نفقه و اجرت المثل چقدر است

میزان نفقه و اجرت المثل از سوالات حقوقی رایج در دعاوی خانواده است که پاسخ ثابت و مشخصی ندارد، بلکه بر اساس شرایط خاص هر پرونده، نظر کارشناس رسمی دادگستری، وضعیت مالی زوجین و عرف جامعه تعیین می شود. این دو حق مالی اساسی زن، به منظور حمایت از او در طول زندگی مشترک و پس از آن در نظر گرفته شده اند و فهم دقیق شرایط، عوامل مؤثر بر محاسبه و نحوه مطالبه آن ها برای احقاق حقوق مالی بسیار اهمیت دارد.

در نظام حقوقی ایران، زن دارای حقوق مالی مشخصی است که در زمان زندگی مشترک و پس از جدایی، می تواند آن ها را مطالبه کند. از مهم ترین این حقوق، نفقه و اجرت المثل ایام زوجیت هستند که هر یک مبنای قانونی و شرایط خاص خود را دارند. آگاهی از جزئیات مربوط به این حقوق نه تنها برای زنان، بلکه برای مردان و خانواده ها نیز ضروری است تا بتوانند با دیدی واقع بینانه و آگاهانه در مسیر قانونی قدم بردارند و از حقوق خود دفاع کنند. این مقاله به بررسی جامع و تخصصی نفقه و اجرت المثل می پردازد و ابعاد مختلف این دو حق مالی را تشریح می کند.

۱. نفقه چیست و چه میزان به زن تعلق می گیرد؟

نفقه یکی از اصلی ترین حقوق مالی زن در طول زندگی مشترک است که تکلیف پرداخت آن بر عهده مرد قرار دارد. این حق، با هدف تأمین نیازهای اساسی زن و حفظ کرامت او در خانواده، در قوانین و شرع پیش بینی شده است.

۱.۱. تعریف قانونی و شرعی نفقه

نفقه در لغت به معنای خرج و هزینه کردن است و در اصطلاح حقوقی، به مجموعه نیازهای ضروری زن اطلاق می شود که شوهر مکلف به تأمین آنهاست. بر اساس ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی ایران، نفقه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن می شود. این موارد به شرح زیر است:

• مسکن متناسب با شأن زن
• لباس متناسب با فصل و شأن زن
• غذا و خوراک متناسب با نیاز و ذائقه زن
• اثاث منزل و لوازم زندگی متناسب
• هزینه های درمانی و بهداشتی
• خادم در صورت عادت زن به داشتن خادم یا نیاز به آن بر حسب وضعیت خانوادگی

مبنای قانونی نفقه، علاوه بر شرع مقدس اسلام، مواد ۱۱۰۶ و ۱۱۰۷ قانون مدنی است که صراحتاً مرد را مکلف به پرداخت نفقه زن در عقد دائم می داند.

۱.۲. شرایط تعلق نفقه به زن

تعلق نفقه به زن در عقد دائم، مشروط به وجود شرایطی است که در قانون مدنی به آنها اشاره شده است. مهم ترین این شرایط عبارتند از:

1. عقد دائم و رابطه زوجیت: نفقه در عقد دائم به زن تعلق می گیرد و در نکاح موقت، مگر با شرط ضمن عقد، مرد تکلیفی به پرداخت نفقه ندارد.

2. تمکین خاص و عام: زن باید از شوهر تمکین کند. تمکین به معنای انجام وظایف زناشویی است که شامل تمکین خاص (برقراری رابطه زناشویی) و تمکین عام (سکونت در منزل مشترک، حسن معاشرت و انجام وظایف خانه داری در حدود متعارف) می شود. اگر زن بدون عذر موجه از تمکین خودداری کند، ناشزه محسوب شده و نفقه به او تعلق نخواهد گرفت.

3. عدم نشوز زن: نشوز به معنای عدم تمکین زن از شوهر بدون دلیل موجه قانونی یا شرعی است. در صورت اثبات نشوز، مرد از پرداخت نفقه معاف می شود. با این حال، در برخی موارد خاص، حتی با وجود عدم تمکین، نفقه به زن تعلق می گیرد؛ از جمله زمانی که زن عذر موجهی برای عدم تمکین داشته باشد (مانند بیماری، حبس، ترس از ضرر جانی یا مالی از سوی شوهر) یا مرد خود باعث عدم تمکین شده باشد.

