خلاصه کتاب توسعه شیوه تأملی در نخستین سال های زندگی ( نویسنده آلیس پیج اسمیت، آنا کرافت )

کتاب «توسعه شیوه تأملی در نخستین سال های زندگی» اثر آلیس پیج اسمیت و آنا کرافت، راهنمایی ارزشمند برای مربیان و متخصصان کودک است تا با تفکر عمیق و بازاندیشی مستمر در عملکرد خود، کیفیت آموزش و پرورش کودکان خردسال را ارتقا بخشند. این اثر فراتر از یک نظریه صرف، به راهبردهای عملی برای نهادینه کردن تفکر تأملی در تعامل با کودکان و محیط های آموزشی می پردازد.

در جهان معاصر، با توجه به تحولات سریع اجتماعی و نیازهای پیچیده کودکان، رویکردهای سنتی در آموزش و پرورش نخستین سال های زندگی دیگر پاسخگوی تمام چالش ها نیستند. از این رو، ضرورت به کارگیری شیوه های نوین تربیتی، به ویژه شیوه تأملی در آموزش دوران کودکی، بیش از پیش احساس می شود. کتاب ارزشمند «توسعه شیوه تأملی در نخستین سال های زندگی» (Developing Reflective Practice in the Early Years) که توسط آلیس پیج اسمیت و آنا کرافت نگاشته شده و زینب محمدی آن را به فارسی ترجمه کرده، منبعی جامع و کارآمد برای متخصصان این حوزه است. این کتاب نه تنها به تعریف و تبیین مفهوم تأمل می پردازد، بلکه چارچوب ها و استراتژی های عملی را برای تبدیل شدن به یک مربی تأملی ارائه می دهد. هدف این مقاله، ارائه خلاصه ای جامع از این اثر کلیدی است تا خوانندگان، اعم از مربیان، معلمان، مدیران، دانشجویان و والدین آگاه، بتوانند به درکی عمیق از محتوای اصلی و پیام های محوری آن دست یابند و از آموزه های آن در عمل بهره مند شوند.

مقدمه ای بر شیوه تأملی در آموزش دوران کودکی

رویکرد تأملی در آموزش، فراتر از صرفاً فکر کردن درباره رویدادهاست؛ این شیوه شامل یک فرآیند خودآگاهانه و سازمان یافته برای بررسی انتقادی تجربیات، تحلیل پیامدها، و برنامه ریزی برای بهبود عملکرد آینده است. اهمیت این رویکرد در حوزه آموزش و پرورش کودکان خردسال، از آن جهت حیاتی است که مربیان را قادر می سازد تا نسبت به نیازهای متغیر کودکان حساس تر بوده، روش های آموزشی خود را به طور مستمر بازنگری کنند و محیطی پویا برای یادگیری و رشد فراهم آورند. در بخش های آتی، به تحلیل و بررسی عمیق تر هر یک از فصول کلیدی این کتاب می پردازیم تا خواننده بتواند با درک روشنی از مفاهیم ارائه شده، گام های عملی برای پیاده سازی مربی متفکر در آموزش و پرورش کودکان را بردارد.

درک مفهوم مربی متفکر

نخستین بخش از کتاب «توسعه شیوه تأملی در نخستین سال های زندگی» به معرفی و تشریح مفهوم بنیادین مربی متفکر می پردازد. این بخش، پایه های نظری و فلسفی تأمل را بنا نهاده و نشان می دهد که چگونه این رویکرد می تواند تحولی اساسی در عملکرد مربیان ایجاد کند.

تأمل درباره عملکرد به چه معناست؟

شیوه تأملی (Reflective Practice) فراتر از اندیشیدن صرف به آنچه انجام داده ایم، یک فرآیند فعال و مداوم است که شامل بررسی انتقادی تجربیات، تصمیمات و اعمالمان می شود. در این فرآیند، مربی خود را به عنوان یک پژوهشگر در نظر می گیرد که به طور مستمر در حال جمع آوری داده ها (مشاهدات، تعاملات، بازخوردها)، تحلیل آن ها و نتیجه گیری برای بهبود عملکرد است. این عمل شامل سه مرحله اصلی است:

1. تأمل در عمل (Reflection-in-action): تفکر سریع و تصمیم گیری در حین وقوع یک رویداد.
2. تأمل بر عمل (Reflection-on-action): بازنگری پس از وقوع رویداد برای درک عمیق تر آنچه اتفاق افتاده و چرا.
3. تأمل برای عمل (Reflection-for-action): برنامه ریزی برای بهبود و تغییر در آینده بر اساس آموخته های حاصل از تأمل بر عمل.

