شهادت کذب جرم درجه چند است

شهادت کذب، یعنی اظهار خلاف واقع در مراجع رسمی قضایی، جرمی است که تبعات حقوقی و اجتماعی گسترده ای دارد. بر اساس ماده 650 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، شهادت کذب در حال حاضر جرم تعزیری درجه شش محسوب می شود. این جرم به دلیل اخلال در روند دادرسی و تضییع حقوق افراد، همواره مورد توجه قانونگذار بوده و مجازات های مشخصی برای آن در نظر گرفته شده است. در ادامه به بررسی دقیق این جرم از ابعاد مختلف می پردازیم.

اهمیت شهادت به عنوان یکی از مهم ترین ادله اثبات دعوا در نظام حقوقی ایران بر کسی پوشیده نیست. شهادت، ابزاری قدرتمند برای کشف حقیقت و اجرای عدالت است، اما در صورت ادای شهادت خلاف واقع، می تواند به ابزاری برای انحراف مسیر دادرسی و تضییع حقوق اشخاص تبدیل شود. از این رو، قانونگذار به منظور صیانت از اعتبار شهادت و جلوگیری از سوءاستفاده از آن، جرم شهادت کذب را با مجازات های مشخصی پیش بینی کرده است. در این مقاله به تفصیل در مورد درجه قانونی این جرم، عناصر تشکیل دهنده، شرایط تحقق، آثار و پیامدهای آن، و همچنین تحولات قانونی اخیر در این زمینه، از جمله لایحه جدید تعزیرات و آرای وحدت رویه، بحث خواهیم کرد.

مفهوم حقوقی شهادت کذب

شهادت کذب به معنای آن است که شخصی در دادگاه یا نزد سایر مقامات رسمی، برخلاف واقعیت و آنچه که دیده یا شنیده است، اظهاراتی را بیان کند. این اظهارات باید با علم و آگاهی شاهد به کذب بودن آن ها صورت گیرد تا جرم محقق شود. شهادت کذب را باید از شهادت سهوی، شهادت مبتنی بر اشتباه در برداشت یا فراموشی تمییز داد؛ چرا که در این موارد، عنصر معنوی لازم برای تحقق جرم عمدی شهادت کذب وجود ندارد.

شهادت به عنوان یکی از ادله اثبات دعوا در قانون آیین دادرسی مدنی و کیفری، نقش کلیدی در روند دادرسی ایفا می کند. این نهاد حقوقی، به قاضی کمک می کند تا با شنیدن اظهارات اشخاص ثالث که خارج از دعوا بوده اند و اطلاعات مستقیمی از موضوع دارند، به واقعیت نزدیک تر شود و تصمیم صحیح اتخاذ کند. به دلیل همین اهمیت، قانون شرایط و ضوابط دقیقی را برای صحت و اعتبار شهادت پیش بینی کرده است، که از جمله آن ها می توان به عدالت شاهد و عدم کذب بودن شهادت اشاره کرد.

درجه بندی جرایم تعزیری در قانون ایران

نظام حقوقی ایران، جرایم تعزیری را بر اساس میزان مجازات تعیین شده برای آن ها، به هشت درجه تقسیم می کند. این تقسیم بندی به منظور ایجاد یک چارچوب مشخص برای تعیین مجازات ها، اعمال تخفیف یا تشدید مجازات، و همچنین تعیین صلاحیت دادگاه ها و سایر آثار حقوقی صورت گرفته است. آشنایی با این درجه بندی برای درک دقیق مجازات شهادت کذب ضروری است.

درجات جرایم تعزیری از درجه یک (سنگین ترین مجازات) تا درجه هشت (سبک ترین مجازات) دسته بندی می شوند. هر درجه شامل یک طیف مشخص از مجازات های حبس، جزای نقدی، شلاق، یا محرومیت از حقوق اجتماعی است. جدول زیر، درجات مختلف جرایم تعزیری و حداقل و حداکثر مجازات های متناظر با هر درجه را نشان می دهد:

