین گام، مراجعه زن (یا وکیل او) به دفترخانه ای است که سند ازدواج در آن به ثبت رسیده است. زن با ارائه اصل سند ازدواج و مدارک شناسایی خود، درخواست صدور اجرائیه مهریه را می کند. سردفتر پس از احراز هویت و صحت درخواست، اجرائیه ای را به میزان مهریه مطالبه شده صادر و آن را از طریق پست به نشانی مرد ابلاغ می کند. (اگرچه بخشنامه جدید قوه قضاییه در مهر ۱۴۰۳، الزام مراجعه اولیه به اداره ثبت را برای طرح دعوا در دادگاه برداشته است، اما برای مسیر ثبتی، این گام همچنان ضروری است).

۳.۲.۲. مراجعه به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک

پس از صدور اجرائیه از سوی دفترخانه، زن باید با در دست داشتن آن، به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک (معمولاً واحد اجرای مهریه) واقع در شهر محل دفترخانه مراجعه کرده و پرونده اجرایی تشکیل دهد. در این مرحله، شماره بایگانی به پرونده اختصاص داده می شود.

۳.۲.۳. درخواست استعلام و توقیف اموال زوج

در اداره اجرای ثبت، زن می تواند درخواست استعلام از مراجع ذی صلاح را برای کشف و توقیف اموال مرد ارائه کند. این استعلام ها شامل موارد زیر می شود:

• بانک مرکزی: برای کشف موجودی حساب های بانکی و سپرده های مرد.
• اداره راهور (راهنمایی و رانندگی): برای شناسایی و توقیف پلاک خودروهای به نام مرد.
• اداره ثبت اسناد و املاک: برای کشف و توقیف املاک (زمین، آپارتمان، مغازه و…) به نام مرد.
• سایر مراجع: مانند سازمان بورس برای سهام یا صندوق های بازنشستگی برای حقوق بازنشستگی.

در صورت شناسایی اموال، اداره ثبت اقدام به توقیف آن ها می کند.

۳.۲.۴. درخواست ممنوع الخروجی زوج (شرایط و تاثیر بر ۱۱۰ سکه)

یکی از ابزارهای فشار برای وصول مهریه از طریق اداره ثبت، درخواست ممنوع الخروجی مرد است. زن می تواند همزمان با درخواست توقیف اموال، از اداره ثبت بخواهد که دستور ممنوع الخروجی مرد را صادر کند. این ممنوع الخروجی، برخلاف جلب که محدود به ۱۱۰ سکه است، می تواند برای هر میزان از مهریه اعمال شود و ابزار مؤثری برای فشار آوردن به مرد جهت پرداخت مهریه است.

۳.۲.۵. فرآیند مزایده اموال توقیف شده و وصول مهریه

پس از توقیف اموال، اگر مرد مهریه را پرداخت نکند، اموال توقیف شده توسط کارشناس رسمی دادگستری ارزیابی می شوند. سپس این اموال از طریق مزایده به فروش گذاشته می شوند و حاصل فروش، پس از کسر هزینه های اجرایی (از جمله نیم عشر دولتی)، به زن بابت مهریه پرداخت می گردد.

۳.۳. پیگیری پس از عدم کشف اموال (دریافت گواهی و مراجعه به دادگاه)

اگر پس از گذشت دو ماه از شروع عملیات اجرایی در اداره ثبت، هیچ مالی از مرد کشف نشود یا اموال کشف شده جزء مستثنیات دین باشند و امکان وصول مهریه فراهم نگردد، زن می تواند با درخواست از اداره ثبت، گواهی عدم کشف مال یا گواهی عدم امکان اجرای مفاد اجرائیه را دریافت کند. با در دست داشتن این گواهی، زن می تواند برای ادامه فرآیند مطالبه مهریه، به دادگاه خانواده مراجعه نماید.

