نکات درس دوم عربی دهم
نکات درس دوم عربی دهم
درس دوم عربی دهم با عنوان «اعداد و معدود» یکی از مباحث بنیادین و در عین حال چالش برانگیز در دستور زبان عربی است که تسلط بر آن برای دانش آموزان پایه دهم از اهمیت بالایی برخوردار است. این درس به قواعد کاربرد اعداد اصلی و ترتیبی در زبان عربی می پردازد و درک صحیح آن، نه تنها برای موفقیت در امتحانات کلاسی و نهایی ضروری است، بلکه پایه و اساس محکمی برای فهم متون عربی و کسب رتبه در آزمون های کنکور سراسری محسوب می شود. در این مقاله، تمامی ابعاد این مبحث پیچیده، از تعاریف اولیه تا نکات ریز کنکوری، به صورت جامع و تخصصی تشریح خواهد شد تا دانش آموزان بتوانند با دیدی عمیق و کاربردی، این قواعد را فرا گیرند و به نقطه قوتی در درس عربی تبدیل کنند.
اهمیت و جایگاه درس دوم عربی دهم در مسیر یادگیری عربی
مبحث اعداد و معدود در درس دوم عربی دهم، فراتر از یک موضوع دستوری ساده، ستونی مهم در ساختمان گرامر عربی محسوب می شود. دانش آموزان در طول دوران تحصیل خود و حتی در کنکور سراسری، با متون و جملاتی مواجه خواهند شد که حاوی اعداد و شمارش هستند. تسلط بر نحوه صحیح به کارگیری این اعداد و مطابقت آن ها با معدود، نه تنها به فهم دقیق تر متون کمک می کند، بلکه از بروز خطاهای معنایی و دستوری جلوگیری به عمل می آورد.
فهم اعداد اصلی و ترتیبی عربی دهم، ارتباط تنگاتنگی با سایر قواعد دستوری، از جمله مبحث صفت و موصوف، مضاف و مضاف الیه، و حتی اعراب کلمات دارد. به عنوان مثال، اعداد ترتیبی نقش صفت را ایفا می کنند و نیازمند مطابقت کامل با معدود خود هستند؛ در حالی که اعداد اصلی، بسته به نوع و دسته خود، قواعد خاصی در مطابقت و اعراب دارند. این پیچیدگی و ارتباط متقابل با سایر مباحث، اهمیت یادگیری عمیق این درس را دوچندان می کند.
علاوه بر این، در آزمون های تستی و کنکور سراسری، سوالات متعددی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به قواعد درس دوم عربی دهم می پردازند. تشخیص صحیح اعراب عدد و معدود، مطابقت یا عدم مطابقت جنسیت، و انتخاب حالت صحیح عدد بر اساس نوع آن، از جمله دام های تستی رایج هستند. بنابراین، تسلط بر نکات کنکوری عربی دهم درس ۲، یک مزیت رقابتی برای دانش آموزان در کسب درصد بالا در درس عربی محسوب می شود. یک درک عمیق از این مبحث، به دانش آموزان کمک می کند تا با اطمینان بیشتری به سوالات پاسخ دهند و از اشتباهات رایج پرهیز کنند.
قواعد اعداد اصلی (اعداد اصلیه/عددی)
اعداد اصلی در زبان عربی برای شمارش اشیاء یا افراد به کار می روند و دارای قواعد خاصی در ارتباط با معدود خود هستند. این قواعد بسته به گروه عددی، متفاوت است. در ادامه به توضیح درس دوم عربی دهم در مورد اعداد اصلی می پردازیم.
تعریف و کاربرد اعداد اصلی
اعداد اصلی (اعداد اصلیه یا عددی) به اعدادی گفته می شود که برای بیان کمیت یا تعداد چیزی به کار می روند. برخلاف اعداد ترتیبی که جایگاه را مشخص می کنند، اعداد اصلی به خود شیء یا شمارنده آن اشاره دارند. به عنوان مثال، «سه کتاب» (ثلاثة کتب) در مقابل «کتاب سوم» (الکتاب الثالث).
