چگونه باید مهریه را به اجرا گذاشت؟

برای به اجرا گذاشتن مهریه، دو مسیر اصلی و قانونی وجود دارد: اقدام از طریق اداره اجرای ثبت اسناد و املاک یا طرح دعوا در دادگاه خانواده. انتخاب مسیر به نوع مهریه، شرایط مالی زوج و اهداف زوجه بستگی دارد و هر یک مراحل و الزامات قانونی خاص خود را دارد.

مهریه به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زوجه در عقد نکاح، پشتوانه و تضمینی برای او در طول زندگی مشترک و پس از آن محسوب می شود. در مواقع بروز اختلافات زناشویی یا تصمیم به جدایی، مطالبه و به اجرا گذاشتن مهریه، به یکی از دغدغه های اصلی زنان تبدیل می شود. در چنین شرایطی، آگاهی دقیق از مراحل قانونی، مدارک مورد نیاز، هزینه ها و پیچیدگی های مرتبط با این فرآیند، از اهمیت بالایی برخوردار است. این راهنمای جامع، با رویکردی تخصصی و گام به گام، به تمامی جنبه های اجرای مهریه در سیستم حقوقی ایران می پردازد و اطلاعات مورد نیاز را برای اتخاذ تصمیمی آگاهانه و طی کردن این مسیر قانونی ارائه می دهد.

انواع مهریه: پیش نیاز هر اقدام قانونی

پیش از هرگونه اقدام برای مطالبه مهریه، شناخت دقیق نوع مهریه مندرج در سند ازدواج، حیاتی است. مهریه با توجه به شرایط پرداخت، به دو دسته اصلی تقسیم می شود که هر یک، الزامات و رویه های قانونی متفاوتی برای اجرا دارند. این تمایز، بر نحوه اقدام، مدت زمان رسیدگی و امکان توقیف اموال زوج تأثیر مستقیم می گذارد.

مهریه عندالمطالبه

مهریه عندالمطالبه به مهریه ای گفته می شود که زن می تواند در هر زمان و بدون هیچ قید و شرطی، آن را از همسر خود مطالبه کند. این حق، بلافاصله پس از جاری شدن عقد نکاح برای زوجه ثابت می شود و حتی در دوران عقد و پیش از آغاز زندگی مشترک نیز قابل مطالبه است. در این نوع مهریه، نیازی به اثبات توانایی مالی زوج برای پرداخت نیست و مرد مکلف به تأدیه آن است. عدم پرداخت مهریه عندالمطالبه می تواند منجر به توقیف اموال زوج یا حتی جلب او شود، البته با رعایت سقف قانونی ۱۱۰ سکه.

مهریه عندالاستطاعه

در مقابل مهریه عندالمطالبه، مهریه عندالاستطاعه قرار دارد. این نوع مهریه، همان طور که از نامش پیداست، زمانی قابل مطالبه است که زوجه بتواند «تمکن مالی» زوج را برای پرداخت مهریه اثبات کند. به عبارت دیگر، بار اثبات دارا بودن مرد بر عهده زن است. در مهریه عندالاستطاعه، امکان صدور حکم جلب یا ممنوع الخروجی زوج به دلیل عدم پرداخت مهریه وجود ندارد و تنها در صورت اثبات مال و توقیف آن، مهریه قابل وصول است. این تفاوت، عندالاستطاعه را به روشی پیچیده تر و زمان برتر برای مطالبه مهریه تبدیل می کند و اهمیت جمع آوری مدارک مستدل از وضعیت مالی زوج را دوچندان می سازد.

انواع مهریه بر اساس نوع مال و شرایط صحت آن

مهریه علاوه بر عندالمطالبه یا عندالاستطاعه بودن، می تواند بر اساس نوع مال نیز طبقه بندی شود. رایج ترین انواع مهریه شامل سکه طلا (بهار آزادی، امامی، نیم سکه یا ربع سکه)، وجه نقد، ملک، یا طلاجات (مانند طلا خام یا جواهرات) هستند. آنچه اهمیت دارد، این است که مهریه باید دارای ارزش مالی باشد، مشخص و معین بوده و در عقد دائم ثبت شده باشد. به عنوان مثال، در مهریه ملک، لازم است پلاک ثبتی ملک به صورت دقیق در سند ازدواج قید شود تا در آینده مشکلی در اجرا پیش نیاید. همچنین، مهریه باید حال باشد؛ یعنی تعهدی به پرداخت آن در زمان های آتی داده نشده باشد.

زمان و شرایط اقدام برای اجرا گذاشتن مهریه

حق مطالبه مهریه برای زوجه، با جاری شدن صیغه عقد نکاح، ایجاد می شود. این بدان معناست که زن می تواند در هر مقطع زمانی پس از عقد، چه در دوران زندگی مشترک و چه پس از جدایی، برای به اجرا گذاشتن مهریه خود اقدام کند. این انعطاف پذیری، به زن این امکان را می دهد که با توجه به شرایط شخصی و خانوادگی خود، بهترین زمان را برای پیگیری این حق مالی انتخاب کند.