۱.۳. میزان نفقه چقدر است؟ (عوامل موثر بر تعیین مبلغ)

بر خلاف مهریه، نفقه یک مبلغ ثابت و از پیش تعیین شده ندارد. میزان نفقه بر اساس فاکتورهای متعددی تعیین می شود و در هر پرونده ممکن است متفاوت باشد. عوامل کلیدی مؤثر بر تعیین میزان نفقه شامل موارد زیر است:

• شان و وضعیت اجتماعی زن: یکی از مهم ترین عوامل، شان و جایگاه اجتماعی زن در خانواده و جامعه است. تحصیلات، موقعیت شغلی، وضعیت خانوادگی و عرف زندگی گذشته زن همگی در تعیین میزان نفقه مؤثر هستند. به عنوان مثال، نفقه زنی که از خانواده ای مرفه است و به امکانات خاصی عادت دارد، با نفقه زنی با شرایط متفاوت، فرق خواهد داشت.

• وضعیت مالی و قدرت پرداخت مرد: اگرچه شان زن در اولویت است، اما توانایی مالی مرد نیز در نظر گرفته می شود. دادگاه مرد را مکلف به پرداخت نفقه ای می کند که از عهده او برآید، هرچند که این موضوع نباید به حدی باشد که شأن زن کاملاً نادیده گرفته شود.

• عرف و شرایط اقتصادی منطقه: عرف و عادات هر منطقه جغرافیایی و همچنین شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه (مانند نرخ تورم و هزینه های زندگی) در تعیین میزان نفقه اثرگذار است.

• نقش کارشناس رسمی دادگستری: در اغلب موارد، دادگاه برای تعیین دقیق میزان نفقه از کارشناس رسمی دادگستری کمک می گیرد. کارشناس با بررسی تمامی جوانب، شامل فاکتورهای فوق، و همچنین مشاهدات میدانی در صورت نیاز، مبلغ مشخصی را به عنوان نفقه پیشنهاد می دهد که دادگاه می تواند آن را تأیید یا تعدیل کند.

لازم به ذکر است که هیچ مبلغ ثابتی برای نفقه در سال ۱۴۰۴ وجود ندارد و هرگونه تخمین صرفاً یک برآورد اولیه است و تعیین نهایی بر عهده کارشناس و قاضی دادگاه خواهد بود.

۱.۴. نحوه مطالبه نفقه

برای مطالبه نفقه، زن می تواند از طریق دادگاه خانواده اقدام کند. مراحل کلی مطالبه نفقه به شرح زیر است:

1. ارائه دادخواست مطالبه نفقه: زن (یا وکیل او) باید با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست مطالبه نفقه را ثبت کند. در این دادخواست، زن می تواند نفقه معوقه (نفقه گذشته) و همچنین نفقه جاری (نفقه آینده) را مطالبه کند.

2. مراحل دادرسی: پس از ثبت دادخواست، پرونده به دادگاه خانواده ارجاع داده می شود. دادگاه جلسه ای برای رسیدگی تشکیل می دهد و طرفین را برای ارائه دفاعیات خود دعوت می کند. در صورت نیاز، دادگاه موضوع را به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع می دهد تا میزان نفقه را تعیین کند.

3. صدور حکم: پس از بررسی تمامی شواهد و نظرات کارشناس، دادگاه حکم مقتضی را صادر می کند. در صورت عدم پرداخت نفقه از سوی مرد، زن می تواند تقاضای اجرای حکم را داشته باشد و حتی در صورت استنکاف مرد از پرداخت، امکان پیگیری کیفری نیز وجود دارد.

مطالبه نفقه گذشته، که به آن نفقه معوقه می گویند، محدودیت زمانی ندارد و زن می تواند نفقه سال های گذشته ای که به او پرداخت نشده است را نیز مطالبه کند، به شرط آنکه بتواند عدم پرداخت را اثبات نماید.

۲. اجرت المثل ایام زوجیت چیست و چه میزان به زن تعلق می گیرد؟

اجرت المثل ایام زوجیت یکی دیگر از حقوق مالی زن است که در سال های اخیر اهمیت بیشتری یافته است. این حق، با هدف جبران زحمات و کارهایی که زن در منزل شوهر انجام داده و شرعاً یا قانوناً وظیفه او نبوده است، وضع شده است.