حکم عدد ۱ و ۲
اعدا ۱ و ۲ همواره از نظر جنسیت (مذکر و مؤنث)، عدد (مفرد، مثنی، جمع) و اعراب (رفع، نصب، جر) با معدود خود مطابقت کامل دارند و پس از معدود می آیند. این اعداد در واقع نقش صفت را ایفا می کنند و معدود قبل از آنها ذکر می شود.
- مثال برای عدد ۱:
- کتابٌ واحدٌ (یک کتاب مذکر) – مطابقت در جنسیت (مذکر)، عدد (مفرد)، اعراب (مرفوع).
- سیارةٌ واحدةٌ (یک ماشین مؤنث) – مطابقت در جنسیت (مؤنث)، عدد (مفرد)، اعراب (مرفوع).
- رأیتُ کتاباً واحداً (یک کتاب را دیدم) – مطابقت در جنسیت، عدد، اعراب (منصوب).
- مررتُ بسیارةٍ واحدةٍ (از یک ماشین رد شدم) – مطابقت در جنسیت، عدد، اعراب (مجرور).
- مثال برای عدد ۲:
- کتابانِ اثنانِ (دو کتاب) – مطابقت در جنسیت (مذکر)، عدد (مثنی)، اعراب (مرفوع).
- سیارتانِ اثنتانِ (دو ماشین) – مطابقت در جنسیت (مؤنث)، عدد (مثنی)، اعراب (مرفوع).
- رأیتُ کتابَینِ اثنَینِ (دو کتاب را دیدم) – مطابقت در جنسیت، عدد، اعراب (منصوب).
- مررتُ بسیارتَینِ اثنَتَینِ (از دو ماشین رد شدم) – مطابقت در جنسیت، عدد، اعراب (مجرور).
نکته مهم: در بسیاری از موارد، ذکر اعداد ۱ و ۲ پس از معدود، از باب تأکید است و حتی بدون آوردن عدد نیز می توان به تعداد ۱ یا ۲ اشاره کرد (مثلاً: «کتابٌ» به معنای یک کتاب است).
حکم اعداد ۳ تا ۱۰
این گروه از اعداد، از نظر جنسیت با معدود خود مخالفت دارند؛ یعنی اگر معدود مذکر باشد، عدد به صورت مؤنث و اگر معدود مؤنث باشد، عدد به صورت مذکر می آید. معدود این اعداد همواره به صورت جمع مجرور (معمولاً جمع مکسر) می آید و نقش مضاف الیه را دارد.
- مثال برای اعداد ۳ تا ۱۰:
- ثلاثةُ کتبٍ (سه کتاب) – کتب جمع مذکر است، پس ثلاثة مؤنث آمده است.
- ثلاثُ سیاراتٍ (سه ماشین) – سیارات جمع مؤنث است، پس ثلاث مذکر آمده است.
- خمسةُ أقلامٍ (پنج قلم) – أقلام جمع مذکر، خمسة مؤنث.
- خمسُ بناتٍ (پنج دختر) – بنات جمع مؤنث، خمس مذکر.
قاعده اعداد ۳ تا ۱۰ در عربی از مهم ترین قواعد این مبحث است؛ همواره عدد و معدود از نظر جنسیت با یکدیگر مخالفت دارند و معدود به صورت جمع و مجرور می آید.
حکم اعداد ۱۱ و ۱۲
این اعداد مرکب از دو جزء هستند و در هر دو جزء با معدود خود از نظر جنسیت مطابقت کامل دارند. معدود این اعداد همواره مفرد و منصوب (تمییز) می آید.
- حکم اعراب اعداد ۱۱ و ۱۲:
- عدد ۱۱: «أحدَ عشَرَ» (مذکر) و «إحدی عشرةَ» (مؤنث) – هر دو جزء بر فتح بنا هستند و اعراب نمی گیرند، مگر در صورت رفع یا نصب و جر.