اهمیت خودارزیابی مداوم در این فرآیند، به مربی کمک می کند تا نقاط قوت و ضعف خود را شناسایی کرده، تعصبات و پیش فرض های ناخودآگاه خود را آشکار سازد و در نهایت، به رویکردی عمیق تر و انسانی تر در تعامل با کودکان دست یابد. مثال های کوتاه در کتاب نشان می دهد که چگونه یک مربی با تأمل بر یک موقعیت چالش برانگیز در کلاس، می تواند راهکارهای جدیدی برای مدیریت رفتار کودکان یا تقویت یادگیری آن ها بیابد.

مسیر توسعه شیوه تأملی در مربیان

تبدیل شدن به یک مربی تأملی، یک شبه اتفاق نمی افتد؛ این یک مسیر پیوسته و نیازمند تعهد و تمرین است. کتاب به گام ها و فرآیندهایی اشاره می کند که مربیان می توانند برای توسعه این شیوه در خود طی کنند. این گام ها شامل:

• آگاهی از نیاز: درک اینکه تأمل نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت برای ارتقای حرفه ای و توسعه شغلی مربیان کودک است.
• مشاهده دقیق: ثبت و ضبط رویدادهای روزانه، تعاملات کودکان و واکنش های خود مربی.
• پرسش گری عمیق: پرسیدن سوالاتی مانند چرا این اتفاق افتاد؟، چه احساسی داشتم؟، چه کار دیگری می توانستم انجام دهم؟.
• جستجوی بازخورد: گفتگو با همکاران، مدیران و حتی والدین برای کسب دیدگاه های مختلف.
• مطالعه و پژوهش: ارتباط دادن تجربیات شخصی با نظریه های علمی و یافته های پژوهشی.

ابزارها و تکنیک های اولیه برای آغاز تأمل در عمل می تواند شامل نگارش یک دفترچه تأمل، استفاده از پرسشنامه های خودارزیابی، یا حتی ضبط ویدئویی جلسات آموزشی و بازبینی آن ها باشد. این ابزارها به مربی کمک می کنند تا به شیوه ای ساختاریافته تر، بر روی عملکرد خود تمرکز کند.

رهبری تأملی: نقش ها و مسئولیت های متخصصان خردسالان

نقش رهبری در ترویج شیوه ی تأملی در محیط های آموزشی دوران کودکی بسیار حیاتی است. مدیران و رهبران آموزشی نباید صرفاً دستوردهنده باشند، بلکه باید خود نمونه ای از یک رهبر تأملی باشند. آن ها می توانند با ایجاد فضایی امن و حمایت کننده، فرهنگ تأمل، یادگیری مستمر و تفکر انتقادی را در کادر آموزشی خود نهادینه کنند. مسئولیت های رهبری تأملی شامل:

• تشویق به گفتگو: برگزاری جلسات منظم برای بحث و تبادل نظر درباره چالش ها و موفقیت ها.
• ارائه فرصت های آموزشی: سازماندهی کارگاه ها و دوره های آموزشی برای توسعه مهارت های تأملی.
• ایجاد فضایی برای آزمایش: حمایت از مربیان برای امتحان روش های جدید و درس گرفتن از شکست ها.
• منتورینگ و کوچینگ: ارائه راهنمایی فردی به مربیان برای تقویت توانایی های تأملی آن ها.

تأثیر رهبری تأملی بر توسعه حرفه ای تیم و کیفیت خدمات، چشمگیر است. در چنین محیطی، مربیان احساس ارزشمندی می کنند، انگیزه شان برای بهبود افزایش می یابد و در نهایت، کیفیت آموزش و رفاه کودکان به طور قابل ملاحظه ای ارتقا پیدا می کند.

شیوه تأملی و تأثیر آن بر کار با کودکان

بخش دوم کتاب «توسعه شیوه تأملی در نخستین سال های زندگی» به بررسی چگونگی تأثیرگذاری رویکرد تأملی بر تعامل مستقیم با کودکان و جنبه های مختلف رشد آن ها می پردازد. این بخش، نگاهی عمیق تر به کاربرد عملی تأمل در محیط های آموزشی ارائه می دهد.