۲.۱. تعریف قانونی اجرت المثل

اجرت المثل ایام زوجیت، بر اساس تبصره الحاقی ماده ۳۳۶ قانون مدنی، به معنای دستمزد یا مزدی است که زن برای کارهایی که در طول زندگی مشترک (ایام زوجیت) انجام داده، و این کارها شرعاً وظیفه او نبوده و عرفاً دارای ارزش مالی است، می تواند از شوهر خود مطالبه کند؛ مشروط بر اینکه این کارها به دستور شوهر و بدون قصد تبرع (رایگان بودن) انجام شده باشد.

مفهوم ایام زوجیت به تمامی دوران زندگی مشترک زن و شوهر، از زمان عقد تا زمان جدایی یا فوت یکی از زوجین اشاره دارد. کارهای غیروظیفه ای نیز شامل اموری می شود که در شرع اسلام و قانون مدنی، انجام آنها بر عهده زن قرار نگرفته است.

۲.۲. فلسفه و هدف اجرت المثل

هدف اصلی از وضع اجرت المثل، احترام به جایگاه و زحمات زن در خانواده است. بسیاری از کارهایی که زنان در خانه انجام می دهند، از قبیل آشپزی، نظافت، تربیت فرزندان و مدیریت امور منزل، ارزشمند و زمان بر هستند، اما شرعاً یا قانوناً وظیفه آن ها نیست. اجرت المثل به نوعی جبران این زحمات است و می تواند به عنوان یک پشتوانه مالی برای زن، به ویژه پس از طلاق یا در شرایط خاص دیگر، عمل کند.

۲.۳. شرایط دریافت اجرت المثل

برای اینکه زن بتواند اجرت المثل ایام زوجیت را مطالبه کند، وجود سه شرط اساسی ضروری است که باید در دادگاه به اثبات برسند:

1. عدم وظیفه شرعی و قانونی: کارهایی که زن انجام داده، نباید جزء وظایف شرعی و قانونی او باشد. به عنوان مثال، آشپزی، نظافت منزل، شیر دادن به فرزند (در صورت وجود امکانات برای پرداخت هزینه شیردهی به غیر) و پذیرایی از مهمانان، شرعاً بر زن واجب نیستند و می توانند مشمول اجرت المثل شوند.

2. دستور یا درخواست شوهر: این شرط به معنای آن است که زن باید بتواند اثبات کند که کارهای مورد ادعا را به خواست و دستور شوهر انجام داده است، نه صرفاً به صورت داوطلبانه یا از روی علاقه شخصی.

3. عدم قصد تبرع: زن نباید نیت انجام رایگان آن کارها را داشته باشد. این یکی از پیچیده ترین شروط است، زیرا اثبات قصد درونی دشوار است. اصل بر عدم تبرع است؛ یعنی فرض بر این است که زن قصد دریافت اجرت داشته است، مگر اینکه مرد بتواند خلاف آن را (قصد تبرع زن) اثبات کند. اثبات عدم قصد تبرع معمولاً با ارائه شواهد، قرائن، شهادت شهود یا حتی رویکرد کلی زندگی مشترک امکان پذیر است.

تمامی این شرایط باید در دادگاه خانواده و با ارائه ادله لازم، به اثبات برسند.

۲.۴. نمونه کارهایی که مشمول اجرت المثل می شوند

نمونه هایی از کارهایی که معمولاً مشمول اجرت المثل می شوند و شرعاً بر عهده زن نیستند، عبارتند از:

• آشپزی و تهیه غذا برای خانواده
• نظافت و مرتب کردن منزل
• شستشو و اتو کشیدن لباس ها
• نگهداری و تربیت فرزندان (خارج از وظایف ضروری مادری)
• پذیرایی از مهمانان
• رسیدگی به امور مربوط به خرید و تدارکات منزل
• رسیدگی به امور شخصی شوهر (مانند حاضر کردن لباس یا صبحانه)

۲.۵. در چه صورت اجرت المثل به زن تعلق نمی گیرد؟

در برخی شرایط، حتی اگر زن کارهایی را انجام داده باشد که شرعاً بر عهده او نیست، ممکن است اجرت المثل به او تعلق نگیرد:

1. اثبات قصد تبرع توسط مرد: اگر مرد بتواند در دادگاه ثابت کند که زن با آگاهی کامل و از ابتدا قصد داشته است که کارها را به صورت رایگان و بدون دریافت اجرت انجام دهد (برای مثال، با توافقات قبلی، اقرار زن، یا شواهد محکم)، اجرت المثل به او تعلق نمی گیرد.