۳.۴. نکات مهم: آدرس دفترخانه، ابلاغ اجرائیه، امکان تقسیط مهریه از طریق ثبت

• آدرس دفترخانه: زن باید به همان دفترخانه ای مراجعه کند که عقد در آن ثبت شده است. در صورت تغییر نشانی یا فوت سردفتر، می توان از کانون سردفتران یا اداره ثبت برای یافتن نشانی جدید یا کفیل دفترخانه استعلام کرد.
• ابلاغ اجرائیه: حتی اگر نشانی مرد در سند ازدواج قدیمی یا اشتباه باشد و مرد از آنجا نقل مکان کرده باشد، صرف ارسال اجرائیه به همان نشانی، از نظر قانونی کفایت می کند و فرآیند ادامه می یابد.
• تقسیط مهریه از طریق ثبت: اداره ثبت خود رأساً اقدام به تقسیط مهریه نمی کند. اما اگر مرد در اداره ثبت ممنوع الخروج شده باشد و توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند با طرح دادخواست اعسار از پرداخت مهریه در دادگاه خانواده، تقاضای تقسیط کند. در صورت صدور حکم قطعی تقسیط و پرداخت پیش قسط و اقساط اولیه، مرد می تواند با استناد به رأی دادگاه، از اداره ثبت درخواست رفع ممنوع الخروجی را بنماید.

۴. روش دوم: مراحل به اجرا گذاشتن مهریه از طریق دادگاه خانواده

روش دیگر برای به اجرا گذاشتن مهریه، مراجعه به دادگاه خانواده است. این مسیر نیز دارای رویه ها، مزایا و معایب خاص خود می باشد که در برخی موارد، انتخاب بهتری نسبت به اداره ثبت تلقی می شود.

۴.۱. مزایا و معایب این روش

مزایا:

• قدرت اجرایی بالا: دادگاه می تواند علاوه بر توقیف اموال، حکم جلب (تا سقف ۱۱۰ سکه) و سایر تدابیر قانونی را برای وصول مهریه صادر کند.
• امکان رسیدگی به اعسار و تقسیط: دادگاه محل مناسبی برای رسیدگی به دادخواست اعسار از پرداخت مهریه و تقسیط آن است که ممکن است به نفع مرد باشد.
• توقیف فوری اموال (تامین خواسته): امکان درخواست توقیف فوری اموال پیش از اطلاع مرد، که از انتقال صوری اموال جلوگیری می کند.

معایب:

• طولانی تر بودن روند: فرآیند رسیدگی در دادگاه، به دلیل مراحل دادرسی، ابلاغ ها، جلسات و تجدیدنظرخواهی، معمولاً طولانی تر از اداره ثبت است.
• هزینه های بالاتر: هزینه دادرسی در دادگاه، بسته به میزان مهریه مطالبه شده، ۳.۵ درصد ارزش مهریه است که مبلغ قابل توجهی خواهد بود، هرچند امکان اعسار از پرداخت آن وجود دارد.
• نیاز به دانش حقوقی: پیگیری پرونده در دادگاه، نیازمند دانش حقوقی بیشتری است و معمولاً توصیه به اخذ وکیل می شود.

۴.۲. گام های عملی

مراحل به اجرا گذاشتن مهریه از طریق دادگاه خانواده به شرح زیر است:

۴.۲.۱. ثبت دادخواست مطالبه مهریه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

در ابتدا، زن باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست مطالبه مهریه را ثبت نماید. در این دادخواست، میزان مهریه مطالبه شده و مشخصات زوجین درج می گردد. برای ثبت دادخواست، داشتن گواهی ثبت نام در سامانه ثنا الزامی است.