درجه جرم	حبس	جزای نقدی	شلاق	محرومیت از حقوق اجتماعی
درجه یک	بیش از 25 سال	بیش از 1,000,000,000 ریال	–	بیش از 15 سال
درجه دو	بیش از 15 تا 25 سال	بیش از 500,000,000 تا 1,000,000,000 ریال	–	بیش از 10 تا 15 سال
درجه سه	بیش از 10 تا 15 سال	بیش از 360,000,000 تا 500,000,000 ریال	–	بیش از 5 تا 10 سال
درجه چهار	بیش از 5 تا 10 سال	بیش از 180,000,000 تا 360,000,000 ریال	–	بیش از 2 تا 5 سال
درجه پنج	بیش از 2 تا 5 سال	بیش از 80,000,000 تا 180,000,000 ریال	–	بیش از 6 ماه تا 2 سال
درجه شش	بیش از 6 ماه تا 2 سال	بیش از 20,000,000 تا 80,000,000 ریال	تا 74 ضربه	6 ماه تا 5 سال
درجه هفت	91 روز تا 6 ماه	بیش از 10,000,000 تا 20,000,000 ریال	11 تا 30 ضربه	تا 6 ماه
درجه هشت	تا 3 ماه و 1 روز	تا 10,000,000 ریال	تا 10 ضربه	–

همانطور که مشاهده می شود، جرم شهادت کذب با مجازات حبس سه ماه و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی یک میلیون و پانصد هزار تا دوازده میلیون ریال (مطابق ماده 650 ق.م.ا.)، در دسته جرایم تعزیری درجه شش قرار می گیرد. این تطابق بر اساس حداکثر مجازات حبس (دو سال) و همچنین محدوده جزای نقدی آن صورت می پذیرد.

شهادت کذب در قانون فعلی: جرم تعزیری درجه شش (ماده 650 ق.م.ا)

قانونگذار ایران به صراحت در ماده 650 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات و مجازات های بازدارنده) به جرم انگاری شهادت کذب پرداخته است. این ماده سنگ بنای مبارزه با این جرم در نظام حقوقی کشور است و مجازات های اصلی را برای مرتکبین آن تعیین می کند.

متن کامل ماده 650 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) بدین شرح است:

هر کس در دادگاه و نزد مقامات رسمی شهادت کذب بدهد، به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.

بر اساس این ماده، مجازات اصلی برای شهادت کذب، حبس از سه ماه و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار ریال تا دوازده میلیون ریال است. با مراجعه به جدول درجات جرایم تعزیری، مشخص می شود که حداکثر مجازات حبس تعیین شده (دو سال) و محدوده جزای نقدی، این جرم را دقیقاً در دسته جرایم تعزیری درجه شش قرار می دهد. این تطبیق به وضوح نشان دهنده میزان اهمیت و حساسیت قانونگذار نسبت به این جرم است.

علاوه بر مجازات های کیفری ذکر شده، ماده 650 تصریح می کند که اگر شهادت خلاف واقع منجر به وارد آمدن خسارتی به طرفین دعوا شده باشد، شاهد علاوه بر مجازات های فوق، به تأدیه و جبران خسارت وارده نیز محکوم خواهد شد. این بخش از قانون، مسئولیت مدنی شاهد دروغگو را در کنار مسئولیت کیفری او مورد تأکید قرار می دهد و تضمینی برای جبران حقوق تضییع شده متضررین است.

عناصر تشکیل دهنده جرم شهادت کذب

برای اینکه عملی به عنوان جرم شهادت کذب شناخته شود و مرتکب آن قابل مجازات باشد، باید تمامی عناصر سه گانه جرم، یعنی عنصر قانونی، عنصر مادی و عنصر معنوی، همزمان وجود داشته باشند. فقدان هر یک از این عناصر، مانع از تحقق جرم خواهد شد.

عنصر قانونی: ماده 650 قانون مجازات اسلامی

عنصر قانونی جرم شهادت کذب به صراحت در ماده 650 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) پیش بینی شده است. این ماده، عمل ادای شهادت دروغ در دادگاه و نزد مقامات رسمی را جرم انگاری کرده و مجازات های حبس و جزای نقدی را برای آن تعیین نموده است. وجود این ماده قانونی، مبنای اصلی تعقیب و مجازات مرتکبین شهادت کذب است و بدون آن، هیچ عملی قابل مجازات نخواهد بود.