به محض وقوع عقد

زوجه به محض انعقاد عقد نکاح، مالک تمامی مهریه می شود. این حق قانونی، حتی اگر زن و شوهر هنوز زندگی مشترک خود را آغاز نکرده باشند یا در دوران عقد باشند، پابرجاست. در این حالت، زوجه می تواند بدون هیچ محدودیتی، مهریه خود را مطالبه کند. یکی از شرایط خاص در این دوران، مربوط به زوجه باکره است. اگر طلاق در دوران عقد و پیش از وقوع رابطه زناشویی اتفاق بیفتد، زن مستحق دریافت نصف مهریه خواهد بود. این موضوع یک استثنا بر قاعده کلی مالکیت کامل مهریه از لحظه عقد است.

در طول زندگی مشترک

زوجه می تواند حتی در حین زندگی مشترک و بدون اینکه قصد طلاق داشته باشد، مهریه خود را مطالبه کند. این حق، مستقل از روابط عاطفی یا تمکین زوجه است و به عنوان یک دین بر عهده زوج قرار دارد. البته، در عمل بسیاری از زنان به دلیل حفظ آرامش خانواده یا به امید بهبود روابط، از این حق در طول زندگی مشترک صرف نظر می کنند یا مطالبه آن را به تعویق می اندازند. با این حال، از نظر قانونی هیچ منعی برای مطالبه مهریه در این دوره وجود ندارد و زن می تواند هر زمان که صلاح دید، برای وصول آن اقدام کند.

در صورت طلاق (قبل یا بعد از طلاق)

مطالبه مهریه چه قبل از طلاق و به عنوان اهرمی برای حل اختلافات یا تعیین تکلیف حقوق مالی صورت گیرد و چه پس از طلاق به عنوان یکی از حقوق پس از جدایی، امکان پذیر است. در بسیاری از موارد، زنان همزمان با اقدام برای طلاق یا حتی پیش از آن، مهریه خود را به اجرا می گذارند تا از حقوق مالی خود اطمینان حاصل کنند. این اقدام می تواند به توقیف اموال زوج و تأمین قسمتی از مهریه پیش از نهایی شدن مراحل طلاق منجر شود. پس از طلاق نیز، مهریه همچنان به عنوان یک دین بر ذمه زوج باقی می ماند و زن می تواند با ارائه مدارک لازم، برای وصول آن از مراجع قانونی اقدام کند.

مدارک لازم برای شروع فرآیند اجرا گذاشتن مهریه (چک لیست جامع)

برای آغاز فرآیند به اجرا گذاشتن مهریه، تهیه و ارائه مجموعه ای از مدارک ضروری است. این مدارک، پایه های هرگونه اقدام قانونی را تشکیل می دهند و نقص در آن ها می تواند روند رسیدگی را به تأخیر بیندازد یا حتی متوقف سازد. ضروری است که زوجه یا وکیل او، با دقت تمام، نسبت به جمع آوری این اسناد اقدام کنند تا فرآیند مطالبه مهریه با کمترین چالش مواجه شود.

مدارک اصلی و ضروری برای شروع فرآیند مطالبه مهریه عبارتند از:

• اصل و رونوشت سند ازدواج (عقدنامه): این سند، مهم ترین مدرک برای اثبات عقد نکاح و میزان مهریه توافق شده است. در صورت عدم دسترسی به اصل سند، می توان از دفترخانه ثبت ازدواج، رونوشت معتبر آن را دریافت کرد.
• شناسنامه و کارت ملی زوجه: برای احراز هویت متقاضی، ارائه اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی زوجه الزامی است.
• ثبت نام در سامانه ثنا: کلیه ابلاغیه های قضایی و اداری مربوط به پرونده مهریه، از طریق سامانه ابلاغ الکترونیکی قضایی (ثنا) ارسال می شود. بنابراین، ثبت نام قبلی در این سامانه و دسترسی به حساب کاربری، برای پیگیری پرونده ضروری است.

علاوه بر مدارک فوق، ارائه برخی اسناد می تواند به سرعت و کارایی فرآیند توقیف اموال و وصول مهریه کمک شایانی کند. این مدارک شامل:

• تصویر سند مالکیت اموال غیرمنقول زوج: در صورت اطلاع از مالکیت ملک (آپارتمان، زمین، باغ و …) توسط زوج، ارائه تصویر سند مالکیت یا پلاک ثبتی آن می تواند در توقیف سریع اموال مؤثر باشد.
• مشخصات خودروی زوج: اطلاعات دقیق در مورد نوع، مدل، و شماره پلاک خودروهای تحت مالکیت زوج، روند استعلام و توقیف را تسهیل می بخشد.
• سپرده های بانکی و مشخصات حساب های زوج: در صورت اطلاع از وجود حساب های بانکی یا سپرده های قابل توجه به نام زوج، ارائه شماره حساب یا نام بانک های مربوطه می تواند در توقیف موجودی حساب ها مفید باشد.
• مشخصات محل کار زوج: اطلاع از محل کار و نوع شغل زوج، می تواند در زمینه توقیف حقوق یا مزایای شغلی وی در مراحل بعدی اجرای مهریه کاربرد داشته باشد.

تهیه تمامی این مدارک، به ویژه مواردی که به شناسایی اموال زوج کمک می کنند، از اهمیت بالایی برخوردار است. در صورت وجود ابهام یا عدم دسترسی به برخی از این مدارک، مشاوره با وکیل متخصص خانواده می تواند راهگشا باشد.