2. زن ناشزه باشد: نشوز زن در پرداخت نفقه تأثیر مستقیم دارد و آن را قطع می کند. اما در مورد اجرت المثل، تأثیر نشوز کمی متفاوت است. اگر نشوز زن به حدی باشد که زندگی مشترک را مختل کرده و عملاً انجام کارها در منزل متوقف شده باشد، اجرت المثل برای آن دوره تعلق نمی گیرد یا میزان آن کاهش می یابد.

3. توافق قبلی بر عدم مطالبه: اگر زن و مرد از قبل (مثلاً در ضمن عقد نکاح یا یک توافقنامه جداگانه) توافق کرده باشند که زن در آینده حق مطالبه اجرت المثل را نخواهد داشت، این توافق معتبر است و زن نمی تواند بعدها ادعایی در این خصوص داشته باشد.

۳. میزان اجرت المثل چقدر است؟ نحوه محاسبه و تعیین مبلغ

یکی از پرتکرارترین پرسش ها در مورد اجرت المثل، میزان مبلغ آن است. همانند نفقه، اجرت المثل نیز نرخ ثابتی ندارد و تعیین آن فرآیندی تخصصی است.

۳.۱. عدم وجود مبلغ ثابت و مشخص

قانونگذار مبلغ مشخصی را برای اجرت المثل ایام زوجیت تعیین نکرده است. این موضوع به دلیل تنوع و تفاوت های فاحش در شرایط زندگی افراد، مدت زمان زندگی مشترک، نوع و حجم کارهای انجام شده و عوامل دیگر است. بنابراین، هرگونه تخمین مبلغ، باید با احتیاط و به عنوان یک برآورد کلی در نظر گرفته شود و رقم قطعی را تنها دادگاه بر اساس نظر کارشناس تعیین خواهد کرد.

۳.۲. عوامل موثر بر تعیین میزان اجرت المثل

میزان اجرت المثل توسط کارشناس رسمی دادگستری تعیین می شود و عوامل متعددی در این ارزیابی نقش دارند:

• مدت زمان زندگی مشترک: بدیهی است که هر چه مدت زمان زندگی مشترک طولانی تر باشد، حجم کارهای انجام شده توسط زن بیشتر بوده و در نتیجه، مبلغ اجرت المثل نیز افزایش می یابد.

• نوع و حجم کارهای انجام شده توسط زن: کارشناس با بررسی دقیق کارهایی که زن انجام داده (مانند آشپزی روزانه، نظافت کامل منزل، نگهداری از چند فرزند و…)، ارزش ریالی آن ها را برآورد می کند. هرچه حجم و تنوع این کارها بیشتر باشد، اجرت المثل بالاتر خواهد بود.

• میزان تحصیلات و جایگاه اجتماعی زن: موقعیت اجتماعی و تحصیلی زن می تواند در تعیین ارزش کارهای او تأثیرگذار باشد. زنی با تحصیلات عالی یا موقعیت اجتماعی بالا، ممکن است در عرف برای انجام امور منزل، انتظار اجرت بالاتری داشته باشد.

• وضعیت مالی و اجتماعی زوج: توانایی مالی مرد و وضعیت اقتصادی خانواده نیز در تعیین اجرت المثل لحاظ می شود. کارشناس عرف جامعه و توان پرداخت شوهر را در نظر می گیرد.

• عرف منطقه و جامعه: ارزش برخی خدمات در مناطق مختلف کشور یا در طبقات اجتماعی گوناگون، متفاوت است. کارشناس به عرف محلی و عمومی جامعه در زمان زندگی مشترک توجه می کند.

• شاغل بودن یا خانه دار بودن زن: اگر زن شاغل باشد و بخشی از وقت خود را خارج از منزل سپری کند، ممکن است حجم کارهای خانه داری او کمتر از زن خانه دار باشد. در این حالت، میزان اجرت المثل زن شاغل ممکن است نسبت به زن خانه دار (در شرایط مشابه) کمتر تعیین شود، مگر اینکه ثابت شود کارهای خانه داری به طور کامل و بدون کاستی انجام شده است.

۳.۳. فرآیند محاسبه توسط کارشناس رسمی دادگستری

پس از ارائه دادخواست مطالبه اجرت المثل، دادگاه پرونده را به یک کارشناس رسمی دادگستری ارجاع می دهد. این فرآیند معمولاً شامل مراحل زیر است:

1. ارجاع پرونده به کارشناس: قاضی دادگاه با صدور قرار کارشناسی، پرونده را به کارشناس منتخب ارجاع می دهد.