۴.۲.۲. درخواست قرار تامین خواسته (توقیف فوری اموال پیش از ابلاغ به زوج)

برای جلوگیری از انتقال اموال توسط مرد، زن می تواند همزمان با دادخواست مطالبه مهریه یا حتی پیش از آن، درخواست قرار تأمین خواسته را به دادگاه ارائه دهد. این درخواست به دادگاه اجازه می دهد تا پیش از ابلاغ دادخواست اصلی به مرد، اموال او را توقیف کند. این اقدام، یک روش مؤثر برای حفظ حقوق زن در برابر انتقال صوری اموال است. باید توجه داشت که پس از صدور قرار تامین خواسته، زن ۱۰ روز فرصت دارد تا دادخواست اصلی مطالبه مهریه را ثبت کند، در غیر این صورت قرار تأمین خواسته لغو خواهد شد.

۴.۲.۳. مراحل رسیدگی در دادگاه و صدور حکم (ملاک قیمت روز مهریه)

پس از ثبت دادخواست، دادگاه وقت رسیدگی تعیین کرده و طرفین را برای جلسه دادرسی دعوت می کند. دادگاه با بررسی دلایل و مستندات، از جمله سند ازدواج و دفاعیات طرفین، حکم مقتضی را صادر می کند. در مورد مهریه وجه نقد یا سکه، ملاک محاسبه، قیمت روز در زمان پرداخت یا وصول مهریه است، نه تاریخ عقد یا تاریخ طرح دعوا.

۴.۲.۴. فرآیند اجرای حکم (توقیف اموال، جلب، اعسار و تقسیط)

پس از صدور حکم قطعی پرداخت مهریه، پرونده به اجرای احکام دادگستری ارسال می شود. در این مرحله، زن می تواند درخواست توقیف اموال مرد را داشته باشد. اگر اموالی یافت نشود و مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار از پرداخت دفعی مهریه را به دادگاه ارائه دهد. دادگاه با بررسی وضعیت مالی مرد، شغل، درآمد و تعداد افراد تحت تکفل او، حکم به تقسیط مهریه می دهد. تا سقف ۱۱۰ سکه یا معادل آن، در صورت عدم پرداخت اقساط، مرد می تواند جلب و بازداشت شود.

۴.۳. مستثنیات دین (ماده ۲۴ قانون محکومیت های مالی)

یکی از نکات بسیار مهم در فرآیند توقیف اموال، مفهوم مستثنیات دین است. این اموال، طبق قانون، قابل توقیف برای پرداخت بدهی (از جمله مهریه) نیستند تا زندگی و معیشت فرد مختل نشود. ماده ۲۴ قانون محکومیت های مالی، مستثنیات دین را به شرح زیر تعیین کرده است:

1. منزل مسکونی که عرفاً در شأن محکوم علیه در حالت اعسار او باشد.
2. اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است.
3. آذوقه موجود به قدر احتیاج محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می شود.
4. کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آن ها.
5. وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آن ها و افراد تحت تکفلشان لازم است.
6. تلفن مورد نیاز مدیون.
7. مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می شود، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.

شناخت دقیق این موارد، هم برای زن (در تعیین اموال قابل توقیف) و هم برای مرد (در دفاع از حقوق خود)، حیاتی است.

۴.۴. هزینه های دادرسی و امکان اعسار از پرداخت آن ها

همانطور که ذکر شد، هزینه دادرسی در دادگاه ۳.۵ درصد از میزان مهریه مطالبه شده است. این مبلغ در مهریه های بالا می تواند بسیار زیاد باشد. با این حال، اگر زن توانایی مالی برای پرداخت این هزینه را نداشته باشد، می تواند همزمان با دادخواست اصلی، دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را نیز مطرح کند. در صورت پذیرش اعسار، زن موقتاً از پرداخت این هزینه ها معاف می شود.

مراجعه به دادگاه خانواده، با وجود هزینه های بالاتر و طولانی تر بودن روند، قدرت اجرایی و ابزارهای قانونی بیشتری را برای مطالبه مهریه، از جمله امکان توقیف فوری و جلب، فراهم می آورد. این مسیر، به ویژه زمانی که شناسایی اموال مرد دشوار است یا نیاز به اقدامات قضایی قوی تر احساس می شود، انتخاب بهینه ای خواهد بود.