روش های اجرا گذاشتن مهریه (راهنمای گام به گام و مقایسه ای)

برای به اجرا گذاشتن مهریه، دو مسیر قانونی اصلی پیش روی زوجه قرار دارد: اقدام از طریق اداره اجرای ثبت اسناد و املاک و یا طرح دعوا در دادگاه خانواده. هر یک از این روش ها، دارای مزایا، معایب و مراحل خاص خود هستند که انتخاب بهترین گزینه، نیازمند ارزیابی دقیق شرایط پرونده و وضعیت مالی زوج است. در ادامه به تفصیل به تشریح هر دو روش پرداخته می شود.

روش اول: از طریق اداره اجرای ثبت اسناد و املاک

این روش به دلیل سرعت نسبی در توقیف اموال و هزینه اولیه کمتر، اغلب به عنوان گزینه اول برای زنانی که از وجود اموال به نام زوج اطمینان دارند، توصیه می شود.

مزایای اقدام از طریق ثبت:

• سرعت بالاتر در توقیف اموال و ممنوع الخروجی: فرآیند توقیف اموال و صدور ممنوع الخروجی از طریق ثبت، معمولاً سریع تر از دادگاه انجام می شود و فرصت انتقال اموال توسط زوج را کاهش می دهد.
• هزینه اولیه کمتر: در ابتدا، زوجه نیازی به پرداخت درصدی از کل مهریه به عنوان هزینه دادرسی (مانند دادگاه) ندارد و تنها هزینه های دفتری اندکی را متحمل می شود.

معایب اقدام از طریق ثبت:

• عدم امکان مطالبه همزمان سایر حقوق: از طریق ثبت، تنها مهریه قابل مطالبه است و برای سایر حقوق مالی مانند نفقه، اجرت المثل یا نحله، باید به دادگاه مراجعه شود.
• نیاز به مراجعه به دفترخانه ثبت عقد: برای شروع، زوجه باید به همان دفترخانه ای که عقد ازدواج در آن به ثبت رسیده است، مراجعه کند.
• عدم امکان جلب زوج: در صورت عدم وجود مال قابل توقیف، اداره ثبت قادر به جلب زوج نیست و برای این منظور باید به دادگاه مراجعه شود.

مراحل گام به گام اجرای مهریه از طریق ثبت:

1. مراجعه به دفترخانه ثبت عقد: زوجه با همراه داشتن مدارک لازم (سند ازدواج، شناسنامه و کارت ملی)، به دفترخانه ای که عقد ازدواج در آن به ثبت رسیده، مراجعه و درخواست صدور اجراییه مهریه را ارائه می کند. حتی در صورت تغییر آدرس دفترخانه یا فوت سردفتر، می توان با استعلام از کانون سردفتران یا اداره ثبت اسناد، به نشانی جدید یا دفترخانه کفیل دسترسی پیدا کرد.
2. ارائه درخواست اجراییه به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک: پس از صدور اجراییه از سوی دفترخانه، زوجه یا وکیل وی به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک (معمولاً اداره پنجم ثبت تهران یا ادارات اجرای ثبت در شهرستان ها) مراجعه کرده و پرونده اجرایی تشکیل می دهد.
3. درخواست استعلام اموال زوج: در این مرحله، زوجه می تواند درخواست استعلام از مراجع مختلف (مانند بانک مرکزی برای حساب های بانکی، پلیس راهور برای خودرو، اداره ثبت اسناد و املاک برای املاک) را برای شناسایی و توقیف اموال زوج ارائه دهد.
4. درخواست ممنوع الخروجی زوج (اختیاری): در صورت تمایل، می توان درخواست ممنوع الخروجی زوج را نیز از طریق اداره ثبت مطرح کرد که در صورت تأیید، زوج تا زمان پرداخت مهریه یا تعیین تکلیف آن، از خروج از کشور منع می شود.
5. ابلاغ اجراییه به زوج و مهلت ۱۰ روزه برای پرداخت: اجراییه به زوج ابلاغ شده و او ۱۰ روز فرصت دارد تا نسبت به پرداخت مهریه یا معرفی مال اقدام کند.
6. توقیف اموال (منقول و غیرمنقول) و بررسی مستثنیات دین: در صورت عدم پرداخت، اموال شناسایی شده زوج توقیف می شوند. این اموال شامل دارایی های منقول (مانند خودرو، موجودی حساب بانکی) و غیرمنقول (مانند ملک) هستند. البته، اموالی که جزء مستثنیات دین محسوب می شوند (مانند مسکن در شأن، اثاثیه ضروری زندگی، ابزار کار و …) قابل توقیف نیستند.
7. مزایده اموال توقیف شده و وصول مهریه: پس از توقیف، اموال توسط کارشناس رسمی دادگستری ارزیابی شده و در صورت نیاز به مزایده گذاشته می شوند. پس از فروش، مهریه زوجه از محل وجوه حاصله وصول می شود.
8. اخذ گواهی عدم امکان وصول از ثبت و ارجاع به دادگاه (در صورت عدم یافتن مال یا اعتراض): اگر از طریق اداره ثبت مالی از زوج یافت نشد یا زوج به عدم پرداخت مهریه (مازاد بر ۱۱۰ سکه) اعتراض داشت، زوجه می تواند با دریافت گواهی از اداره ثبت، پرونده را برای ادامه پیگیری و طرح دعوای مطالبه مهریه به دادگاه خانواده ارجاع دهد.

روش دوم: از طریق دادگاه خانواده

این روش برای زنانی که علاوه بر مهریه، سایر حقوق مالی را نیز مطالبه می کنند یا زوج اموال مشخصی ندارد که از طریق ثبت توقیف شود، مناسب تر است.