2. معیارهای ارزیابی کارشناس: کارشناس با دعوت از طرفین و بررسی مدارک، شواهد، شهادت شهود (در صورت وجود) و همچنین با در نظر گرفتن عوامل مؤثر ذکر شده، ارزش ریالی کارهای انجام شده را بر اساس نرخ های متعارف برای هر سال زندگی مشترک برآورد می کند.

3. ارائه نظریه کارشناسی: کارشناس پس از اتمام بررسی ها، نظریه مکتوب خود را به دادگاه ارائه می دهد.

4. مراحل اعتراض به نظریه کارشناسی: طرفین دعوی حق دارند ظرف مدت مقرر قانونی (معمولاً یک هفته) به نظریه کارشناسی اعتراض کنند. در صورت اعتراض، دادگاه موضوع را به هیئت سه نفره کارشناسی ارجاع می دهد و در صورت اعتراض مجدد، ممکن است به هیئت پنج یا هفت نفره نیز ارجاع شود.

۳.۴. حدود مبلغ اجرت المثل سالیانه

ارائه یک رقم ثابت برای اجرت المثل سالیانه غیرممکن است، اما بر اساس رویه های قضایی و نظرات کارشناسی، می توان دامنه ای واقع بینانه را تخمین زد. این مبالغ صرفاً جهت آشنایی است و هیچ گونه ضمانت اجرایی برای تعیین قطعی ندارند. برای مثال، در شهرهای بزرگ و با توجه به شرایط اقتصادی سال ۱۴۰۴، مبلغ اجرت المثل سالیانه می تواند از چند میلیون تومان تا حدود ۳۰ میلیون تومان یا بیشتر نیز متغیر باشد. این مبلغ کاملاً به نظر کارشناس بستگی دارد که پس از بررسی دقیق جزئیات پرونده و عوامل مؤثر آن را تعیین می کند.

۳.۵. اجرت المثل برای دوره های طولانی زندگی (مثال: اجرت المثل سی سال زندگی)

زمانی که زندگی مشترک طولانی مدت بوده است، مثلاً سی سال، مبلغ اجرت المثل می تواند قابل توجه باشد. محاسبه آن معمولاً با ضرب مبلغ اجرت المثل سالیانه (تعیین شده توسط کارشناس) در تعداد سال های زندگی مشترک انجام می شود. به عنوان نمونه، اگر اجرت المثل سالیانه ۱۰ میلیون تومان تعیین شود، برای سی سال زندگی مشترک، ۳۰۰ میلیون تومان خواهد بود. این ارقام بسته به عوامل مؤثر می تواند بسیار متغیر باشد و اهمیت مشاوره با وکیل و پیگیری دقیق پرونده را دوچندان می کند.

۳.۶. اجرت المثل زن خانه دار در مقابل زن شاغل

در تعیین اجرت المثل، بین زن خانه دار و زن شاغل تفاوت هایی وجود دارد:

• زن خانه دار: معمولاً زن خانه دار بخش عمده ای از زمان و انرژی خود را صرف امور منزل، تربیت فرزندان و مدیریت خانه می کند. از این رو، در صورت اثبات شرایط دریافت اجرت المثل، مبلغ بیشتری به او تعلق می گیرد، زیرا حجم و مدت زمان کارهای غیروظیفه ای او بیشتر است.

• زن شاغل: زنی که در خارج از منزل نیز فعالیت شغلی دارد، ممکن است زمان کمتری را به امور خانه داری اختصاص دهد یا برخی از این امور توسط شخص دیگری انجام شود. در این حالت، کارشناس با در نظر گرفتن میزان مشارکت زن شاغل در امور منزل، اجرت المثل را تعیین می کند که ممکن است نسبت به زن خانه دار کمتر باشد. با این حال، نفس شاغل بودن زن، حق دریافت اجرت المثل را از او سلب نمی کند، بلکه تنها در میزان آن تأثیرگذار است.

۴. تفاوت های کلیدی نفقه و اجرت المثل (مقایسه جامع)

با وجود اینکه نفقه و اجرت المثل هر دو از حقوق مالی زنان در خانواده محسوب می شوند، اما تفاوت های اساسی در ماهیت، مبنای قانونی، شرایط تعلق و زمان مطالبه دارند. درک این تفاوت ها برای تشخیص صحیح و مطالبه درست هر یک از این حقوق ضروری است.