تأمل بر رشد اجتماعی و عاطفی کودکان

یک مربی تأملی، درک بسیار دقیق تری از نیازهای عاطفی و اجتماعی کودکان دارد. با تأمل بر واکنش های کودکان به موقعیت های مختلف، مربی می تواند الگوهای رفتاری را شناسایی کرده و ریشه های هیجانات آن ها را درک کند. این درک عمیق، به مربی کمک می کند تا:

• محیطی امن و حمایت کننده ایجاد کند: فضایی که در آن کودکان احساس امنیت کرده و بتوانند آزادانه احساسات خود را بیان کنند.
• پاسخ های همدلانه ارائه دهد: به جای واکنش های سطحی، پاسخ هایی مبتنی بر همدلی و درک متقابل ارائه شود.
• مهارت های خودتنظیمی را آموزش دهد: با کمک به کودکان برای شناسایی و مدیریت احساساتشان، آن ها را در مسیر رشد عاطفی یاری کند.

تأمل در این زمینه، مربی را قادر می سازد تا به جای تمرکز بر مشکل رفتار، به دلیل آن بپردازد و راهکارهایی ریشه ای تر برای رشد شناختی و اجتماعی کودکان با تفکر عمیق ارائه دهد.

شامل سازی و رویکرد تأملی در کودکستان ها

مفهوم شامل سازی (Inclusion) به معنای پذیرش و احترام به تفاوت های فردی و فراهم آوردن فرصت های برابر برای همه کودکان، فارغ از توانایی ها، پیشینه فرهنگی یا نیازهای خاص آن ها است. رویکرد تأملی، ابزاری قدرتمند برای مربیان در جهت پیاده سازی مؤثر شامل سازی است. یک مربی تأملی:

• تعصبات خود را شناسایی می کند: با بررسی دیدگاه ها و پیش فرض های خود درباره کودکان با نیازهای متفاوت.
• روش های تدریس را تطبیق می دهد: به طور مستمر در جستجوی راه هایی برای پاسخگویی به سبک های یادگیری متنوع است.
• محیط فیزیکی و اجتماعی را بازنگری می کند: اطمینان حاصل می کند که همه کودکان به منابع و فعالیت ها دسترسی دارند و احساس تعلق می کنند.

این رویکرد تضمین می کند که محیطی عادلانه برای همه کودکان فراهم شود و هیچ کودکی به دلیل تفاوت هایش از فرصت های رشد و یادگیری محروم نگردد.

پرورش خلاقیت از منظر شیوه تأملی

خلاقیت، توانایی تفکر واگرا و تولید ایده های نو و کاربردی است. مربی تأملی می داند که برای پرورش خلاقیت در کودکان، نیاز به ایجاد فضایی است که در آن ریسک پذیری، کنجکاوی و آزمایش گری تشویق شود. تأمل در اینجا به معنای:

• بررسی رویکردهای خود: آیا مربی ناخواسته خلاقیت کودکان را با تاکید بر پاسخ صحیح سرکوب می کند؟
• فراهم آوردن مواد و فرصت ها: ارائه ابزارهای متنوع برای کشف و خلق، بدون تحمیل دستورالعمل های سخت گیرانه.
• ارزش گذاری به فرآیند، نه فقط محصول: تحسین تلاش کودکان و فرآیند فکری آن ها، حتی اگر نتیجه نهایی کامل نباشد.

این نگرش تأملی، به مربی کمک می کند تا فضایی را ایجاد کند که در آن کودکان با اطمینان خاطر به کشف، آزمایش و ابراز وجود خلاقانه بپردازند.

گوش دادن به خردسالان: درک اظهارات، معانی و برداشت های متعدد

یکی از چالش برانگیزترین و در عین حال حیاتی ترین جنبه های کار با کودکان خردسال، گوش دادن فعال و واقعی به آن هاست. کودکان ممکن است نتوانند افکار و احساسات خود را به وضوح بیان کنند، اما از طریق بازی، نقاشی، حرکات بدن و حتی سکوت خود، پیام های مهمی را منتقل می کنند. مربی تأملی در این زمینه، فراتر از کلمات، به دنبال درک دیدگاه ها و معانی پنهان در ارتباطات کودکان است.