مزایای اقدام از طریق دادگاه:

• امکان مطالبه همزمان سایر حقوق: زوجه می تواند همزمان با مطالبه مهریه، درخواست هایی نظیر نفقه، اجرت المثل، و سایر حقوق مالی خود را نیز مطرح کند.
• امکان طرح دعوای تامین خواسته: زن می تواند درخواست صدور قرار تأمین خواسته (توقیف اموال زوج قبل از اطلاع او) را به دادگاه ارائه دهد تا از انتقال اموال جلوگیری شود. این درخواست معمولاً به صورت اجرا قبل از ابلاغ مطرح می گردد.
• امکان صدور حکم جلب: دادگاه در صورت عدم پرداخت مهریه (تا سقف ۱۱۰ سکه) و عدم تمکن زوج، می تواند حکم جلب او را صادر کند.

معایب اقدام از طریق دادگاه:

• هزینه دادرسی اولیه بالاتر: زوجه ملزم به پرداخت ۳.۵ درصد از کل مبلغ مهریه (تا سقف ۱۱۰ سکه یا معادل آن) به عنوان هزینه دادرسی است که می تواند مبلغ قابل توجهی باشد. (البته امکان درخواست اعسار از پرداخت این هزینه وجود دارد.)
• فرآیند طولانی تر: رسیدگی به پرونده در دادگاه، به دلیل مراحل مختلف (تشکیل جلسه، تبادل لوایح، کارشناسی و …) معمولاً زمان برتر از روش ثبتی است.

مراحل گام به گام اجرای مهریه از طریق دادگاه:

1. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت دادخواست: زوجه یا وکیل وی، با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست مطالبه مهریه را تنظیم و ثبت می کند. در این دادخواست، می تواند درخواست صدور قرار تأمین خواسته نیز مطرح شود.
2. درخواست صدور قرار تامین خواسته (با جزئیات اجرا قبل از ابلاغ): این مرحله بسیار مهم است. زوجه می تواند درخواست توقیف اموال زوج را قبل از اطلاع او (اجرا قبل از ابلاغ) ارائه کند. این کار از فرصت سوزی برای انتقال اموال جلوگیری می کند. در صورت عدم ثبت دادخواست اصلی مهریه طی مدت معین (مثلاً ۱۰ روز) پس از صدور تأمین خواسته، اموال از توقیف خارج می شوند.
3. تشکیل جلسه رسیدگی در دادگاه خانواده: پس از ثبت دادخواست، پرونده به یکی از شعب دادگاه خانواده ارجاع شده و جلسات رسیدگی با حضور طرفین یا وکلای آن ها تشکیل می شود.
4. صدور حکم دادگاه و مراحل اجرای حکم: پس از بررسی شواهد و مدارک، دادگاه حکم به پرداخت مهریه صادر می کند. پس از قطعیت حکم، پرونده به اجرای احکام دادگستری فرستاده می شود.
5. بررسی مستثنیات دین و اعتراضات احتمالی زوج: در مرحله اجرا، مانند اداره ثبت، اموال توقیف شده باید از شمول مستثنیات دین خارج باشند و زوج حق اعتراض به توقیف اموال (در صورت جزء مستثنیات دین بودن) را دارد.

مقایسه جامع و کاربردی: اجرای ثبت یا دادگاه؟

انتخاب بین روش ثبتی و روش قضایی برای به اجرا گذاشتن مهریه، بستگی به شرایط خاص هر پرونده دارد. جدول زیر، مقایسه ای کاربردی برای کمک به این تصمیم گیری ارائه می دهد:

ویژگی	روش از طریق اداره ثبت اسناد	روش از طریق دادگاه خانواده
هزینه اولیه	کمتر (هزینه های دفتری)	بالاتر (۳.۵٪ از مبلغ مهریه درخواستی)
سرعت توقیف اموال	بالاتر (به ویژه در صورت داشتن اطلاعات اموال)	متوسط (امکان تأمین خواسته سریع)
امکان جلب زوج	خیر (در صورت عدم وجود مال)	بله (تا سقف ۱۱۰ سکه و عدم تمکن)
امکان ممنوع الخروجی	بله (معمولاً سریع تر)	بله (پس از قطعیت حکم)
مطالبه سایر حقوق	خیر (فقط مهریه)	بله (نفقه، اجرت المثل و …)
پیچیدگی فرآیند	ساده تر (در صورت وجود اموال مشخص)	پیچیده تر (مراحل قضایی طولانی تر)
نیاز به اثبات تمکن (عندالاستطاعه)	بله	بله
نیاز به وکیل	اختیاری اما توصیه می شود	توصیه اکید می شود

سناریوهای انتخابی:

• اگر زوج دارای اموال مشخصی است و هدف اصلی، توقیف سریع اموال و ممنوع الخروجی است، روش ثبت اسناد مناسب تر است.
• اگر زوجه قصد دارد همزمان با مهریه، حقوق مالی دیگر را نیز مطالبه کند یا اطلاعات دقیقی از اموال زوج ندارد، روش دادگاه خانواده ارجحیت دارد.
• در مهریه های عندالاستطاعه، به دلیل نیاز به اثبات تمکن مالی زوج، هر دو مسیر نیازمند جمع آوری مدارک مستدل و پیگیری دقیق هستند.