تفاوت های اصلی این دو حق مالی را می توان در جدول زیر مشاهده کرد:

معیار تفاوت	نفقه	اجرت المثل ایام زوجیت
منشأ و مبنای قانونی	تکلیف شرعی و قانونی مرد (مواد ۱۱۰۶ و ۱۱۰۷ قانون مدنی)	جبران کار انجام شده توسط زن (تبصره الحاقی ماده ۳۳۶ قانون مدنی)
ماهیت حقوقی	حق تأمین معاش و نیازهای اساسی زن	دستمزد کارهایی که شرعاً بر زن واجب نیست و به دستور مرد انجام شده
شرایط اصلی تعلق	عقد دائم و تمکین زن از شوهر (عدم نشوز)	انجام کارهای غیروظیفه ای به دستور شوهر و بدون قصد تبرع
زمان تعلق و مطالبه	در طول زندگی مشترک (از زمان عقد) و امکان مطالبه نفقه معوقه	معمولاً پس از انحلال نکاح (طلاق یا فوت)، اما در طول زندگی مشترک نیز قابل مطالبه است
ارتباط با طلاق	با وقوع طلاق (به جز طلاق رجعی در عده) تکلیف پرداخت قطع می شود	مطالبه آن معمولاً همزمان با طلاق یا پس از آن صورت می گیرد
تأثیر نشوز زن	در صورت نشوز زن، نفقه به او تعلق نمی گیرد	نشوز زن به خودی خود مانع از دریافت اجرت المثل نمی شود، مگر اینکه منجر به توقف کامل انجام امور منزل شود یا نشوز به گونه ای باشد که قصد تبرع را اثبات کند
نحوه تعیین مبلغ	متناسب با شأن زن و توانایی مالی مرد، توسط کارشناس	متناسب با نوع و حجم کارها و عرف، توسط کارشناس

۵. نکات مهم حقوقی و کاربردی در خصوص نفقه و اجرت المثل

آگاهی از جنبه های مختلف حقوقی نفقه و اجرت المثل و نحوه کاربرد آنها در موقعیت های گوناگون، می تواند به زوجین در احقاق حقوقشان یاری رساند.

۵.۱. مطالبه همزمان نفقه و اجرت المثل

زن این امکان را دارد که به طور همزمان، هم نفقه (اعم از معوقه و جاری) و هم اجرت المثل ایام زوجیت را از طریق دادگاه خانواده مطالبه کند. این موضوع مانع قانونی ندارد و حتی می تواند به نفع زن باشد، زیرا هر دو حق مالی مستقل هستند و مبانی متفاوتی دارند. این اقدام به ویژه در شرایطی که زندگی مشترک به سمت جدایی می رود، می تواند از طریق یک پرونده قضایی واحد انجام شود و زمان و هزینه ها را کاهش دهد.

۵.۲. نفقه و اجرت المثل در نکاح موقت

در نکاح موقت، وضعیت حقوق مالی زن متفاوت از عقد دائم است:

• نفقه: در نکاح موقت، زن اصولاً مستحق نفقه نیست، مگر اینکه در ضمن عقد شرط شده باشد یا توافق خاصی صورت گرفته باشد. اگر در عقد موقت شرط نفقه شده باشد، زن می تواند آن را مطالبه کند.

• اجرت المثل: اجرت المثل نیز در نکاح موقت تابع توافقات اولیه است. اگر زن در نکاح موقت کارهایی را خارج از وظایف شرعی و قانونی و به دستور شوهر و بدون قصد تبرع انجام داده باشد، می تواند اجرت المثل را مطالبه کند، اما این موضوع نیز به دلیل ماهیت موقت بودن عقد و توافقات اولیه، پیچیدگی های خاص خود را دارد و نیازمند اثبات دقیق تر است.

۵.۳. مطالبه اجرت المثل پس از فوت همسر

حق مطالبه اجرت المثل، یک حق مالی است و با فوت همسر از بین نمی رود. در صورت فوت مرد، زن می تواند اجرت المثل ایام زوجیت را از ماترک (اموال به جا مانده از متوفی) او مطالبه کند. در صورت فوت زن نیز، ورثه او (مانند فرزندان) می توانند این حق را از همسر متوفی (مرد) مطالبه کنند و دادگاه با بررسی شرایط، حکم به پرداخت آن از سوی ورثه مرد یا خود مرد صادر می کند.