- عدد ۱۲: «اثنا عشرَ» (مذکر) و «اثنتا عشرةَ» (مؤنث) – جزء اول (اثنا/اثنتا) اعراب مثنی می گیرد (الف در حالت رفع، یاء در حالت نصب و جر). جزء دوم (عشر/عشرة) بر فتح بنا است.
- مثال برای عدد ۱۱:
- رأیتُ أحدَ عشَرَ رجلاً (یازده مرد را دیدم) – هر دو جزء مذکر، معدود مفرد منصوب.
- شاهدتُ إحدی عشرةَ امرأةً (یازده زن را دیدم) – هر دو جزء مؤنث، معدود مفرد منصوب.
- مثال برای عدد ۱۲:
- جاء اثنا عشرَ رجلاً (دوازده مرد آمدند) – اثنا مرفوع به الف، عشرَ بر فتح، معدود مفرد منصوب.
- رأیتُ اثنَي عشرَ رجلاً (دوازده مرد را دیدم) – اثني منصوب به یاء، عشرَ بر فتح، معدود مفرد منصوب.
- مررتُ بـ اثنَتَی عشرةَ امرأةً (از دوازده زن رد شدم) – اثنتی مجرور به یاء، عشرةَ بر فتح، معدود مفرد منصوب.
حکم اعداد ۱۳ تا ۱۹
این اعداد نیز مرکب از دو جزء هستند. جزء اول (اعداد ۳ تا ۹) از نظر جنسیت با معدود مخالفت دارد، در حالی که جزء دوم (عدد ۱۰) از نظر جنسیت با معدود مطابقت دارد. معدود این اعداد همواره مفرد و منصوب (تمییز) می آید. هر دو جزء این اعداد بر فتح بنا هستند و اعراب نمی گیرند.
- مثال برای اعداد ۱۳ تا ۱۹:
- ثلاثةَ عشرَ رجلاً (سیزده مرد) – ثلاثةَ (مؤنث) با رجلاً (مذکر) مخالفت، عشرَ (مذکر) با رجلاً مطابقت.
- ثلاثَ عشرةَ امرأةً (سیزده زن) – ثلاثَ (مذکر) با امرأةً (مؤنث) مخالفت، عشرةَ (مؤنث) با امرأةً مطابقت.
- خمسةَ عشرَ تلمیذاً (پانزده دانش آموز پسر) – خمسةَ مؤنث، عشرَ مذکر، تلمیذاً مذکر.
- خمسَ عشرةَ تلمیذةً (پانزده دانش آموز دختر) – خمسَ مذکر، عشرةَ مؤنث، تلمیذةً مؤنث.
حکم اعداد عقود (۲۰، ۳۰، …، ۹۰)
اعداد عقود که شامل «عشرون»، «ثلاثون»، «أربعون» و تا «تسعون» می شوند، هیچ گونه تغییری از نظر جنسیت (مذکر یا مؤنث) با معدود خود ندارند و به صورت واحدی برای هر دو جنس به کار می روند. این اعداد ملحق به جمع مذکر سالم هستند؛ یعنی در حالت رفع با «واو» و در حالت نصب و جر با «یاء» اعراب می گیرند. معدود این اعداد همواره مفرد و منصوب (تمییز) می آید.
- مثال برای اعداد عقود:
- جاء عشرونَ رجلاً (بیست مرد آمدند) – عشرون مرفوع به واو.
- رأیتُ عشرینَ امرأةً (بیست زن را دیدم) – عشرین منصوب به یاء.
- مررتُ بـ ثلاثینَ طالباً (از سی دانش آموز پسر رد شدم) – ثلاثین مجرور به یاء.