عنصر مادی: ادای شهادت در مرجع رسمی

عنصر مادی جرم شهادت کذب شامل مجموعه اعمال و رفتارهایی است که منجر به تحقق این جرم می شود. این عنصر دارای چند جزء اساسی است:

1. ادای شهادت: شهادت باید به صورت کتبی یا شفاهی ادا شود. منظور از ادای شهادت، بیان اطلاعات و مشاهدات فرد در خصوص موضوع پرونده است.
2. کذب بودن شهادت: محتوای شهادت باید برخلاف واقعیت و حقیقت باشد. صرف بیان اشتباهی یا فراموشی، مصداق کذب نیست، بلکه باید اطلاعاتی ارائه شود که شاهد به دروغ بودن آن آگاه است.
3. ادای شهادت در دادگاه یا نزد مقامات رسمی: این قید از اهمیت بالایی برخوردار است. شهادت کذب تنها در صورتی جرم محسوب می شود که در محضر دادگاه (اعم از کیفری و حقوقی) یا نزد سایر مقامات رسمی که صلاحیت اخذ شهادت را دارند (مانند بازپرس، دادیار، کارشناس رسمی دادگستری در مرحله تحقیق، یا سایر مراجع شبه قضایی که قانوناً در حکم دادگاه هستند) ادا شده باشد. بنابراین، اظهارات خلاف واقع که در خارج از مراجع رسمی یا در مراجعی که به آن ها دادگاه اطلاق نمی شود، بیان گردد، نمی تواند مشمول ماده 650 قانون مجازات اسلامی قرار گیرد.

شهادت کذب جرمی مطلق محسوب می شود؛ یعنی برای تحقق آن، نیازی نیست که شهادت دروغ لزوماً در رأی دادگاه تأثیر بگذارد. صرف ادای شهادت خلاف واقع با علم و عمد در مرجع صالح، جرم را محقق می کند.

عنصر معنوی (روانی): سوء نیت و علم به کذب بودن

عنصر معنوی یا روانی جرم شهادت کذب، همان قصد و اراده مرتکب برای انجام عمل مجرمانه است. این عنصر خود شامل دو جزء است:

1. سوء نیت عام: شاهد باید قصد و اراده بر ادای شهادت را داشته باشد؛ یعنی به اراده خود اقدام به بیان اظهارات کند.
2. سوء نیت خاص: این جزء از اهمیت ویژه ای برخوردار است. شاهد باید علم و عمد بر کذب بودن شهادت خود داشته باشد و با قصد اضرار به دیگری یا تغییر واقعیت و انحراف مسیر دادرسی، شهادت دروغ بدهد. به همین دلیل، کسی که سهواً یا به اشتباه، یا بر اثر فراموشی، اظهارات خلاف واقع بیان می کند، مشمول مجازات ماده 650 نخواهد بود؛ زیرا عنصر معنوی لازم (یعنی علم و عمد بر کذب) در او وجود ندارد. اثبات این سوء نیت خاص بر عهده شاکی است.

شرایط تحقق و نحوه اثبات شهادت دروغ

تحقق و اثبات جرم شهادت کذب، مستلزم رعایت شرایط و ارائه دلایل مشخصی است. عدم توجه به این نکات می تواند روند پیگیری قضایی را با چالش مواجه سازد.

شرایط تحقق

برای اینکه جرمی به عنوان شهادت کذب محقق شود، علاوه بر وجود عناصر سه گانه که پیشتر تشریح شد، برخی شرایط تکمیلی نیز باید فراهم آید:

• کذب بودن محتوای شهادت: بدیهی است که اصلی ترین شرط، خلاف واقع بودن اظهارات شاهد است. این خلاف واقع بودن باید به گونه ای باشد که علم قاضی به آن حاصل شود.
• ضرورت اثبات کذب بودن شهادت به موجب حکم قطعی دادگاه صالح: برای اینکه بتوان فردی را به جرم شهادت کذب تحت تعقیب قرار داد، ابتدا باید کذب بودن شهادت او در یک پرونده قضایی دیگر و توسط دادگاه صالح، به صورت قطعی اثبات شود. این بدان معناست که نمی توان صرفاً با ادعا، به کذب بودن شهادت استناد کرد، بلکه حکم دادگاه در این خصوص لازم است.
• لزوم وجود علم و اراده شاهد بر کذب بودن اظهارات: همانطور که در عنصر معنوی توضیح داده شد، شاهد باید آگاهانه و عامدانه اقدام به بیان دروغ کند. این شرط، شهادت کذب را از شهادت اشتباهی یا سهوی متمایز می کند.
• عدم شرط تأثیر شهادت دروغ در حکم برای تحقق جرم: جرم شهادت کذب، یک جرم مطلق است. یعنی برای اینکه این جرم محقق شود، نیازی نیست که شهادت دروغ لزوماً منجر به صدور حکم غلط یا تغییر در نتیجه دادرسی شود. صرف ادای شهادت دروغ با علم و عمد در مرجع رسمی، جرم را محقق می سازد.