۵. قانون جدید مهریه و تاثیر ۱۱۰ سکه (آخرین وضعیت ۱۴۰۴)

در سال های اخیر، تغییرات و بخشنامه های متعددی در خصوص مهریه، به ویژه در مورد سقف جلب و شیوه مطالبه، صادر شده است. مهمترین این تغییرات مربوط به قاعده ۱۱۰ سکه و بخشنامه اخیر قوه قضاییه است که درک آن ها برای هر دو طرف زوجین ضروری است.

۵.۱. توضیح قانون حمایت خانواده و سقف جلب (۱۱۰ سکه یا معادل آن)

بر اساس قانون حمایت خانواده و قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، تنها تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی (یا معادل ریالی آن به نرخ روز) امکان جلب و بازداشت مرد به دلیل عدم پرداخت مهریه وجود دارد. این به آن معناست که اگر مهریه زن بیش از ۱۱۰ سکه باشد و مرد توانایی پرداخت مازاد بر این مقدار را نداشته باشد، برای آن بخش مازاد، حکم جلب صادر نخواهد شد.

۵.۲. معنای عدم قابلیت جلب برای مازاد بر ۱۱۰ سکه

این قاعده به اشتباه توسط برخی افراد به معنای لغو مهریه بالای ۱۱۰ سکه تفسیر می شود، در حالی که این برداشت صحیح نیست. مهریه، هر میزان که در عقدنامه ثبت شده باشد (مثلاً ۳۰۰ یا ۵۰۰ سکه)، همچنان معتبر و بر ذمه مرد است و زن حق مطالبه آن را دارد. عدم قابلیت جلب صرفاً به این معناست که برای بخش مازاد بر ۱۱۰ سکه، مرد زندانی نمی شود. بنابراین، زن همچنان می تواند آن بخش از مهریه را از طریق توقیف اموال (در صورت شناسایی) مطالبه کند، اما ابزار فشار جلب برای آن بخش وجود ندارد.

۵.۳. چگونگی مطالبه مازاد بر ۱۱۰ سکه

اگر مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد و مرد ۱۱۰ سکه را پرداخت کرده باشد یا تقسیط آن را انجام دهد، برای مطالبه مابقی مهریه، زن باید به دنبال کشف و توقیف اموال مرد باشد. در این شرایط، زن باید اموالی را به دادگاه یا اداره ثبت معرفی کند که جزو مستثنیات دین نباشند. در صورت عدم شناسایی هیچ مالی، زن برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، ابزاری جز صبر و انتظار برای تغییر وضعیت مالی مرد نخواهد داشت.

۵.۴. بخشنامه جدید قوه قضاییه (تاریخ و محتوا): رفع الزام مراجعه اولیه به اداره ثبت (تغییر مهم در رویه)

یکی از مهمترین تغییرات اخیر در رویه مطالبه مهریه، بخشنامه جدید قوه قضاییه است که در مهرماه ۱۴۰۳ صادر شده است. پیش از این بخشنامه، زن برای مطالبه مهریه (به جز مهریه زیر ۲۰ میلیون تومان یا مهریه عندالاستطاعه) ابتدا ملزم بود به اداره ثبت مراجعه کرده و گواهی عدم امکان وصول از آنجا را دریافت کند تا بتواند به دادگاه مراجعه نماید. اما این بخشنامه، الزام مراجعه اولیه به اداره ثبت برای طرح دعوا در دادگاه را از بین برده است. این تغییر به معنای آن است که زن اکنون می تواند به اختیار خود، مستقیماً به دادگاه خانواده مراجعه کرده و دادخواست مطالبه مهریه را ثبت کند، بدون آنکه نیازی به دریافت گواهی از اداره ثبت داشته باشد. این امر، سهولت و انعطاف پذیری بیشتری را برای زن در انتخاب مسیر مطالبه مهریه فراهم می کند و می تواند به تسریع فرآیند در برخی موارد منجر شود.