حکم اعداد معطوف (۲۱ تا ۹۹ – به جز عقود)
این اعداد از دو جزء تشکیل شده اند که با حرف عطف «و» به هم متصل می شوند: جزء اول (عدد یکان از ۱ تا ۹) و جزء دوم (یکی از اعداد عقود از ۲۰ تا ۹۰). قواعد مطابقت یا مخالفت در جزء یکان اعمال می شود، در حالی که جزء عقود ثابت است. معدود این اعداد همواره مفرد و منصوب (تمییز) می آید.
- قواعد جزء یکان:
- اعداد ۱ و ۲: با معدود از نظر جنسیت مطابقت دارند.
- اعداد ۳ تا ۹: با معدود از نظر جنسیت مخالفت دارند.
- مثال برای اعداد معطوف:
- جاء واحدٌ و عشرونَ رجلاً (بیست و یک مرد آمدند) – واحد با رجلاً مذکر، عشرون ثابت.
- جاءت واحدةٌ و عشرونَ امرأةً (بیست و یک زن آمدند) – واحدة با امرأةً مؤنث، عشرون ثابت.
- رأیتُ ثلاثةً و ثلاثینَ رجلاً (سی و سه مرد را دیدم) – ثلاثةً (مؤنث) با رجلاً (مذکر) مخالفت، ثلاثین ثابت.
- رأیتُ ثلاثاً و ثلاثینَ امرأةً (سی و سه زن را دیدم) – ثلاثاً (مذکر) با امرأةً (مؤنث) مخالفت، ثلاثین ثابت.
اعراب اعداد عقود در این ساختار نیز مانند حالت منفرد آن ها است؛ یعنی با «واو» در رفع و با «یاء» در نصب و جر.
حکم اعداد ۱۰۰، ۲۰۰، ۱۰۰۰ و مضارب آنها
اعدا ۱۰۰ («مئة»)، ۲۰۰ («مئتان/مئتین»)، ۱۰۰۰ («ألف»)، ۲۰۰۰ («ألفان/ألفین») و مضارب آن ها (مثلاً: ثلاثمئة، ثلاثة آلاف) از نظر جنسیت با معدود خود تغییری نمی کنند و به صورت واحد برای هر دو جنس به کار می روند. معدود این اعداد همواره مفرد و مجرور (مضاف الیه) می آید.
- مثال برای عدد ۱۰۰:
- مئةُ رجلٍ (صد مرد) – رجلٍ مفرد و مجرور.
- مئةُ امرأةٍ (صد زن) – امرأةٍ مفرد و مجرور.
- مثال برای عدد ۲۰۰:
- مئتانِ رجلٍ (دویست مرد) – مئتان مرفوع به الف (مانند مثنی).
- رأیتُ مئتَی امرأةٍ (دویست زن را دیدم) – مئتی منصوب به یاء (مانند مثنی).
- مثال برای عدد ۱۰۰۰:
- ألفُ کتابٍ (هزار کتاب) – کتابٍ مفرد و مجرور.
در مورد مضارب ۱۰۰ و ۱۰۰۰، عدد اصلی (مثل ۳ تا ۹) قبل از «مئة» یا «ألف» می آید و حکم آن عدد را می گیرد. برای مثال، «ثلاثمئة» (ثلاثُ مئةٍ)؛ در اینجا «ثلاث» به عنوان عدد سه باید با «مئة» مخالفت کند اما چون «مئة» خودش مذکر و مؤنث ندارد و معدود این ترکیب محسوب نمی شود، این مخالفت رخ نمی دهد و تنها از نظر اعراب مضاف الیهی هستند.