نحوه اثبات شهادت دروغ

اثبات کذب بودن شهادت در دادگاه می تواند چالش برانگیز باشد و نیازمند دلایل و مستندات قوی است:

• علم قاضی: قاضی می تواند با توجه به مجموعه قرائن، شواهد و مدارک موجود در پرونده، به کذب بودن شهادت پی ببرد. ماده 178 قانون مجازات اسلامی نیز در این خصوص بیان می دارد: در شهادت شرعی نباید علم به خلاف مفاد شهادت وجود داشته باشد.
• تناقضات در اظهارات شاهد: اگر اظهارات شاهد در مراحل مختلف دادرسی یا در مقایسه با اظهارات سایر شهود و متهمین، دارای تناقضات فاحش و غیرقابل توجیه باشد، می تواند دلیلی بر کذب بودن شهادت وی باشد.
• مدارک و اسناد خلاف واقع: ارائه اسناد و مدارک معتبر (مانند فیلم، عکس، سند کتبی، نظریه کارشناسی و غیره) که محتوای شهادت را نقض کند و خلاف بودن آن را به اثبات برساند، از قوی ترین ادله اثبات شهادت کذب است.
• اثبات غیرعادل بودن شاهد: در برخی موارد، اثبات اینکه شاهد از نظر شرعی یا قانونی فاقد شرایط عدالت برای شهادت بوده است (مثلاً به دلیل فسق یا سابقه دروغگویی)، می تواند به رد شهادت وی کمک کند.
• اقرار شاهد: در مواردی نادر، شاهد ممکن است خود اقرار به کذب بودن شهادتش کند که این نیز از قوی ترین ادله اثبات است.

آثار و پیامدهای حقوقی شهادت کذب (برای شاهد و برای حکم صادره)

شهادت کذب نه تنها برای شاهد عواقب کیفری در پی دارد، بلکه می تواند آثار و پیامدهای حقوقی عمیقی بر پرونده قضایی و حکم صادره از خود بر جای بگذارد. این پیامدها به منظور بازگرداندن حقوق تضییع شده و مجازات مرتکب طراحی شده اند.

مجازات کیفری شاهد دروغگو

مطابق ماده 650 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، شاهد دروغگو به مجازات حبس از سه ماه و یک روز تا دو سال و یا جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار تا دوازده میلیون ریال محکوم خواهد شد. این مجازات اصلی و مستقیم کیفری برای جرم شهادت کذب است که نشان دهنده جدیت قانونگذار در برخورد با این پدیده است.

مسئولیت مدنی شاهد: جبران خسارات وارده به متضرر

یکی از مهم ترین پیامدهای حقوقی شهادت کذب، ایجاد مسئولیت مدنی برای شاهد است. اگر در اثر شهادت دروغ، خسارتی به هر یک از طرفین دعوا وارد شده باشد (اعم از خسارات مالی، جانی یا حیثیت)، شاهد دروغگو مکلف به جبران تمامی آن خسارات خواهد بود. این مسئولیت، علاوه بر مجازات کیفری، و بر اساس قواعد کلی مسئولیت مدنی (هر کس به دیگری خسارت وارد کند، باید جبران نماید) بر عهده شاهد قرار می گیرد. به عنوان مثال، اگر شهادت کذب منجر به محکومیت مالی فردی شود، شاهد باید آن خسارت مالی را جبران کند؛ یا اگر موجب ورود آسیب جانی گردد، مسئول پرداخت دیه یا حتی قصاص (در موارد خاص) خواهد بود.

مسئولیت جبران خسارت بر عهده شاهد کذب گو، فارغ از مجازات کیفری، همواره پابرجاست و متضرر می تواند برای مطالبه خسارت خود اقدام کند.

ابطال یا بی اثر شدن حکمی که مستند به شهادت کذب صادر شده است

در صورتی که کذب بودن شهادت به موجب حکم قطعی دادگاه صالح اثبات شود، حکمی که مستند به آن شهادت کذب صادر شده است، از اعتبار ساقط می شود و بلااثر می گردد. این امر به شاکی امکان می دهد تا از طریق روش های قانونی برای نقض یا ابطال آن حکم اقدام کند:

• اعاده دادرسی در امور کیفری: یکی از جهات مهم برای درخواست اعاده دادرسی در امور کیفری، به ویژه در پرونده های مربوط به حدود، قصاص و دیات، اثبات کذب بودن شهادت شهود است. این درخواست می تواند بدون قید مدت و مستقیماً از طریق دیوان عالی کشور مطرح شود. البته اعاده دادرسی تنها در صورتی ممکن است که رأی دادگاه صرفاً بر اساس شهادت کذب صادر شده باشد. اگر مدارک دیگری مانند گزارش نیروی انتظامی نیز مستند حکم بوده باشد، دیگر نمی توان از این طریق اقدام کرد و فقط می توان خواستار مجازات شاهد دروغگو شد.
• تجدید نظر یا فرجام خواهی: اثبات شهادت کذب می تواند دلیلی برای درخواست تجدید نظر یا فرجام خواهی نسبت به حکم صادره باشد.