این بخشنامه همچنین بر تعدیل اقساط مهریه با توجه به افزایش غیرمتعارف قیمت سکه تاکید دارد تا از زندانی شدن بی جهت مردان جلوگیری شود. این موضوع به خصوص در پرونده های اعسار از پرداخت مهریه، مورد توجه قضات قرار می گیرد و آن ها را مکلف می سازد تا خارج از نوبت به درخواست های تعدیل رسیدگی کرده و مهلت های پرداخت را متناسب با وضعیت مالی مرد افزایش دهند.

۶. شرایط خاص مهریه (انواع و نکات حقوقی)

مهریه می تواند اشکال مختلفی داشته باشد که هر یک از آن ها، نکات حقوقی و روش های مطالبه متفاوتی را در پی دارد. آگاهی از این جزئیات برای زن و مرد، به منظور حفظ حقوق و ایفای تعهدات، بسیار حائز اهمیت است.

۶.۱. مهریه وجه نقد

اگر مهریه به صورت وجه نقد (پول رایج) تعیین شده باشد، بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی و تبصره آن، به نرخ روز محاسبه و به زن پرداخت می شود. شاخص محاسبه نرخ روز، توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می گردد. دو نکته کلیدی در خصوص مهریه وجه نقد وجود دارد:

• ملاک تاریخ فوت زوج: اگر مرد فوت کند، مهریه وجه نقد تا تاریخ فوت او به نرخ روز محاسبه می شود.
• ملاک تاریخ پرداخت: ملاک اصلی، نرخ روز پرداخت مهریه توسط مرد است، نه تاریخ اقامه دعوا یا تاریخ صدور حکم دادگاه.

مهریه وجه نقد نیز مانند سکه، از هر دو طریق دادگاه و اداره ثبت قابل مطالبه است.

۶.۲. مهریه سکه و طلا

مهریه سکه، اعم از سکه بهار آزادی، سکه امامی، نیم سکه یا ربع سکه، و همچنین طلا (مانند طلای خام یا زیورآلات مشخص) رایج ترین نوع مهریه در ایران است. انتخاب نوع و تعداد سکه یا وزن طلا، کاملاً به توافق زوجین بستگی دارد. مطالبه این نوع مهریه نیز از هر دو مسیر دادگاه و اداره ثبت امکان پذیر است. نکته مهم این است که در صورت نوسانات شدید قیمت سکه، دادگاه ها در پرونده های اعسار، وضعیت مالی مرد را به دقت بررسی کرده و اقساط را به گونه ای تعیین می کنند که او متحمل عسر و حرج نشود.

۶.۳. مهریه مال غیرمنقول (زمین، آپارتمان، مغازه)

تعیین مال غیرمنقول (مانند زمین، آپارتمان یا مغازه) به عنوان مهریه نیز امکان پذیر است. در این موارد، چند نکته حقوقی حائز اهمیت است:

• لزوم تعیین پلاک ثبتی: برای صحت مهریه، حتماً باید پلاک ثبتی و مشخصات دقیق ملک در سند ازدواج قید شود تا ابهامی وجود نداشته باشد. صرف ذکر یک خانه در تهران کافی نیست.
• تعهد به انتقال: از آنجا که دفترخانه های ازدواج محل انتقال سند رسمی ملک نیستند، معمولاً تعهد به انتقال سند رسمی ملک به عنوان یک شرط ضمن عقد در سند ازدواج درج می شود. زن در صورت استنکاف مرد، می تواند از طریق دادگاه، الزام او به انتقال سند را مطالبه کند.
• صلاحیت دادگاه: دادگاه محل وقوع ملک غیرمنقول، صالح به رسیدگی به دعاوی مرتبط با آن مهریه است، حتی اگر زوجین در شهر دیگری ساکن باشند.
• مالکیت: اگر ملک مورد نظر به نام شخص دیگری غیر از مرد است، برای اعتبار مهریه، باید امضای مالک اصلی نیز در سند ازدواج اخذ شود.