جدول زیر خلاصه ای از حکم عدد و معدود عربی دهم را ارائه می دهد:
| گروه اعداد | عدد | معدود | مثال |
|---|---|---|---|
| ۱ و ۲ | مطابقت (پس از معدود) | مفرد، مطابق در جنسیت، اعراب | کتابٌ واحدٌ، کتابانِ اثنانِ |
| ۳ تا ۱۰ | مخالفت در جنسیت | جمع مجرور (مضاف الیه) | ثلاثةُ کتبٍ، ثلاثُ سیاراتٍ |
| ۱۱ و ۱۲ | هر دو جزء مطابقت | مفرد منصوب (تمییز) | أحدَ عشَرَ رجلاً، اثنتا عشرةَ امرأةً |
| ۱۳ تا ۱۹ | جزء اول مخالفت، جزء دوم مطابقت | مفرد منصوب (تمییز) | خمسةَ عشرَ طالباً، خمسَ عشرةَ طالبةً |
| ۲۰، ۳۰، … ۹۰ (عقود) | عدم تغییر جنسیت (ملحق به جمع مذکر سالم) | مفرد منصوب (تمییز) | عشرونَ رجلاً، ثلاثینَ امرأةً |
| ۲۱ تا ۹۹ (معطوف) | جزء یکان (۱و۲) مطابقت، (۳تا۹) مخالفت؛ جزء عقود ثابت | مفرد منصوب (تمییز) | واحدٌ و عشرونَ رجلاً، ثلاثٌ و عشرونَ امرأةً |
| ۱۰۰، ۲۰۰، ۱۰۰۰ و مضارب | عدم تغییر جنسیت | مفرد مجرور (مضاف الیه) | مئةُ کتابٍ، ألفُ رجلٍ |
قواعد اعداد ترتیبی (اعداد وصفیه/ترتیبی)
اعداد ترتیبی در زبان عربی برای بیان ترتیب یا جایگاه به کار می روند و نقش صفت را ایفا می کنند. این اعداد همواره با معدود خود از نظر جنسیت، عدد و اعراب مطابقت کامل دارند و پس از معدود می آیند.
تعریف و کاربرد اعداد ترتیبی
اعداد ترتیبی (اعداد وصفیه) اعدادی هستند که برای نشان دادن رتبه، جایگاه یا ترتیب چیزی در یک سلسله به کار می روند. این اعداد بر وزن «فاعل» (برای مذکر) و «فاعلة» (برای مؤنث) ساخته می شوند، با استثنائاتی در برخی موارد.
- اعداد ترتیبی از «اول» تا «دهم»:
- مذکر: الأوّل، الثانی، الثالث، الرابع، الخامس، السادس، السابع، الثامن، التاسع، العاشر
- مؤنث: الأولی، الثانیة، الثالثة، الرابعة، الخامسة، السادسة، السابعة، الثامنة، التاسعة، العاشرة
نکته: عدد ترتیبی «اول» از وزن «فاعل» تبعیت نمی کند و شکل خاص خود را دارد.
- قاعده اصلی: مطابقت کامل با معدود (جنسیت، عدد، اعراب):
- البابُ الثالثُ (درِ سوم) – مطابقت در جنسیت (مذکر)، عدد (مفرد)، اعراب (مرفوع).
- الصفحةُ الخامسةُ (صفحه پنجم) – مطابقت در جنسیت (مؤنث)، عدد (مفرد)، اعراب (مرفوع).
- رأیتُ الطالبَ الرابعَ (دانش آموز چهارم را دیدم) – مطابقت در نصب.
- قرأتُ فی الکتابِ السادسِ (در کتاب ششم خواندم) – مطابقت در جر.
نحوه ساخت اعداد ترتیبی برای اعداد بزرگتر
برای ساخت اعداد ترتیبی بزرگتر از ۱۰، می توان از ترکیب اعداد استفاده کرد:
- برای اعداد ۱۱ تا ۱۹: جزء اول و دوم عدد ترتیبی، هر دو با معدود مطابقت دارند.
- مثال: الیومُ الحادی عشرَ (روز یازدهم)، اللیلةُ الحادیةَ عشرةَ (شب یازدهم)
- برای اعداد عقود (بیستم، سی ام و …): از همان اشکال اصلی (عشرون، ثلاثون) به عنوان عدد ترتیبی استفاده می شود.