قوانین مرتبط و نکات حقوقی حیاتی

آگاهی از قوانین و مقررات مرتبط با مهریه، نقش بسزایی در موفقیت فرآیند مطالبه و اجرای آن دارد. برخی از این قوانین، به ویژه در سال های اخیر، تغییراتی داشته اند که اطلاع از آن ها برای هر دو طرف دعوا (زوج و زوجه) ضروری است.

قانون جدید مهریه (۱۱۰ سکه)

یکی از مهم ترین تحولات در خصوص مهریه، مصوبه مربوط به محدودیت ۱۱۰ سکه است که عموماً به «قانون ۱۱۰ سکه» شهرت یافته است. لازم به ذکر است که این قانون، میزان مهریه توافق شده در سند ازدواج را تغییر نمی دهد و زوج همچنان به پرداخت کل مهریه مکلف است. اما در خصوص ضمانت اجرای مهریه، تحولاتی ایجاد کرده است:

بر اساس قانون جدید حمایت خانواده، در مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن، در صورت عدم پرداخت و اثبات عدم تمکن مالی زوج، حکم جلب و حبس او امکان پذیر است. اما برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، امکان صدور حکم جلب وجود ندارد و وصول آن صرفاً از طریق معرفی و توقیف اموال زوج محقق می شود.

مثال کاربردی: فرض کنید مهریه زوجه ۲۰۰ سکه است. اگر زوج تنها ۵۰ سکه از مهریه را پرداخت کرده باشد و برای ۱۵۰ سکه باقی مانده دادخواست اعسار دهد، در صورت پذیرش اعسار، دادگاه مبلغی را به عنوان پیش قسط و اقساط ماهیانه تعیین می کند. اگر زوج اقساط را تا سقف ۱۱۰ سکه پرداخت نکند، زوجه می تواند درخواست حکم جلب او را داشته باشد. اما پس از پرداخت ۱۱۰ سکه، حتی اگر هنوز مهریه مازاد (در این مثال ۹۰ سکه) باقی مانده باشد، امکان جلب زوج برای آن مقدار وجود ندارد و وصول آن تنها از طریق شناسایی و توقیف اموال زوج میسر خواهد بود. در صورت عدم وجود مال، این بخش از مهریه معلق می ماند.

اعسار از پرداخت مهریه

اعسار، وضعیتی است که در آن زوج توانایی مالی پرداخت یکجای مهریه را ندارد و به دلیل این عدم تمکن، از دادگاه درخواست تقسیط مهریه را مطرح می کند. دادخواست اعسار باید توسط زوج به دادگاه خانواده ارائه شود و او باید با ارائه مدارک و شهادت شهود (معمولاً حداقل دو شاهد آگاه به وضعیت مالی او)، عدم توانایی خود در پرداخت دفعی مهریه را اثبات کند.

• شرایط و نحوه ارائه دادخواست اعسار: زوج باید لیست اموال خود (حتی اموالی که جزء مستثنیات دین هستند)، منابع درآمد، و تعهدات مالی دیگر خود را به دادگاه اعلام کند.
• اهمیت شهود و مدارک مالی: شهود باید از وضعیت مالی زوج اطلاع کافی داشته باشند و شهادت آن ها در تعیین پیش قسط و اقساط مهریه مؤثر است.
• تقسیط مهریه و تعیین پیش قسط و اقساط: دادگاه با توجه به درآمد، شغل، و شان زوج، مبلغی را به عنوان پیش قسط و سپس اقساط ماهیانه (مثلاً هر چند ماه یک سکه) تعیین می کند.
• بخشنامه جدید قوه قضاییه در خصوص تعدیل اقساط: قوه قضاییه با صدور بخشنامه هایی (مانند بخشنامه شماره ۹۰۰۰/۳۴۸۵۹/۱۰۰ مورخ ۱۳۹۷/۷/۲۲) بر لزوم رسیدگی خارج از نوبت به درخواست های تعدیل اقساط مهریه تأکید کرده است. هدف این بخشنامه ها، جلوگیری از زندانی شدن بی مورد افراد به دلیل افزایش ناگهانی قیمت سکه و ناتوانی در پرداخت اقساط تعیین شده است. دادگاه ها موظف اند وضعیت مالی محکوم علیه را مجدداً بررسی کرده و مهلت های تأدیه سکه را متناسب با وضعیت فعلی او افزایش دهند.

مستثنیات دین

مطابق ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، برخی اموال، حتی در صورت محکومیت به پرداخت دین (مانند مهریه)، از توقیف و فروش مستثنی هستند. این اموال برای تأمین حداقل معیشت محکوم علیه و افراد تحت تکفل او ضروری تلقی می شوند:

• منزل مسکونی در شأن: خانه ای که عرفاً و با توجه به وضعیت اجتماعی و اقتصادی زوج، برای سکونت او و خانواده اش ضروری است.
• اثاثیه ضروری زندگی: وسایل مورد نیاز برای رفع حوائج ضروری زندگی (مانند یخچال، گاز، فرش و …)
• آذوقه و مایحتاج: به میزان مورد نیاز برای مدتی که عرفاً ذخیره می شود.
• ابزار و وسایل کار: ابزار و وسایلی که برای امرار معاش کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاص ضروری است.
• تلفن مورد نیاز: یک خط تلفن مورد نیاز.
• ودیعه اجاره: مبلغی که به عنوان رهن یا ودیعه اجاره پرداخت شده است، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج شود و عین مستأجره در شأن محکوم علیه باشد.