۵.۴. نحوه قسط بندی پرداخت نفقه و اجرت المثل

اگر مرد توانایی مالی برای پرداخت یکجای نفقه یا اجرت المثل را نداشته باشد، می تواند درخواست اعسار از پرداخت (یعنی عدم توانایی مالی) را به دادگاه ارائه دهد. دادگاه پس از بررسی وضعیت مالی مرد و در صورت تأیید اعسار، حکم به قسط بندی مبلغ نفقه یا اجرت المثل صادر می کند. این درخواست باید به همراه مدارک مثبته و لیست اموال مرد باشد و در صورت اثبات، اقساطی برای پرداخت تعیین می شود.

۵.۵. رای وحدت رویه مرتبط با اجرت المثل

رأی وحدت رویه شماره ۷۷۹ مورخ ۱۳۹۸/۰۵/۱۵ هیأت عمومی دیوان عالی کشور، یکی از مهم ترین آرای مربوط به اجرت المثل است. این رأی بر این نکته تأکید دارد که تعیین اجرت المثل برای کارهای انجام گرفته توسط زن، با حق تنصیف دارایی (تقسیم اموال مرد در صورت طلاق به درخواست او) تنافی و تعارضی ندارد. به این معنا که زن می تواند همزمان هم اجرت المثل را مطالبه کند و هم از حق تنصیف دارایی بهره مند شود. این رأی، پشتیبانی قوی تری برای حقوق مالی زنان فراهم کرده و به ایجاد یک رویه یکنواخت در دادگاه ها کمک شایانی نموده است.

۵.۶. نمونه فرم دادخواست مطالبه نفقه و اجرت المثل

تهیه دادخواست حقوقی، فرآیندی تخصصی است و نیازمند دقت بالا می باشد. نمونه کلی زیر صرفاً جهت آشنایی ارائه شده و توصیه می شود برای تنظیم دادخواست دقیق و کامل، حتماً از وکیل متخصص کمک گرفته شود:

ریاست محترم دادگاه خانواده،

با سلام و احترام،

اینجانب [نام زن]، فرزند [نام پدر زن]، به شماره ملی [شماره ملی زن]، به موجب سند عقدنامه شماره [شماره عقدنامه] مورخ [تاریخ عقد]، به عقد دائم آقای [نام مرد]، فرزند [نام پدر مرد]، به شماره ملی [شماره ملی مرد] درآمده ام. از تاریخ [تاریخ شروع زندگی مشترک] تا کنون، زندگی مشترک ما ادامه داشته است.

در طول ایام زوجیت، خوانده از تاریخ [تاریخ عدم پرداخت نفقه] تا کنون از پرداخت نفقه قانونی و شرعی اینجانب خودداری نموده است. همچنین، اینجانب در طول زندگی مشترک به دستور خوانده و بدون قصد تبرع، کلیه امور خانه داری شامل آشپزی، نظافت، شستشو، و نگهداری از فرزندان [در صورت وجود فرزند] را به انجام رسانده ام که شرعاً و قانوناً وظیفه اینجانب نبوده و عرفاً نیز دارای اجرت هستند. تاکنون هیچ مبلغی بابت این خدمات دریافت نکرده ام.

لذا با استناد به مواد ۱۱۰۶، ۱۱۰۷ و تبصره الحاقی ماده ۳۳۶ قانون مدنی و ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده، تقاضای صدور حکم بر محکومیت خوانده به پرداخت نفقه معوقه و جاری، و همچنین اجرت المثل ایام زوجیت، به تشخیص کارشناس رسمی دادگستری، به انضمام کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل) مورد استدعاست.

با احترام،

[امضا و تاریخ]

۵.۷. اهمیت مشاوره با وکیل متخصص خانواده

پیچیدگی های حقوقی مربوط به نفقه و اجرت المثل، لزوم بهره مندی از مشاوره وکلای متخصص خانواده را دوچندان می کند. یک وکیل مجرب می تواند با دانش و تجربه اش در این حوزه:

• به شما در درک صحیح حقوق و تکالیفتان کمک کند.
• دادخواست را به درستی تنظیم و ادله لازم را جمع آوری نماید.
• شما را در تمامی مراحل دادرسی (از جمله ارجاع به کارشناسی و اعتراض به نظریات) همراهی کند.
• با ارائه بهترین راهکارهای قانونی، به شما در احقاق کامل حقوق مالی تان یاری رساند.