اگر از کودکان، سوالی درباره ی اطلاعات قبلی شان نپرسیم، آن گاه خودمان باید حدس بزنیم که چه چیزهایی را می دانند. شانس اشتباه کردن ما در این مورد، بالاست. برای مثال، پسر من، رابی، هم به یک کودکستان ویژه می رفت و هم در یک گروه بازی محلی، عضو بود. در کودکستان، به آن ها یاد می دادند که چگونه با استفاده از لیوان، آب بنوشند. ولی رابی این کار را قبلاً در گروه بازی یاد گرفته بود، زیرا همه ی اعضای گروه برای آب خوردن از لیوان استفاده می کردند. این مثال نشان می دهد که چگونه نادیده گرفتن دانش پیشین کودک، فرصت های آموزشی را از بین می برد و نیاز به تأمل در شیوه پرسش گری را برجسته می سازد.

این بخش از کتاب بر اهمیت گوش دادن فعال به کودکان خردسال تأکید می کند و مربیان را به تأمل مستمر در نحوه ارتباط با کودکان و درک پیام های آن ها دعوت می کند. این شامل:

• مشاهده دقیق: توجه به زبان بدن، حالات چهره و نحوه بازی کودک.
• پرسش های باز: تشویق کودک به بیان آزادانه افکارش، به جای سوالات بله/خیر.
• ایجاد فضای شنیداری: فراهم آوردن زمان و مکان مناسب برای اینکه کودک احساس کند شنیده می شود.

چالش های ارتباط با کودکان خردسال نیازمند صبر، مشاهده دقیق و تأمل مداوم است تا مربی بتواند به دنیای درونی کودک وارد شود و او را به بهترین نحو حمایت کند.

شیوه تأملی پیشرو: ایجاد یک جامعه همفکر

بخش سوم کتاب «توسعه شیوه تأملی در نخستین سال های زندگی» از سطح فردی فراتر رفته و به چگونگی ایجاد یک جامعه همفکر در محیط های آموزشی می پردازد؛ جایی که تأمل به یک هنجار فرهنگی تبدیل می شود و همکاری بین ذینفعان مختلف را تقویت می کند.

کار چند گروهی: از نظریه تا عمل

محیط های آموزشی دوران کودکی، سیستم هایی پیچیده هستند که شامل مربیان، والدین، متخصصان (روانشناسان، درمانگران) و گاهی اعضای جامعه می شوند. ضرورت همکاری بین مربیان، والدین، متخصصان و جامعه، برای ارائه خدمات جامع و مؤثر به کودکان انکارناپذیر است. اما این همکاری همیشه آسان نیست و با چالش هایی مانند تفاوت در دیدگاه ها، اولویت ها و سبک های ارتباطی همراه است.

کتاب استراتژی هایی برای غلبه بر این چالش ها و ایجاد یک تیم هم افزا ارائه می دهد که شامل:

• ایجاد اهداف مشترک: تعیین اهدافی که همه گروه ها بر روی آن اتفاق نظر دارند.
• ارتباط شفاف و منظم: برگزاری جلسات منظم و استفاده از کانال های ارتباطی مؤثر.
• احترام به تخصص هر فرد: شناخت و ارزش گذاری به دانش و تجربه هر یک از اعضای تیم.
• تأمل مشترک: تحلیل موقعیت ها و چالش ها به صورت گروهی برای رسیدن به راه حل های خلاقانه.

در چنین جامعه ای، شیوه تأملی پیشرو به عنوان یک چسب عمل می کند و به گروه های مختلف کمک می کند تا دیدگاه های یکدیگر را درک کرده و به سمت هدف مشترک حرکت کنند.

شیوه های تأملی خانواده محور: دیدگاه های والدین و مداخله زودهنگام

نقش حیاتی مشارکت والدین در فرایند تأملی و رشد کودک یک اصل اساسی است. والدین، منبع اطلاعات ارزشمندی درباره تاریخچه، شخصیت و نیازهای فرزندان خود هستند. با این حال، مشارکت واقعی والدین نیازمند رویکردی تأملی از سوی مربیان است. مربیان باید:

• به دیدگاه های والدین گوش دهند: به نگرانی ها، انتظارات و برداشت های آن ها از فرزندشان توجه کنند.
• از پیش داوری اجتناب کنند: تصورات قبلی خود درباره والدین را کنار بگذارند و با ذهن باز به تعامل بپردازند.
• فرصت های گفتگو ایجاد کنند: فضایی امن و راحت برای والدین فراهم آورند تا بتوانند افکار خود را بیان کنند.