- مثال: القرنُ العشرونُ (قرن بیستم)
- برای اعداد معطوف (بیست و یکم، سی و پنجم و …): از ترکیب جزء یکان ترتیبی و جزء عقود اصلی استفاده می شود و هر دو جزء با معدود مطابقت دارند.
- مثال: الدرسُ الخامسُ والعشرونَ (درس بیست و پنجم)، الساعةُ السادسةُ والثلاثونَ (ساعت سی و ششم).
نکات کلیدی، تستی و کنکوری درس دوم عربی دهم
تسلط بر مبحث اعداد و معدود نیازمند درک دقیق قواعد و همچنین دقت نظر در مواجهه با دام های تستی است. در ادامه به برخی از نکات کنکوری عربی دهم درس ۲ و اشتباهات رایج اشاره می شود.
خلاصه ای از قواعد مطابقت/مخالفت و اعراب معدود
برای مرور سریع و تثبیت قواعد، می توان یک خلاصه جامع از حکم عدد و معدود عربی دهم تهیه کرد:
- اعداد ۱ و ۲: مطابقت کامل (جنسیت، اعراب، عدد)، معدود پیش از عدد می آید.
- اعداد ۳ تا ۱۰: عدد و معدود مخالف در جنسیت، معدود جمع مجرور.
- اعداد ۱۱ و ۱۲: هر دو جزء عدد و معدود مطابق در جنسیت، معدود مفرد منصوب. (اعداد ۱۱ و ۱۳-۱۹ بر فتح بنا هستند، جزء اول ۱۲ معرب است.)
- اعداد ۱۳ تا ۱۹: جزء اول مخالف، جزء دوم مطابق در جنسیت با معدود، معدود مفرد منصوب.
- اعداد عقود (۲۰-۹۰): بدون تغییر در جنسیت، معدود مفرد منصوب. اعراب با واو/یاء.
- اعداد معطوف (۲۱-۹۹): جزء یکان (۱و۲) مطابق، (۳تا۹) مخالف، جزء عقود ثابت، معدود مفرد منصوب.
- اعداد ۱۰۰، ۲۰۰، ۱۰۰۰ و مضارب: بدون تغییر در جنسیت، معدود مفرد مجرور.
- اعداد ترتیبی: مطابقت کامل (جنسیت، اعراب، عدد)، معدود پیش از عدد می آید.
اشتباهات رایج دانش آموزان در مواجهه با این مبحث
- عدم تشخیص صحیح جنسیت معدود (به ویژه در جمع های مکسر که ممکن است در ظاهر مذکر باشند ولی در واقع مؤنث معنایی دارند، یا برعکس).
- اشتباه در اعراب معدود (مخصوصاً در تمییز منصوب یا مضاف الیه مجرور).
- خلط کردن قواعد اعداد اصلی و ترتیبی.
- فراموشی بنا بودن اعداد مرکب (۱۱ تا ۱۹) بر فتح جزئین (به جز جزء اول عدد ۱۲).
- عدم توجه به اعراب اعداد عقود (که مانند جمع مذکر سالم اعراب می گیرند).
نکات مهم برای تست زنی (مانند روش حذف گزینه، تشخیص دام های تستی)
در تست زنی اعداد اصلی و ترتیبی عربی دهم، رویکرد هوشمندانه می تواند به شما کمک کند:
- ابتدا به جنسیت معدود دقت کنید. این اولین گام برای حذف گزینه های اشتباه است، به خصوص در اعداد ۳ تا ۱۰ و اعداد مرکب.
- سپس به اعراب معدود توجه کنید. آیا باید جمع مجرور باشد یا مفرد منصوب؟ این نکته نیز بسیاری از گزینه ها را حذف می کند.
- در مورد اعداد مرکب (۱۱ تا ۱۹)، به هماهنگی یا عدم هماهنگی هر دو جزء عدد با معدود دقت کنید. این یکی از رایج ترین دام هاست.