نکات عملی این است که در صورت توقیف این اموال، زوج می تواند با اعتراض به مرجع قضایی یا ثبتی، خواستار رفع توقیف شود.

مطالبه مهریه از ضامن یا از ارث

در صورتی که در سند ازدواج، فردی به عنوان ضامن پرداخت مهریه معرفی شده باشد، زوجه می تواند مهریه خود را از ضامن نیز مطالبه کند. این امر معمولاً در مواردی رخ می دهد که زوج توانایی مالی ندارد یا از پرداخت مهریه امتناع می ورزد. همچنین، در صورت فوت زوج، مهریه از ماترک (اموال به جای مانده) او قابل مطالبه است و زن به عنوان یکی از بستانکاران و درصدی نیز به عنوان ورثه، حق دریافت مهریه خود را از اموال متوفی خواهد داشت.

بخشش (بذل) یا ابراء مهریه: تفاوت ها و امکان رجوع

بخشش یا ابراء مهریه از جمله اقداماتی است که زوجه می تواند در خصوص مهریه خود انجام دهد، اما تفاوت های حقوقی مهمی بین این دو مفهوم وجود دارد:

• ابراء مهریه: به معنای صرف نظر کردن کامل زوجه از مهریه است و مانند این است که دین هرگز وجود نداشته است. در ابراء مهریه، زن نمی تواند تحت هیچ شرایطی از تصمیم خود رجوع کند و مهریه به طور کامل ساقط می شود. ابراء، معمولاً با سند رسمی در دفترخانه انجام می پذیرد.
• بخشش (بذل) مهریه: نوعی هبه (بخشیدن) مهریه است. در این حالت، زوجه مهریه را به زوج می بخشد. اگرچه بخشش مهریه نیز به قصد اسقاط دین صورت می گیرد، اما از نظر حقوقی در برخی موارد، امکان رجوع از بخشش وجود دارد، به ویژه اگر این بخشش به صورت غیررسمی انجام شده باشد یا در ازای طلاق خلع و مبارات باشد که در دوران عده امکان رجوع زن به مهریه (و در نتیجه رجوع مرد به طلاق) وجود دارد. بنابراین، بذل مهریه از استحکام کمتری نسبت به ابراء برخوردار است و بسته به شرایط می تواند قابل رجوع باشد.

عواقب اجرا گذاشتن مهریه (برای هر دو طرف)

تصمیم برای به اجرا گذاشتن مهریه، چه از طریق ثبت و چه از طریق دادگاه، تبعات حقوقی، مالی و اجتماعی قابل توجهی برای هر دو طرف (زوج و زوجه) به همراه دارد. آگاهی از این عواقب، برای هرگونه تصمیم گیری در این خصوص، ضروری است.

برای زوج (مرد):

• حکم جلب: در صورت عدم پرداخت مهریه (تا سقف ۱۱۰ سکه) و عدم اثبات اعسار، دادگاه می تواند حکم جلب زوج را صادر کند که منجر به بازداشت موقت او خواهد شد.
• توقیف و مزایده اموال: اموال منقول و غیرمنقول زوج (به استثنای مستثنیات دین) توقیف شده و در صورت لزوم به مزایده گذاشته می شوند تا مهریه زوجه از محل آن وصول شود.
• ممنوع الخروجی: با درخواست زوجه، زوج می تواند از خروج از کشور ممنوع شود تا زمانی که مهریه پرداخت شده یا تکلیف آن مشخص گردد.
• سایر تبعات حقوقی و اجتماعی: این اقدامات می تواند منجر به ایجاد سابقه کیفری، مشکلات شغلی، و آسیب به اعتبار اجتماعی زوج شود. تنش ها در روابط خانوادگی و اجتماعی نیز افزایش می یابد.

برای زوجه (زن):

• طولانی شدن روند و فرسایش روحی: فرآیند حقوقی مطالبه مهریه، به ویژه در صورت مقاومت زوج یا عدم وجود اموال مشخص، می تواند بسیار طولانی و فرسایشی باشد و فشار روحی و عاطفی زیادی را به زوجه وارد کند.
• هزینه های احتمالی: اگرچه در روش ثبت، هزینه اولیه کمتر است، اما در روش دادگاه، زوجه باید بخشی از مهریه را به عنوان هزینه دادرسی بپردازد (البته با امکان درخواست اعسار). همچنین، هزینه های کارشناسی، حق الوکاله وکیل (در صورت انتخاب) و سایر هزینه های پیش بینی نشده نیز وجود دارد.
• تأثیر بر روابط آتی (در صورت عدم طلاق): اقدام برای مهریه در طول زندگی مشترک، حتی اگر به طلاق منجر نشود، می تواند به روابط زناشویی آسیب جدی وارد کرده و صمیمیت بین زوجین را از بین ببرد.
• افزایش تنش ها: معمولاً مطالبه مهریه، به خصوص در ابتدای اختلافات، تنش ها و کدورت ها را بین زوجین و خانواده هایشان تشدید می کند.

هزینه های اجرا گذاشتن مهریه (با جزئیات)

آگاهی از هزینه های مرتبط با به اجرا گذاشتن مهریه، از جمله ملاحظات مهم برای زوجه است. این هزینه ها بسته به روش انتخابی (ثبت یا دادگاه) و پیچیدگی پرونده، متفاوت خواهد بود.