چگونه تأمل می تواند به بهبود تعامل مربیان با خانواده ها کمک کند؟ با تأمل بر بازخورد والدین، مربی می تواند درک بهتری از تأثیر روش های آموزشی خود بر کودک در خانه داشته باشد و این اطلاعات را برای تعدیل برنامه های آموزشی به کار گیرد. در زمینه مداخله زودهنگام در تربیت کودک، مشارکت تأملی والدین به شناسایی زودهنگام نیازهای خاص کودک و ارائه حمایت های لازم کمک شایانی می کند.

پیشرفت حرفه ای از طریق شیوه تأملی

همانطور که قبلاً اشاره شد، تأمل یک ابزار قدرتمند برای توسعه حرفه ای مستمر و خودراهبر است. مربیانی که به طور منظم تأمل می کنند، نه تنها مهارت های آموزشی خود را بهبود می بخشند، بلکه به درکی عمیق تر از فلسفه کار خود دست می یابند. این فرآیند توسعه حرفه ای می تواند شامل:

• خودآموزی: با مطالعه منابع، شرکت در وبینارها و همایش ها.
• منتورینگ: بهره گیری از تجربه مربیان باتجربه تر و یا ارائه منتورینگ به تازه کارها.
• توسعه پورتفولیو: جمع آوری شواهد و نمونه هایی از تأمل و پیشرفت حرفه ای.

طراحی برنامه های آموزشی و منتورینگ مبتنی بر تأمل، تضمین می کند که توسعه حرفه ای صرفاً به کسب اطلاعات جدید محدود نشود، بلکه به تغییر واقعی در نگرش و عملکرد مربیان نیز منجر گردد.

تأمل و ایجاد یک جامعه همفکر در کودکستان ها

هدف نهایی از ترویج شیوه تأملی در یک سازمان آموزشی، تبدیل آن به یک جامعه یادگیرنده است. در چنین جامعه ای، تأمل بخشی جدایی ناپذیر از فرهنگ سازمانی است و همه اعضا به طور فعال در فرآیند یادگیری و بهبود مشارکت دارند. این امر مستلزم:

• فرهنگ بازخورد سازنده: تشویق به ارائه بازخورد صریح و محترمانه.
• یادگیری مشارکتی: فرصت هایی برای مربیان جهت یادگیری از یکدیگر و به اشتراک گذاشتن تجربیات.
• چالش کشیدن وضعیت موجود: تشویق به پرسشگری درباره روش های سنتی و جستجوی راه های بهتر.

مزایای بلندمدت یک جامعه تأملی برای کودکان، مربیان و والدین بی شمار است. کودکان در محیطی پویا و پاسخگو رشد می کنند، مربیان احساس رضایت شغلی بیشتری دارند و والدین نیز از کیفیت بالای خدمات آموزشی بهره مند می شوند.

شیوه تأملی دموکراتیک در کودکستان ها

پی نوشت کتاب به مفهوم شیوه تأملی دموکراتیک می پردازد که بر عدالت، برابری و صدای همه افراد در فرایند تأملی تأکید دارد. این رویکرد معتقد است که قدرت در جامعه آموزشی باید به طور مساوی تقسیم شود و صدای هر فرد، از کودک خردسال گرفته تا مدیر، شنیده و مورد احترام قرار گیرد. تأمل دموکراتیک شامل:

• توانمندسازی کودکان: شنیدن نظرات کودکان و درگیر کردن آن ها در تصمیم گیری های متناسب با سنشان.
• به رسمیت شناختن تنوع دیدگاه ها: ارزش گذاری به نظرات مختلف و احترام به تفاوت های فرهنگی و فردی.
• شفافیت در تصمیم گیری ها: توضیح دلایل پشت تصمیمات و دعوت به گفتگو درباره آن ها.

این رویکرد، نه تنها به پرورش خلاقیت در کودکستان ها کمک می کند، بلکه اساس یک جامعه عادلانه و مشارکتی را پی ریزی می نماید.