- در تست های مربوط به اعراب، به نقش عدد در جمله توجه کنید (فاعل، مفعول، مجرور به حرف جر و…).
- اگر گزینه ها شامل اعداد عقود هستند، به اعراب آن ها (واو در رفع، یاء در نصب و جر) توجه نمایید.
تاکید بر ترجمه صحیح جملات حاوی عدد و معدود
یکی از راه های تقویت درک اعداد و معدود عربی دهم، تمرین ترجمه است. ترجمه صحیح جملاتی که شامل اعداد هستند، نه تنها به شما کمک می کند تا قواعد را بهتر درک کنید، بلکه توانایی شما را در فهم متون گسترش می دهد. مطمئن شوید که عدد را در ترجمه به درستی به کار می برید و به مفهوم آن در جمله توجه دارید.
تمرینات و مثال های جامع (همراه با پاسخ تشریحی)
برای تثبیت آموخته ها، حل تمرینات متعدد ضروری است. در ادامه مثال های عدد و معدود عربی به همراه پاسخ تشریحی ارائه شده است.
تمرین اول: تشخیص مطابقت/مخالفت و اعراب
در جملات زیر، عدد و معدود را مشخص کرده و حکم آن ها (مطابقت/مخالفت، اعراب) را بیان کنید.
- رأیتُ ثلاثةَ کتبٍ علی الطاولةِ.
- حضرَ اثنا عشرَ طالباً فی الصفِّ.
- اشتریتُ خمسَ عشرةَ وردةً حمراءَ.
- قرأتُ مئةَ صفحةٍ من الکتابِ.
- هو الطالبُ الثانی فی المسابقةِ.
پاسخ تشریحی تمرین اول:
- ثلاثةَ کتبٍ:
- عدد: ثلاثةَ (مؤنث)
- معدود: کتبٍ (جمع مذکر کتاب)
- حکم: عدد و معدود از نظر جنسیت مخالف هستند (ثلاثة مؤنث برای کتب مذکر). معدود جمع مجرور (کتبٍ) و عدد منصوب (مفعول به).
- اثنا عشرَ طالباً:
- عدد: اثنا عشرَ (هر دو جزء مذکر)
- معدود: طالباً (مفرد مذکر)
- حکم: هر دو جزء عدد با معدود از نظر جنسیت مطابقت دارند. معدود مفرد منصوب (طالباً). جزء اول عدد (اثنا) مرفوع به الف (فاعل) و جزء دوم (عشرَ) مبنی بر فتح است.
- خمسَ عشرةَ وردةً:
- عدد: خمسَ عشرةَ (جزء اول مذکر، جزء دوم مؤنث)
- معدود: وردةً (مفرد مؤنث)
- حکم: جزء اول (خمسَ) با معدود از نظر جنسیت مخالف (خمس مذکر برای وردة مؤنث)، جزء دوم (عشرةَ) با معدود از نظر جنسیت مطابق (عشرة مؤنث برای وردة مؤنث). معدود مفرد منصوب (وردةً). هر دو جزء عدد مبنی بر فتح هستند (منصوب به عنوان مفعول به).
- مئةَ صفحةٍ:
- عدد: مئةَ (بدون تغییر جنسیت)
- معدود: صفحةٍ (مفرد مؤنث)
- حکم: عدد از نظر جنسیت با معدود تغییری ندارد. معدود مفرد مجرور (صفحةٍ). عدد (مئةَ) منصوب (مفعول به).
- الطالبُ الثانی:
- معدود: الطالبُ (مفرد مذکر)
- عدد ترتیبی: الثانی (مفرد مذکر)
- حکم: عدد ترتیبی با معدود از نظر جنسیت، عدد و اعراب مطابقت کامل دارد (هر دو مذکر، مفرد و مرفوع). عدد ترتیبی پس از معدود می آید و نقش صفت دارد.