هزینه از طریق دفترخانه ازدواج و اجرای ثبت:

• هزینه دفترخانه ازدواج (صدور اجراییه): در ابتدای امر، زوجه باید برای دریافت اجراییه به دفترخانه ای که عقد در آن ثبت شده، مراجعه کند. این فرآیند شامل هزینه های دفتری برای صدور اوراق اجراییه است که معمولاً مبلغ ثابتی نیست و بسته به تعرفه دفترخانه ها متغیر است، اما معمولاً در حدود پانصد هزار تا دو میلیون تومان برآورد می شود.
• نیم عشر دولتی: اگر مهریه از طریق اداره اجرای ثبت وصول شود و اموالی از زوج به مزایده گذاشته و فروخته شود، اداره ثبت مبلغی معادل نیم عشر (یک بیستم یا ۵ درصد) از مبلغ وصول شده را به عنوان حق الاجرا (نیم عشر دولتی) دریافت می کند. این هزینه پس از وصول مهریه از محل فروش اموال کسر می شود و نیازی به پرداخت اولیه توسط زوجه نیست.

هزینه از طریق دادگاه خانواده:

• هزینه دادرسی: در صورتی که زوجه از طریق دادگاه برای مطالبه مهریه اقدام کند، باید درصدی از مبلغ مهریه درخواستی را به عنوان هزینه دادرسی بپردازد. این میزان معادل ۳.۵ درصد از مبلغ مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه یا معادل ریالی آن است. این هزینه می تواند قابل توجه باشد.
• امکان درخواست اعسار از پرداخت هزینه های دادرسی: اگر زوجه توانایی مالی برای پرداخت هزینه دادرسی را نداشته باشد، می تواند همزمان با دادخواست مطالبه مهریه، دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را نیز ارائه دهد. در صورت پذیرش اعسار، زوجه موقتاً از پرداخت این هزینه معاف می شود و پس از وصول مهریه، هزینه های دادرسی از مبلغ وصولی کسر خواهد شد.

حق الوکاله وکیل: در هر دو روش (ثبت یا دادگاه)، اگر زوجه از خدمات وکیل استفاده کند، باید حق الوکاله وکیل را نیز بپردازد. مبلغ حق الوکاله بسته به توافق با وکیل، پیچیدگی پرونده، و میزان مهریه، متفاوت است.

به طور خلاصه، در حالی که روش ثبتی در ابتدا هزینه کمتری دارد، اما در صورت وصول مهریه از طریق مزایده، نیم عشر دولتی دریافت می شود. روش دادگاه در ابتدا هزینه دادرسی بالاتری دارد که البته امکان اعسار از آن وجود دارد.

مدت زمان اجرا گذاشتن مهریه (تخمین واقع بینانه)

فرآیند به اجرا گذاشتن مهریه، به دلیل ماهیت حقوقی و پیچیدگی های اجرایی، می تواند زمان بر باشد. مدت زمان دقیق برای وصول مهریه، به عوامل متعددی بستگی دارد که شامل روش انتخابی، همکاری زوج، وجود اموال قابل توقیف، حجم پرونده ها در مراجع قضایی و ثبتی، و سرعت عمل وکیل یا خود زوجه در پیگیری پرونده است.

تخمین زمان برای هر روش:

• روش از طریق اداره اجرای ثبت اسناد:
  • در صورت وجود اموال مشخص و عدم اعتراض زوج، ممکن است فرآیند توقیف و مزایده اموال در حدود ۵ ماه تا یک سال به طول بینجامد.
  • اگر نیاز به استعلام اموال باشد، این زمان می تواند تا حدی افزایش یابد.
  • صدور اجراییه و ممنوع الخروجی معمولاً سریع تر انجام می شود، اما وصول نهایی مهریه منوط به توقیف و فروش اموال است.
• روش از طریق دادگاه خانواده:
  • فرآیند رسیدگی در دادگاه (شامل ثبت دادخواست، تعیین جلسه رسیدگی، صدور حکم بدوی، مهلت تجدیدنظرخواهی و قطعیت حکم) می تواند به طور معمول ۶ ماه تا ۱.۵ سال به طول بینجامد.
  • پس از قطعیت حکم، مرحله اجرای حکم در اجرای احکام دادگستری آغاز می شود که خود می تواند چند ماه دیگر به این زمان بیفزاید.
  • در صورت طرح دعوای اعسار از سوی زوج یا اعتراضات مکرر، این مدت زمان به مراتب طولانی تر خواهد شد.

عوامل موثر بر طولانی شدن فرآیند:

• عدم وجود مال یا مخفی کردن اموال توسط زوج: اگر زوج اموالی به نام خود نداشته باشد یا قبل از اقدام زوجه، اموال خود را به دیگری منتقل کرده باشد، فرآیند شناسایی و توقیف اموال بسیار دشوار و زمان بر خواهد شد.
• اعتراضات و شکایات متعدد: طرح دعوای اعسار از سوی زوج، اعتراض به توقیف اموال (به بهانه مستثنیات دین)، یا سایر اعتراضات حقوقی، می تواند به طور قابل توجهی بر طولانی شدن روند دادرسی و اجرای مهریه تأثیر بگذارد.
• حجم پرونده ها در مراجع قضایی: در شهرهای بزرگ و با حجم بالای پرونده ها در دادگاه ها و ادارات ثبت، سرعت رسیدگی به پرونده ها کاهش می یابد.
• پیچیدگی نوع مهریه: مهریه عندالاستطاعه به دلیل نیاز به اثبات تمکن مالی زوج، معمولاً زمان برتر از مهریه عندالمطالبه است.