مشاوره با وکیل، نه تنها روند پرونده را تسریع می بخشد، بلکه احتمال موفقیت در مطالبه حقوق را نیز به طور چشمگیری افزایش می دهد.

سوالات متداول

آیا به زن شاغل هم نفقه تعلق می گیرد؟

بله، به زن شاغل نیز نفقه تعلق می گیرد، مشروط بر اینکه تمکین خود را از شوهر داشته باشد. اشتغال زن در بیرون از منزل، حق او را نسبت به دریافت نفقه ساقط نمی کند، مگر اینکه اشتغال او مانع از تمکین یا باعث ایراد ضرر به زندگی مشترک شود.

آیا به زن شاغل هم اجرت المثل تعلق می گیرد؟

بله، به زن شاغل هم اجرت المثل تعلق می گیرد. اما میزان آن ممکن است با زن خانه دار متفاوت باشد، زیرا کارشناس رسمی دادگستری میزان و حجم کارهای انجام شده توسط زن در منزل را ارزیابی می کند. اگر زن شاغل نیز کارهایی را خارج از وظایف شرعی و قانونی و به دستور شوهر و بدون قصد تبرع انجام داده باشد، مستحق دریافت اجرت المثل خواهد بود.

اگر زن خانه را ترک کند، به او نفقه یا اجرت المثل تعلق می گیرد؟

در صورتی که زن بدون عذر موجه قانونی یا شرعی منزل مشترک را ترک کند، ناشزه محسوب شده و نفقه به او تعلق نمی گیرد. در مورد اجرت المثل نیز، برای دوره ترک منزل و عدم انجام امور خانه، اجرت المثل به او تعلق نخواهد گرفت.

مرجع رسیدگی به دعاوی نفقه و اجرت المثل کجاست؟

مرجع صالح برای رسیدگی به کلیه دعاوی خانواده، از جمله نفقه و اجرت المثل، دادگاه خانواده است.

آیا می توان نفقه یا اجرت المثل را بخشید؟

بله، زن می تواند حق نفقه (اعم از گذشته و آینده) و اجرت المثل خود را ببخشد. این بخشش باید به صورت صریح و با اراده آزاد زن صورت گیرد و بهتر است به صورت رسمی (مثلاً در دفترخانه اسناد رسمی) ثبت شود تا از هرگونه ابهام یا انکار در آینده جلوگیری شود.

چگونه می توان عدم قصد تبرع را ثابت کرد؟

اثبات عدم قصد تبرع (یعنی عدم انجام رایگان کارها) بر عهده زن است. این اثبات می تواند با ارائه شواهد و قرائن مختلفی صورت گیرد، مانند شهادت شهود (کسانی که از نیت زن آگاه بوده اند)، توافقات قبلی، یا حتی شیوه ای که زن در طول زندگی مشترک کارهای خود را انجام می داده است که نشان دهنده انتظار دریافت اجرت باشد.

آیا مهریه و اجرت المثل همزمان قابل مطالبه هستند؟

بله، مهریه و اجرت المثل دو حق مالی مستقل هستند و زن می تواند هر دو را به صورت همزمان از طریق دادگاه مطالبه کند. مطالبه همزمان این حقوق هیچگونه مانع قانونی ندارد.

در نهایت، آگاهی از حقوق مالی زن از جمله نفقه و اجرت المثل، گامی مهم در حفظ و احقاق کرامت و استقلال مالی او در بستر خانواده و جامعه است. همانطور که در این مقاله تشریح شد، تعیین مبلغ دقیق این حقوق، پاسخی ثابت ندارد و به طور کامل به شرایط هر پرونده و نظر کارشناس رسمی دادگستری وابسته است. پیچیدگی های قانونی و ظرافت های اثباتی در این دعاوی، اهمیت بهره مندی از خدمات مشاوره و وکالت تخصصی را بیش از پیش نمایان می سازد. از این رو، توصیه می شود در مواجهه با هرگونه ابهام یا نیاز به پیگیری حقوقی در زمینه نفقه و اجرت المثل، حتماً با یک وکیل متخصص خانواده مشورت نمایید تا با راهنمایی های دقیق و کاربردی، در مسیر صحیح قانونی قدم برداشته و به بهترین نتیجه ممکن دست یابید.