تمرین دوم: تکمیل جملات با عدد و معدود مناسب
جای خالی را با عدد و معدود مناسب پر کنید. (عدد داخل پرانتز)
- شاهدتُ (۷) _______ فی الحدیقةِ. (درخت)
- اشتری أبی (۲۵) _______ جدیداً. (کتاب)
- فی الصفِّ (۴۰) _______ یجلسونَ. (دانش آموز پسر)
- قرأتُ الدرسَ (۳) _______. (صفحه)
- وصلَ (۱۲) _______ إلی المطارِ. (مسافر مؤنث)
پاسخ تشریحی تمرین دوم:
- شاهدتُ سبعةَ أشجارٍ فی الحدیقةِ.
- عدد ۷ (سبعةَ): برای معدود مذکر شجر (که جمع آن أشجار است)، عدد باید مؤنث باشد و چون مفعول به است، منصوب می شود.
- معدود درخت (شجرة): جمع آن أشجار و مجرور (مضاف الیه) می آید.
- جنسیت شجرة مؤنث است، اما جمع مکسر آن أشجار اغلب به صورت مذکر تلقی می شود. در اینجا أشجار را جمع مذکر در نظر گرفته ایم تا عدد سبعة به صورت مؤنث بیاید. (این نکته ای است که نیاز به دقت دارد.)
- اشتری أبی خمسةً و عشرینَ کتاباً جدیداً.
- عدد ۲۵ (خمسةً و عشرینَ): جزء یکان (۵) با معدود (کتاباً) مخالفت (خمسة مؤنث برای کتاب مذکر)، جزء عقود (عشرینَ) ثابت.
- معدود کتاب (کتاباً): مفرد منصوب (تمییز). اعراب جزء عقود (عشرینَ) منصوب به یاء است (مفعول به).
- فی الصفِّ أربعونَ طالباً یجلسونَ.
- عدد ۴۰ (أربعونَ): از اعداد عقود است، جنسیت ثابت. اینجا مبتدای مؤخر است پس مرفوع به واو می آید.
- معدود دانش آموز پسر (طالباً): مفرد منصوب (تمییز).
- قرأتُ الدرسَ الثالثَ.
- عدد ترتیبی ۳ (الثالثَ): عدد ترتیبی درس را توصیف می کند.
- الدرس مذکر، پس الثالث نیز مذکر. اعراب (منصوب) نیز مطابقت دارد زیرا الدرس مفعول به است.
- وصلَ اثنتا عشرةَ مسافرةً إلی المطارِ.
- عدد ۱۲ (اثنتا عشرةَ): هر دو جزء با معدود مسافرةً (مؤنث) مطابقت دارند.
- جزء اول (اثنتا) مرفوع به الف (فاعل) و جزء دوم (عشرةَ) مبنی بر فتح است.
- معدود مسافر مؤنث (مسافرةً): مفرد منصوب (تمییز).
تمرین و تکرار مستمر، کلید تسلط بر مبحث پیچیده عدد و معدود در زبان عربی است. مثال ها و تمرینات متنوع راه گشای فهم عمیق این قواعد خواهند بود.
نتیجه گیری
درس دوم عربی دهم با محوریت مبحث نکات درس دوم عربی دهم، یعنی اعداد و معدود، از جمله پایه های اصلی دستور زبان عربی است که تسلط بر آن برای هر دانش آموز پایه دهم ضروری است. با درک دقیق قواعد مطابقت و مخالفت اعداد با معدود، و همچنین توجه به اعراب صحیح آن ها، می توانید با اطمینان خاطر در امتحانات موفق شوید و آمادگی لازم برای آزمون های مهمی مانند کنکور سراسری را کسب کنید. مرور مستمر نکات کلیدی، حل تمرینات متنوع و توجه به جزئیات ظریف هر گروه از اعداد، به شما کمک می کند تا این مبحث را به یک نقطه قوت در درس عربی خود تبدیل کنید. با تلاش و ممارست، می توانید تمامی پیچیدگی های این درس را درک کرده و به کار ببندید.