نکات و برداشت های کلیدی از کتاب

کتاب «توسعه شیوه تأملی در نخستین سال های زندگی» مجموعه ای غنی از مفاهیم و راهبردهای عملی را ارائه می دهد که می تواند تحولی فردی و سازمانی از طریق رویکرد تأملی ایجاد کند. مهم ترین درس ها و توصیه های عملی این کتاب را می توان در چند نکته خلاصه کرد:

• تأمل، فرآیندی فعال و مستمر برای بهبود عملکرد است، نه صرفاً فکر کردن.
• مربی تأملی، یک یادگیرنده مادام العمر است که به طور مداوم در حال پرسش گری و خودارزیابی است.
• رهبران آموزشی نقش حیاتی در ایجاد فرهنگ تأمل در محیط های کاری دارند.
• گوش دادن واقعی و عمیق به کودکان، اساس درک نیازهای آن ها و تقویت رشد همه جانبه است.
• مشارکت والدین و همکاری بین تخصصی، ستون های یک رویکرد تأملی جامع هستند.
• شیوه تأملی، ابزاری قدرتمند برای ارتقای شامل سازی و پرورش خلاقیت در کودکان است.
• هدف نهایی، ایجاد یک جامعه یادگیرنده است که در آن همه اعضا، از طریق تأمل، به بهبود مستمر متعهد هستند.

این کتاب تاکید می کند که هرچند تأمل می تواند در ابتدا چالش برانگیز به نظر برسد، اما نتایج آن در بهبود کیفیت آموزش، رضایت شغلی مربیان و رفاه کودکان، ارزش این تلاش را دارد.

نتیجه گیری و سخن پایانی

شیوه تأملی در آموزش دوران کودکی، نه تنها یک روش، بلکه یک فلسفه و طرز زندگی است که می تواند عمیقاً بر کیفیت زندگی و آموزش کودکان تأثیر بگذارد. کتاب «توسعه شیوه تأملی در نخستین سال های زندگی» اثر آلیس پیج اسمیت و آنا کرافت، با ارائه چارچوبی جامع و کاربردی، به مربیان، مدیران، دانشجویان و والدین کمک می کند تا با درک عمیق تری از فرآیندهای یادگیری و رشد کودکان، به متخصصانی آگاه تر و مؤثرتر تبدیل شوند. پیاده سازی اصول این کتاب، به معنی ایجاد محیط هایی است که در آن کودکان نه تنها مهارت های علمی را می آموزند، بلکه تفکر انتقادی، خلاقیت، همدلی و مهارت های اجتماعی را نیز توسعه می دهند.

دعوت به عمل این کتاب برای همه متخصصان حوزه کودک و والدین آگاه این است که به جای پذیرش کورکورانه روش های موجود، با تأمل و پرسش گری مداوم، به دنبال بهبود و نوآوری باشند. آینده آموزش و پرورش، متعلق به رویکردهایی است که به تفکر عمیق، یادگیری مستمر و همکاری بین تخصصی اهمیت می دهند. با به کارگیری تأمل در عمل مربیان کودک و سایر ذینفعان، می توانیم آینده ای روشن تر و پربارتر برای نسل های آینده بسازیم. این کتاب، گامی محکم در این مسیر است و مطالعه آن برای هر کسی که به علوم تربیتی و روانشناسی کودک علاقه مند است، توصیه می شود.

پیشنهاد مطالعه بیشتر

برای عمیق تر شدن در مباحث مرتبط با شیوه تأملی و آموزش دوران کودکی، منابع زیر نیز می توانند مفید باشند:

• «مربی متفکر: راهنمای عملی برای بهبود عملکرد حرفه ای» اثر استفان کِمیز و رابین مک تاگارت: این کتاب به طور گسترده به فرآیند تأمل در عمل می پردازد.
• «ذهن آگاهی برای معلمان» اثر پاتریشیا جنینگز: رویکردی نوین برای کاهش استرس و افزایش حضور ذهن در مربیان.
• «پداگوژی رجیو امیلیا»: رویکردی فلسفی و عملی در آموزش و پرورش پیش دبستانی که بر نقش کودک به عنوان عامل فعال در یادگیری تاکید دارد و تأمل بخشی جدایی ناپذیر از آن است.

برای تهیه کتاب اصلی «توسعه شیوه تأملی در نخستین سال های زندگی»، می توانید به وب سایت انتشارات علوم بنیادی یا فروشگاه های معتبر کتاب مراجعه کنید.