قابلیت جمع مجازات شهادت کذب و سوگند دروغ

در مواردی که شاهد پس از اتیان سوگند (قسم خوردن) اقدام به ادای شهادت کذب نماید، با احراز این موضوع برای دادگاه، مجازات سوگند دروغ و شهادت کذب قابل جمع است و شاهد ممکن است به هر دو مجازات محکوم شود. این امر نشان از شدت برخورد قانونگذار با سوگندشکنی و دروغگویی در محضر عدل الهی و قضایی دارد.

تحولات آتی در مجازات شهادت کذب: لایحه جدید تعزیرات

با توجه به اهمیت فزاینده مقابله با پدیده شهادت کذب، به ویژه از سوی شاهدان حرفه ای و آثار مخرب آن بر عدالت قضایی، قوه قضاییه جمهوری اسلامی ایران در پیش نویس لایحه جدید تعزیرات فصلی، تغییرات مهمی را در زمینه مجازات این جرم پیش بینی کرده است. این تحولات نشان دهنده عزم جدی قانونگذار برای مقابله مؤثرتر و متناسب تر با این جرم است.

هدف اصلی این لایحه، تشدید مجازات ها و درجه بندی آن ها بر اساس شدت آثار و پیامدهای شهادت کذب است. این رویکرد جدید، مجازات ها را با میزان آسیب وارده به عدالت و حقوق افراد همراستا می سازد.

درجات مجازات شهادت کذب بر اساس تأثیر آن در لایحه جدید:

در لایحه پیشنهادی، مجازات شهادت کذب دیگر تنها یک درجه ثابت ندارد، بلکه بر اساس تأثیر آن در روند دادرسی و پیامدهای ناشی از آن، درجات متفاوتی برای آن پیش بینی شده است:

1. شهادت دروغ عادی و سوگند دروغ غیرمؤثر در رأی دادگاه: این دسته از شهادت های کذب، در صورت عدم تأثیر مستقیم در رأی دادگاه، در دسته جرایم درجه 7 قرار می گیرند. مجازات های پیش بینی شده برای آن شامل 91 روز تا 6 ماه حبس، جزای نقدی (بیش از 10 تا 20 میلیون ریال)، و شلاق (11 تا 30 ضربه) و محرومیت از حقوق اجتماعی تا 6 ماه است.
2. شهادت دروغ مؤثر در رأی دادگاه: اگر شهادت کذب به گونه ای باشد که در رأی نهایی دادگاه تأثیرگذار باشد و منجر به صدور حکم غلط شود، مجازات آن تشدید شده و در دسته جرایم درجه 6 قرار می گیرد. مجازات این حالت شامل حبس بیشتر از 6 ماه تا 2 سال، جزای نقدی بیشتر (بیش از 20 تا 80 میلیون ریال)، شلاق تعزیری (31 تا 99 ضربه) و محرومیت از حقوق اجتماعی بیشتر از 6 ماه تا 5 سال خواهد بود.
3. شهادت دروغ منجر به مجازات سلب حیات، حبس ابد یا حبس درجه یک: در شدیدترین حالت، اگر شهادت کذب منجر به صدور احکامی مانند اعدام، حبس ابد، یا حبس درجه یک (سلب حیات، حبس بیش از 25 سال) شود، مجازات شاهد به درجه 5 ارتقاء می یابد. مجازات این دسته از جرایم شامل حبس بیشتر از 2 تا 5 سال و 8 ماه، جزای نقدی بیشتر (بیش از 80 تا 180 میلیون ریال) و محرومیت از حقوق اجتماعی بیشتر از 5 تا 15 سال است.

