چرا نام سنت پترزبورگ برای این شهر انتخاب شد؟

شهر سنت پترزبورگ یکی از زیباترین و تاریخی ترین شهرهای روسیه نام خود را نه مستقیماً از بنیانگذار خود پتر کبیر بلکه از حامی آسمانی او سنت پتر مقدس گرفته است. این نامگذاری ریشه در اعتقادات مذهبی پتر کبیر و آرزوی او برای تبدیل شهر به پنجره ای رو به اروپا دارد که تحت حمایت قدیس نگهبان او باشد.

تاریخچه این نام و تحولات آن در طول قرن ها داستان پیچیده ای از تغییرات سیاسی اجتماعی و فرهنگی در روسیه را روایت می کند. از زمان تأسیس آن به عنوان یک دژ نظامی در باتلاق های دلتای نوا تا تبدیل شدن به پایتخت امپراتوری و سپس عبور از دوران پر فراز و نشیب قرن بیستم با نام هایی چون پتروگراد و لنینگراد نام این شهر همواره با هویت و سرنوشت آن گره خورده است.

این مقاله به بررسی عمیق دلایل انتخاب نام اصلی سنت پترزبورگ ریشه و معنای اجزای آن و همچنین تحولات تاریخی نام شهر در طول بیش از سه قرن می پردازد تا درک جامع تری از این موضوع مهم ارائه دهد.

بنیانگذار شهر سنت پترزبورگ

معرفی پتر کبیر

پتر کبیر (Peter the Great) که به عنوان پتر اول نیز شناخته می شود یکی از تاثیرگذارترین و مهم ترین حاکمان تاریخ روسیه است.

او در سال ۱۶۸۲ به سلطنت رسید و تا زمان مرگش در سال ۱۷۲۵ بر روسیه فرمانروایی کرد.

پتر کبیر یک اصلاح طلب رادیکال بود که با هدف مدرن سازی و غربی سازی روسیه تغییرات گسترده ای را در ساختار نظامی اداری اقتصادی و فرهنگی کشور ایجاد کرد.

او اهمیت دستیابی به آب های آزاد و ارتباط با قدرت های اروپایی را درک می کرد و این دیدگاه انگیزه اصلی او برای بسیاری از اقداماتش از جمله تأسیس شهر سنت پترزبورگ بود.

جنگ های او به ویژه جنگ بزرگ شمالی علیه سوئد نقشی کلیدی در تثبیت جایگاه روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ اروپایی ایفا کرد.

تاریخ و زمان بنیانگذاری شهر

شهر سنت پترزبورگ در تاریخ ۲۷ مه ۱۷۰۳ میلادی (۱۶ مه بر اساس تقویم قدیم) توسط پتر کبیر بنیانگذاری شد.

این تاریخ روزی است که سنگ بنای دژ پتر و پل (Peter and Paul Fortress) در جزیره زایاچی (جزیره خرگوش) در دلتای رود نوا گذاشته شد.

تأسیس این دژ نقطه آغازین ساخت و ساز شهر جدید بود که قرار بود هم یک پایگاه نظامی مستحکم باشد و هم یک بندر دریایی مهم برای روسیه.

کار ساخت و ساز در شرایط بسیار دشوار و باتلاقی منطقه آغاز شد و هزاران کارگر در این فرآیند طاقت فرسا جان خود را از دست دادند.

با این حال عزم و اراده پتر کبیر باعث شد که ساخت شهر با سرعت زیادی پیش برود.

موقعیت جغرافیایی و اهمیت استراتژیک

سنت پترزبورگ در شمال غربی روسیه در دلتای رود نوا و در کرانه خلیج فنلاند از دریای بالتیک واقع شده است.

انتخاب این موقعیت جغرافیایی در زمان خود بسیار جسورانه و از نظر استراتژیک حیاتی بود.

در اوایل قرن هجدهم این منطقه تحت کنترل سوئد بود و دسترسی روسیه به دریای بالتیک بسیار محدود بود.

پتر کبیر با تأسیس شهر در این مکان به دنبال ایجاد یک پایگاه نظامی و دریایی برای مقابله با سوئد و تضمین دسترسی روسیه به مسیرهای تجاری و دریایی اروپا بود.

این شهر به سرعت به پنجره روسیه به اروپا تبدیل شد و نقش مهمی در ارتباطات سیاسی اقتصادی و فرهنگی روسیه با غرب ایفا کرد.