۶.۴. امکان اخذ ضامن برای پرداخت مهریه در عقدنامه

زوجین می توانند در سند ازدواج، فردی (مانند پدر شوهر یا شخص ثالث) را به عنوان ضامن پرداخت مهریه تعیین کنند. در این صورت، علاوه بر مرد، ضامن نیز مسئولیت پرداخت مهریه را بر عهده خواهد داشت و زن می تواند در صورت عدم پرداخت از سوی مرد، مهریه خود را از ضامن مطالبه کند. این ضمانت می تواند به صورت تضامنی باشد که در این صورت، زن می تواند به هر یک از آن ها یا هر دو به طور همزمان برای وصول مهریه مراجعه نماید.

۶.۵. مهریه در عقد موقت

مهریه در عقد موقت (صیغه) نیز معتبر و قابل مطالبه است. تفاوت اصلی آن با عقد دائم در این است که غالباً صیغه نامه ها به صورت سند عادی تنظیم می شوند. برای به اجرا گذاشتن مهریه از طریق اداره ثبت، وجود سند رسمی نکاح موقت ضروری است. اما اگر صیغه نامه عادی باشد، زن می تواند مهریه خود را از طریق دادگاه خانواده مطالبه کند. در عقد موقت، چه زن تمکین کرده باشد یا خیر، و چه مدت عقد به پایان رسیده باشد، حق مطالبه مهریه را دارد، مگر اینکه مهریه در عقد موقت تعیین نشده باشد که در این صورت عقد باطل خواهد بود.

۶.۶. گرفتن مهریه و ادامه زندگی مشترک

از نظر حقوقی، مطالبه مهریه به معنای درخواست طلاق یا پایان زندگی مشترک نیست. زن می تواند در طول زندگی مشترک و حتی در منزل شوهر، مهریه خود را مطالبه کند. این امر هیچ منع قانونی ندارد. اما اینکه این اقدام چه تأثیری بر روابط عاطفی و ادامه زندگی مشترک خواهد داشت، موضوعی جداگانه است که تشخیص مصلحت آن با زوجین است.

انتخاب نوع مهریه و آگاهی از شرایط مطالبه آن در هر شکل (وجه نقد، سکه، مال غیرمنقول) و همچنین توجه به امکان اخذ ضامن، نکات کلیدی هستند که می توانند در سرنوشت مالی و حقوقی زوجین، به ویژه در شرایط بحرانی، نقش تعیین کننده ای ایفا کنند.

۷. عواقب و پیامدهای به اجرا گذاشتن مهریه (برای زوجین)

به اجرا گذاشتن مهریه، تصمیمی سرنوشت ساز است که می تواند پیامدهای حقوقی، مالی و حتی عاطفی قابل توجهی برای هر دو طرف زوجین به همراه داشته باشد. درک این پیامدها، پیش از هر اقدامی، برای اتخاذ تصمیمی آگاهانه، حیاتی است.

۷.۱. برای زوج (مرد)

پیامدهای اجرای مهریه برای مرد، بسته به نوع و میزان مهریه، وضعیت مالی او و روش انتخابی زن برای مطالبه، می تواند متفاوت باشد:

• ممنوع الخروجی: یکی از اولین و جدی ترین اقدامات، ممنوع الخروج کردن مرد است که هم از طریق اداره ثبت و هم از طریق دادگاه قابل اعمال است. این امر می تواند محدودیت های جدی برای مردان شاغل یا دارای کسب و کار بین المللی ایجاد کند.
• توقیف اموال: کلیه اموال منقول و غیرمنقول مرد که جزو مستثنیات دین نباشند (مانند خودرو، ملک، حساب بانکی، سهام، حقوق و مزایای شغلی)، می توانند به میزان مهریه مطالبه شده توقیف شوند.
• جلب (تا ۱۱۰ سکه): همانطور که پیشتر ذکر شد، تا سقف ۱۱۰ سکه یا معادل آن، در صورت عدم پرداخت مهریه و عدم اثبات اعسار، حکم جلب و بازداشت مرد صادر می شود. بخشنامه تعدیل اقساط مهریه سعی در جلوگیری از زندانی شدن بی جهت مردان دارد.
• اعسار و تقسیط: اگر مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را ارائه دهد. در صورت پذیرش، دادگاه مهریه را به صورت اقساط (پیش قسط و اقساط ماهیانه) تعیین می کند. بخشنامه تعدیل اقساط، به خصوص با افزایش قیمت سکه، به قضات توصیه می کند که اقساط را متناسب با وضعیت مالی مرد تنظیم کنند تا از فشار بیش از حد جلوگیری شود.
• از دست دادن اعتبار و شغل: در برخی موارد، توقیف اموال، جلب و پیامدهای حقوقی مرتبط با مهریه، می تواند به اعتبار شغلی و اجتماعی مرد لطمه وارد کند.

۷.۲. برای زوجه (زن)

پیامدهای اجرای مهریه برای زن، عمدتاً شامل موارد زیر است:

• طولانی بودن روند: به ویژه اگر مرد اموالی برای توقیف نداشته باشد یا دادخواست اعسار بدهد، فرآیند وصول مهریه می تواند بسیار طولانی و فرسایشی باشد و از ۵ ماه تا یک سال یا حتی بیشتر به طول انجامد.
• هزینه ها: اگرچه در روش ثبتی هزینه ها کمتر است، اما در روش قضایی، هزینه های دادرسی بالا است (۳.۵ درصد مهریه مطالبه شده) که با وجود امکان اعسار، بار مالی اولیه قابل توجهی را به زن تحمیل می کند.
• تاثیر بر روابط خانوادگی: مطالبه مهریه، به خصوص اگر در شرایط ادامه زندگی مشترک باشد، می تواند به شدت به روابط عاطفی و اجتماعی بین زوجین و خانواده هایشان آسیب رسانده و کدورت و دشمنی ایجاد کند.
• پشیمانی احتمالی: برخی زنان پس از طی مراحل طولانی و مواجهه با پیامدهای عاطفی و اجتماعی، ممکن است از تصمیم خود برای به اجرا گذاشتن مهریه پشیمان شوند.
• عدم وصول کامل مهریه: در مواردی که مرد فاقد اموال کافی باشد یا مهریه از نوع عندالاستطاعه باشد، زن ممکن است نتواند تمام مهریه خود را وصول کند.

۸. انتخاب بهترین روش و نکات پایانی

تصمیم برای به اجرا گذاشتن مهریه، به دلیل پیامدهای گسترده آن، همواره یکی از حساس ترین مسائل حقوقی خانواده محسوب می شود. انتخاب روش مناسب، بر اساس شرایط خاص هر زوج، می تواند در سرعت و نتیجه این فرآیند تأثیر چشمگیری داشته باشد.

۸.۱. مقایسه تطبیقی جامع بین مطالبه از طریق ثبت و دادگاه

برای انتخاب بهترین روش، مقایسه جامع بین مسیرهای ثبتی و قضایی ضروری است:

ویژگی	مطالبه از طریق اداره ثبت	مطالبه از طریق دادگاه خانواده
سرعت توقیف اموال	متوسط تا سریع (در صورت شناسایی مال)	بسیار سریع (از طریق قرار تامین خواسته)
هزینه های اولیه	کمتر (فقط هزینه اجرائیه دفترخانه)	بالاتر (۳.۵ درصد مهریه مطالبه شده، امکان اعسار)
نیاز به حکم قضایی	خیر (سند ازدواج به منزله سند لازم الاجراست)	بله (نیاز به صدور حکم قطعی دادگاه)
امکان جلب مرد	خیر	بله (تا سقف ۱۱۰ سکه)
ممنوع الخروجی	بله (برای هر میزان مهریه)	بله (پس از قطعیت حکم)
رسیدگی به اعسار	خیر (باید در دادگاه مطرح شود)	بله (رسیدگی جامع به وضعیت مالی مرد)
پیچیدگی فرآیند	کمتر (در صورت مشخص بودن اموال)	بیشتر (نیازمند دانش حقوقی)
اثر بر ۱۱۰ سکه	ممنوع الخروجی بدون سقف، جلب ندارد	جلب تا ۱۱۰ سکه، مازاد با توقیف اموال