در نهایت، برای تسریع در فرآیند اجرا گذاشتن مهریه، توصیه می شود از ابتدای کار با یک وکیل متخصص دعاوی خانواده مشورت کرده و پیگیری های لازم را با دقت و به موقع انجام دهید. تجربه و آگاهی وکیل از رویه های قضایی و ثبتی، می تواند به مدیریت بهتر زمان و جلوگیری از اتلاف آن کمک کند.

سوالات متداول (FAQ)

آیا می توان مهریه را بدون طلاق گرفت؟

بله، مطالبه و اجرای مهریه هیچ ارتباطی به طلاق ندارد. زوجه می تواند در هر زمان، حتی در دوران زندگی مشترک و بدون اینکه قصد طلاق داشته باشد، برای به اجرا گذاشتن مهریه خود اقدام کند. این حق، از لحظه جاری شدن عقد نکاح برای زن ثابت می شود.

اگر مرد اموالی نداشته باشد، زن چگونه مهریه خود را بگیرد؟

در صورتی که زوج هیچ مال منقول یا غیرمنقولی به نام خود نداشته باشد و توانایی پرداخت یکجای مهریه را نیز نداشته باشد، زن می تواند دادخواست مطالبه مهریه را از طریق دادگاه خانواده مطرح کند. در این شرایط، زوج معمولاً دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را می دهد و در صورت پذیرش، دادگاه مهریه را به صورت اقساط (با پیش قسط و اقساط ماهیانه) تعیین می کند. در مهریه عندالمطالبه، تا سقف ۱۱۰ سکه، در صورت عدم پرداخت اقساط، امکان جلب زوج وجود دارد.

ملاک قیمت سکه، زمان اجرا است یا زمان وصول؟

ملاک محاسبه و پرداخت قیمت سکه برای مهریه، قیمت روز سکه در زمان وصول آن است. به عبارت دیگر، ارزش مهریه با توجه به نرخ سکه در تاریخ پرداخت محاسبه می شود، نه در تاریخ مطالبه یا اجرای اولیه.

آیا سقف ۱۴ سکه مهریه اجرایی شده است؟

خیر، در حال حاضر هیچ قانون رسمی مبنی بر تعیین سقف ۱۴ سکه برای مهریه اجرایی نشده است و این موضوع تنها در حد گمانه زنی و طرح پیشنهاداتی در مجلس شورای اسلامی باقی مانده است. قانون فعلی، همچنان همان محدودیت ۱۱۰ سکه برای ضمانت اجرای حبس را داراست.

آیا می توان همزمان نفقه و اجرت المثل را مطالبه کرد؟

بله، زوجه می تواند همزمان با مطالبه مهریه، نفقه (اعم از نفقه حال و معوقه) و اجرت المثل ایام زوجیت را نیز از طریق دادگاه خانواده مطالبه کند. این حقوق، هر یک دارای ماهیت و شرایط قانونی مجزا هستند و می توانند در یک دادخواست یا دادخواست های جداگانه پیگیری شوند.

چگونه می توان از انتقال اموال زوج جلوگیری کرد؟

برای جلوگیری از انتقال اموال زوج و فرار از پرداخت مهریه، زوجه می تواند همزمان با طرح دادخواست مطالبه مهریه در دادگاه، درخواست «قرار تأمین خواسته» را نیز مطرح کند. این قرار به دادگاه اجازه می دهد که پیش از اطلاع زوج، دستور توقیف اموال او را صادر کند. در روش ثبت نیز، می توان به سرعت درخواست توقیف اموال شناسایی شده را ارائه داد.

نتیجه گیری و توصیه نهایی

به اجرا گذاشتن مهریه، فرآیندی حقوقی است که با پیچیدگی ها و ظرافت های خاص خود همراه است و نیازمند آگاهی دقیق از قوانین و مراحل مربوطه است. همان طور که در این مقاله به تفصیل بیان شد، زوجه برای مطالبه مهریه دو مسیر اصلی (اداره ثبت و دادگاه) را پیش رو دارد که هر یک مزایا و معایب خود را دارند و انتخاب آن ها به شرایط خاص هر پرونده بستگی دارد.

توصیه اکید می شود که پیش از هرگونه اقدام برای به اجرا گذاشتن مهریه، با یک وکیل متخصص خانواده مشورت کنید. وکیل با بررسی دقیق وضعیت مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه)، وضعیت مالی زوج، وجود اموال قابل توقیف، و سایر حقوق مالی زوجه (مانند نفقه و اجرت المثل)، بهترین استراتژی را برای پیگیری مهریه ارائه خواهد داد. این مشاوره تخصصی، نه تنها به سرعت بخشیدن به روند کار کمک می کند، بلکه می تواند از بروز اشتباهات حقوقی، اتلاف زمان و انرژی، و تحمیل هزینه های اضافی جلوگیری کند. تصمیم گیری آگاهانه و سنجش تمامی جوانب، کلید موفقیت در این فرآیند است و کلمه کلیدی چگونه باید مهریه را به اجرا گذاشت در این مسیر با کمک یک متخصص، روشن تر خواهد شد.