موقعیت آن در دهانه رودخانه بزرگ نوا نیز امکان کنترل مسیرهای آبی داخلی و دسترسی به دریا را فراهم می کرد.

ریشه و معنی نام سنت پترزبورگ

معنی واژه سنت

واژه سنت (Saint) در نام سنت پترزبورگ ریشه ای لاتین (sanctus) دارد و به معنای مقدس یا قدیس است.

در سنت مسیحیت قدیس به فردی اطلاق می شود که به دلیل زندگی پرهیزکارانه معجزات یا شهادت در راه ایمان پس از مرگ توسط کلیسا به رسمیت شناخته شده و مورد تکریم قرار می گیرد.

استفاده از این واژه در نام شهرها کلیساها و سایر مکان ها در کشورهای مسیحی به ویژه در اروپا بسیار رایج بوده است.

این پیشوند نشان دهنده ارتباط مکان مورد نظر با یک شخصیت مذهبی مهم و قرار گرفتن آن تحت حمایت معنوی آن قدیس است.

در مورد سنت پترزبورگ این واژه به سنت پتر مقدس یکی از حواریون اصلی عیسی مسیح و بنیانگذار کلیسای کاتولیک (طبق الهیات کاتولیک) و شخصیتی بسیار مهم در کلیسای ارتدوکس روسیه اشاره دارد.

معنی واژه پتر

واژه پتر (Peter) در نام سنت پترزبورگ نامی رایج با ریشه یونانی است.

نام یونانی پتروس (Petros) به معنای سنگ یا صخره است.

این نام به دلیل نقشی که عیسی مسیح به شمعون (نام اصلی سنت پتر) سپرد و او را پطرس نامید اهمیت ویژه ای در مسیحیت پیدا کرد.

در نام شهر سنت پترزبورگ پتر به طور مشخص به سنت پتر مقدس اشاره دارد.

اگرچه این نام با نام بنیانگذار شهر پتر کبیر یکسان است اما طبق اسناد تاریخی و نیت اعلام شده توسط خود پتر کبیر شهر به افتخار قدیس حامی او نامگذاری شده است.

این همزمانی نام ارتباط عمیقی بین پتر کبیر و قدیس حامی اش ایجاد می کند و به نام شهر لایه ای از معنا می بخشد که هم به بنیانگذار اشاره دارد و هم به حمایت معنوی مورد نظر او.

معنی واژه بورگ

واژه بورگ (Burg) در انتهای نام سنت پترزبورگ ریشه ای ژرمنی به ویژه هلندی و آلمانی دارد.

این واژه به معنای دژ قلعه یا شهر مستحکم است.

استفاده از یک پسوند ژرمنی در نام یک شهر روسی ممکن است در ابتدا عجیب به نظر برسد.

اما این انتخاب به شدت تحت تاثیر علاقه و تحسین پتر کبیر نسبت به فرهنگ معماری و شهرسازی اروپای غربی به ویژه هلند و آلمان بود.

پتر کبیر در سفرهای خود به اروپا زمان زیادی را در هلند گذراند و از پیشرفت های این کشور در زمینه دریانوردی کشتی سازی و شهرسازی بسیار تحت تاثیر قرار گرفت.

پسوند بورگ نشان دهنده ماهیت اولیه شهر به عنوان یک دژ نظامی و همچنین آرزوی پتر برای ساخت یک شهر بزرگ و مدرن به سبک اروپایی بود.

مفهوم کلی نام سنت پترزبورگ

با ترکیب معانی سه جزء سنت پتر و بورگ مفهوم کلی نام سنت پترزبورگ به دست می آید.

این نام به معنای شهر (یا دژ) سنت پتر است.

این نامگذاری صراحتاً نشان می دهد که شهر به افتخار سنت پتر مقدس نامگذاری شده است.

انتخاب این نام یک اقدام عمدی از سوی پتر کبیر بود که هم به اعتقادات مذهبی او بازمی گشت و هم هوشمندی او را در ایجاد ارتباط نمادین نشان می داد.

نام شهر ارتباط آن را با قدیس حامی پتر کبیر برجسته می کرد و به نوعی برای شهر جدید و مهم او طلب حمایت و برکت آسمانی داشت.

این نام همچنین تفاوت آن را با نام های سنتی روسی نشان می داد و بر هویت جدید و اروپایی گرای شهر تاکید می کرد که پنجره ای به سوی غرب بود.