به طور خلاصه، اگر زن از وجود اموال مشخص و با سند رسمی به نام مرد مطمئن است و می خواهد با کمترین هزینه و در زمان نسبتاً کوتاهی اقدام کند، مسیر اداره ثبت می تواند گزینه مناسبی باشد. اما اگر اموال مرد نامشخص است، یا نیاز به ابزارهای فشار قضایی مانند جلب احساس می شود، یا احتمال انتقال صوری اموال بالاست، مراجعه به دادگاه خانواده و درخواست قرار تأمین خواسته، مؤثرتر خواهد بود.

۸.۲. توصیه به مشاوره با وکیل متخصص پیش از هر اقدامی (متناسب با شرایط مالی و خانوادگی)

با توجه به پیچیدگی های حقوقی و پیامدهای گسترده به اجرا گذاشتن مهریه، اکیداً توصیه می شود که پیش از هرگونه اقدامی، با یک وکیل متخصص در امور خانواده مشاوره شود. وکیل می تواند با بررسی دقیق وضعیت مالی زوجین، نوع مهریه، و شرایط خاص خانوادگی، بهترین و کارآمدترین مسیر حقوقی را پیشنهاد دهد. این مشاوره می تواند شامل ارزیابی دقیق ریسک ها و منافع هر یک از روش ها، کمک در جمع آوری مدارک و ارائه راهکارهای قانونی برای جلوگیری از انتقال صوری اموال باشد.

۸.۳. مدت زمان تقریبی اجرا گذاشتن مهریه (از ۵ ماه تا یک سال)

مدت زمان لازم برای به اجرا گذاشتن مهریه، بسته به روش انتخابی (ثبت یا دادگاه)، میزان همکاری طرفین، حجم کاری مراجع قضایی و ثبتی، و پیچیدگی پرونده (به عنوان مثال، وجود اموال در شهرهای مختلف یا مقاومت مرد در پرداخت)، می تواند متفاوت باشد. به طور تقریبی، این فرآیند ممکن است از ۵ ماه تا یک سال یا حتی بیشتر به طول انجامد. در موارد پیچیده با اموال متعدد یا پرونده های اعسار طولانی، این زمان می تواند افزایش یابد.

نتیجه گیری

مهریه، به عنوان حق مالی زن، با عقد نکاح به ذمه مرد تعلق می گیرد و مطالبه آن نیازمند درک عمیق از مبانی حقوقی، انواع مهریه، و روش های قانونی است. در این مقاله، به تفصیل به بررسی شرایط عمومی مطالبه مهریه، مدارک لازم و مراحل گام به گام از طریق اداره ثبت اسناد و دادگاه خانواده پرداختیم. برجسته ترین نکات شامل مزایا و معایب هر روش، مفهوم مستثنیات دین، و اهمیت قانون جدید ۱۱۰ سکه در مورد جلب مردان بود.

همچنین، بخشنامه اخیر قوه قضاییه که الزام مراجعه اولیه به اداره ثبت را برای طرح دعوا در دادگاه رفع کرده است، انعطاف پذیری بیشتری را در انتخاب مسیر حقوقی فراهم آورده است. در نهایت، با توجه به پیچیدگی ها و پیامدهای مالی و عاطفی این فرآیند، تأکید بر مشاوره با وکیل متخصص پیش از هرگونه اقدامی، امری حیاتی است. آگاهی و تصمیم گیری هوشمندانه، ضامن حفظ حقوق و منافع هر دو طرف در این عرصه حساس از حقوق خانواده خواهد بود.