دلیل انتخاب نام سنت پترزبورگ

سنت پتر حامی پتر کبیر

یکی از دلایل اصلی انتخاب نام سنت پترزبورگ این بود که سنت پتر مقدس حامی آسمانی شخص پتر کبیر بود.

در سنت مسیحیت ارتدوکس روسیه داشتن یک قدیس حامی که نام فرد از او گرفته شده باشد بسیار مهم تلقی می شد.

این قدیس به عنوان شفیع فرد در برابر خداوند و محافظ او در زندگی شناخته می شد.

نام اصلی پتر کبیر در هنگام تولد نیز پتر بود و او خود را تحت حمایت ویژه سنت پتر مقدس می دانست.

بسیاری از حاکمان و افراد مهم در طول تاریخ شهرها کلیساها یا مؤسسات مهم را به نام قدیسان حامی خود یا قدیسانی که برایشان اهمیت ویژه ای داشتند نامگذاری می کردند.

این عمل نشانه ای از تقوا طلب برکت و قرار دادن آن مکان یا موسسه تحت حمایت الهی بود.

ارتباط نام با پتر کبیر و حامی او

انتخاب نام سنت پترزبورگ یک اقدام هوشمندانه و چندلایه از سوی پتر کبیر بود.

در ظاهر این نام به افتخار سنت پتر مقدس است قدیس حامی پتر کبیر.

این موضوع جنبه مذهبی نامگذاری را برجسته می کند و با سنت های رایج نامگذاری مذهبی همخوانی دارد.

اما در عین حال از آنجایی که نام قدیس با نام شخص پتر کبیر یکسان است این نام به طور غیرمستقیم و نمادین به خود بنیانگذار شهر نیز اشاره دارد.

این همپوشانی معنایی باعث می شود که نام شهر هم جنبه تقدس و حمایت الهی داشته باشد و هم یادآور قدرت و اراده بنیانگذار آن باشد.

پتر کبیر با این انتخاب هویت خود را با قدیس حامی اش و همچنین با شهر جدیدی که با عزم راسخ بنا نهاده بود پیوند داد.

نامگذاری به افتخار حامی مقدس

مهم ترین و اصلی ترین دلیل اعلام شده برای نامگذاری شهر ادای احترام و نامگذاری به افتخار سنت پتر مقدس بود.

پتر کبیر خود به صراحت این موضوع را بیان کرده است.

هدف این بود که شهر جدید که قرار بود نمادی از روسیه نوین و قدرت دریایی آن باشد تحت حمایت معنوی یکی از مهم ترین قدیسان مسیحیت قرار گیرد.

این نامگذاری همچنین با تأسیس دژ پتر و پل در هسته اولیه شهر همخوانی داشت؛ دژی که به نام سنت پتر و سنت پل دو حواری برجسته مسیح نامگذاری شده بود.

بنابراین نام سنت پترزبورگ بیش از آنکه نشانه خودبزرگ بینی پتر کبیر باشد بازتابی از اعتقادات مذهبی او سنت های نامگذاری در آن دوران و آرزوی او برای محافظت آسمانی از پروژه عظیم و استراتژیکش بود.

این نامگذاری نشان می دهد که حتی در دوران اصلاحات رادیکال پتر جنبه های مذهبی و نمادین همچنان در تصمیم گیری ها نقش داشته اند.

نام سنت پترزبورگ نه تنها به افتخار سنت پتر مقدس حامی پتر کبیر انتخاب شد بلکه نمادی از پیوند میان بنیانگذار ایمان او و آرزوی موفقیت و حمایت الهی برای شهر جدیدش بود که قرار بود روسیه را به سوی آینده ای اروپایی سوق دهد.

تحولات نام شهر در طول تاریخ

نام پتروگراد دلایل و زمان تغییر

اولین تغییر در نام شهر سنت پترزبورگ در سال ۱۹۱۴ و با آغاز جنگ جهانی اول رخ داد.

در آن زمان روسیه در جبهه متفقین علیه امپراتوری آلمان قرار گرفت و احساسات ضد آلمانی در کشور به شدت افزایش یافت.

نام سنت پترزبورگ با پسوند بورگ که ریشه ای آلمانی داشت در فضای ملی گرایانه و ضد آلمانی آن زمان نامناسب تلقی شد.

به همین دلیل در تاریخ ۳۱ اوت ۱۹۱۴ (۱۸ اوت بر اساس تقویم قدیم) نام شهر به پتروگراد (Petrograd) تغییر یافت.

پتروگراد یک نام روسی تر بود که از ترکیب پتر (نام روسی پتر) و پسوند روسی گراد (به معنای شهر) تشکیل شده بود.

این تغییر نام تلاشی برای روسی سازی نام پایتخت در بحبوحه جنگ با آلمان بود و بازتابی از تحولات سیاسی و اجتماعی آن دوره محسوب می شود.

نام لنینگراد و دوره شوروی

دومین تغییر نام شهر پس از انقلاب اکتبر و تشکیل اتحاد جماهیر شوروی اتفاق افتاد.

در تاریخ ۲۱ ژانویه ۱۹۲۴ سه روز پس از درگذشت ولادیمیر ایلیچ اولیانوف معروف به لنین رهبر انقلاب بلشویکی و بنیانگذار اتحاد جماهیر شوروی نام شهر پتروگراد به لنینگراد (Leningrad) تغییر داده شد.

این تغییر نام به افتخار لنین و برای جاودانه کردن یاد و خاطره او صورت گرفت.

لنینگراد در دوران شوروی به عنوان گهواره انقلاب و یکی از مهم ترین مراکز سیاسی صنعتی و فرهنگی کشور شناخته می شد.

این نام نمادی از دوره جدیدی در تاریخ روسیه یعنی دوره کمونیسم و حاکمیت شوروی بود.

شهر لنینگراد در طول جنگ جهانی دوم متحمل محاصره ای طولانی و طاقت فرسا توسط نیروهای آلمان نازی شد که یکی از حماسه های مقاومت در تاریخ روسیه محسوب می شود.

بازگشت به نام اصلی سنت پترزبورگ دلایل و زمان

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ موجی از بازگشت به ریشه های تاریخی و هویت پیش از انقلاب در روسیه آغاز شد.

نام لنینگراد که نمادی از دوران شوروی بود دیگر با فضای سیاسی و اجتماعی جدید همخوانی نداشت.

در تاریخ ۱۲ ژوئن ۱۹۹۱ همزمان با اولین انتخابات ریاست جمهوری در روسیه یک همه پرسی محلی در شهر لنینگراد برگزار شد.

در این همه پرسی از ساکنان پرسیده شد که آیا مایل به بازگشت نام شهر به سنت پترزبورگ هستند یا خیر.

اکثریت نسبی شرکت کنندگان (حدود ۵۴ درصد) به بازگشت نام اصلی رأی مثبت دادند.

بر این اساس در تاریخ ۶ سپتامبر ۱۹۹۱ نام شهر رسماً از لنینگراد به سنت پترزبورگ بازگردانده شد.

این تصمیم بازتاب دهنده تمایل به احیای تاریخ امپراتوری روسیه و فاصله گرفتن از نمادهای دوره شوروی بود.

سوالات متداول

آیا نام سنت پترزبورگ از پتر کبیر گرفته شده یا سنت پتر مقدس؟

نام شهر سنت پترزبورگ به افتخار سنت پتر مقدس حامی آسمانی پتر کبیر انتخاب شده است نه مستقیماً به نام خود پتر کبیر اگرچه نام او نیز پتر بود.

معنی نام سنت پترزبورگ به چه معناست؟

نام سنت پترزبورگ به معنای شهر (یا دژ) سنت پتر است که از ترکیب واژه های سنت (مقدس) پتر (به نام سنت پتر مقدس) و بورگ (شهر/دژ با ریشه ژرمنی) تشکیل شده است.

شهر سنت پترزبورگ در چه سالی تاسیس شد؟

شهر سنت پترزبورگ در تاریخ ۲۷ مه ۱۷۰۳ میلادی توسط پتر کبیر بنیانگذاری شد و ساخت و ساز آن با بنا نهادن دژ پتر و پل آغاز گشت.

نام های قبلی شهر سنت پترزبورگ چه بودند؟

شهر سنت پترزبورگ در طول تاریخ دو بار تغییر نام داد. نام های قبلی آن به ترتیب پتروگراد (۱۹۱۴-۱۹۲۴) و لنینگراد (۱۹۲۴-۱۹۹۱) بودند.

چرا نام سنت پترزبورگ در چه سالی بازگردانده شد؟

نام شهر در تاریخ ۶ سپتامبر ۱۹۹۱ پس از فروپاشی شوروی و طی یک همه پرسی محلی به سنت پترزبورگ بازگردانده شد تا هویت تاریخی آن احیا گردد.