تشدید مجازات برای شاهدان حرفه ای و موارد خاص

• شاهدان حرفه ای: برای افرادی که به صورت حرفه ای و در ازای دریافت پول یا مال اقدام به شهادت کذب می کنند، مجازات پیش بینی شده، یک درجه تشدید خواهد شد. این اقدام برای مقابله جدی تر با شبکه های سازمان یافته شهادت دروغ است.
• شهادت دروغ در ادارات شبه قضایی: اگر شهادت کذب در ادارات شبه قضایی مانند شعب سازمان تعزیرات حکومتی یا تخلفات اداری و انتظامی صورت گیرد و مؤثر در رأی باشد، یکی از مجازات های درجه 7 در انتظار مرتکب خواهد بود.

وضعیت بخشودگی یا تخفیف مجازات در صورت پشیمانی

لایحه جدید، نگاه رئوفانه ای نیز به شاهدانی دارد که از عمل خود پشیمان شده و به صورت رسمی و در عدلیه اعلام کذب بودن شهادت خود را می کنند. در این موارد، به تشخیص دادگاه، ممکن است شاهد از مجازات معاف شود یا مجازات او یک یا دو درجه تخفیف یابد. این بند به منظور تشویق به اصلاح اشتباه و کمک به کشف حقیقت در مراحل اولیه طراحی شده است.

همچنین، قوه قضاییه برای شناسایی شاهدان حرفه ای، سامانه شهود و مطلعین را راه اندازی کرده است که با استفاده از کد ملی و تعداد حضور افراد در پرونده های قضایی، شاهدان غیرواقعی را شناسایی می کند. این سیستم در کنار لایحه جدید، ابزارهای قدرتمندی برای مقابله با شهادت دروغ فراهم می آورد.

لازم به ذکر است که این مفاد در قالب لایحه پیشنهادی هستند و تا زمان تصویب نهایی توسط مجلس شورای اسلامی و تأیید شورای نگهبان، قانون فعلی (ماده 650) لازم الاجراست. اما تصویب این لایحه می تواند تغییرات بنیادینی در نحوه برخورد با جرم شهادت کذب ایجاد کند.

رأی وحدت رویه شماره 835 – 1402/06/28: شهادت کذب در دادسرا

یکی از مهم ترین تحولات قضایی اخیر در زمینه شهادت کذب، صدور رأی وحدت رویه شماره 835 از سوی هیأت عمومی دیوان عالی کشور در تاریخ 1402/06/28 است. این رأی، با هدف رفع ابهام و وحدت رویه قضایی، دامنه شمول جرم شهادت کذب را گسترش داده است.

پیش از صدور این رأی، در خصوص اینکه آیا ادای شهادت کذب در مرحله تحقیقات مقدماتی نزد مقامات دادسرا (مانند بازپرس و دادیار) نیز مشمول ماده 650 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) می شود یا خیر، اختلاف نظر وجود داشت. برخی معتقد بودند که نص ماده 650 صرفاً دادگاه را ذکر کرده و شامل دادسرا نمی شود.

با تصویب قانون مجازات اسلامی (تعزیرات 1375) و انحلال دادسراهای عمومی و انقلاب در آن مقطع، انجام تحقیقات مقدماتی به عهده دادگاه ها بود و لذا تصریح به دادسرا در ماده 650 موضوعاً منتفی به نظر می رسید. اما پس از تشکیل مجدد دادسراها، این ابهام دوباره مطرح شد.

هیأت عمومی دیوان عالی کشور با استناد به ماده 322 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 که در خصوص دادگاه ها، و ماده 209 همین قانون که در خصوص دادسراها، بر لزوم تفهیم حرمت و مجازات شهادت دروغ از سوی بازپرس به شاهد به عنوان یک تکلیف قانونی تأکید دارد، چنین نتیجه گیری کرد که ضمانت اجرای تخلف شاهد از این تفهیم نیز باید وجود داشته باشد. با توجه به لزوم تفسیر قانون با هدف کشف مراد مقنن، هیأت عمومی رأی داد که: مجازات تعیین شده در مورد جرم شهادت دروغ در مرحله تحقیقات مقدماتی نزد مقامات دادسرا نیز مشمول ماده 650 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) است.

رأی وحدت رویه 835 دیوان عالی کشور، دامنه شمول جرم شهادت کذب را از دادگاه ها به تحقیقات مقدماتی دادسرا نیز تسری داده است، که نشان از عزم قانونگذار برای مقابله جامع با این پدیده است و هیچ تفاوتی بین شهادت کذب در دادگاه و دادسرا از نظر جرم انگاری قائل نمی شود.

تأثیر این رأی بسیار مهم است، زیرا با گسترش دامنه شمول جرم شهادت کذب به مرحله تحقیقات مقدماتی دادسرا، خلأ قانونی موجود پر شده و از این پس، هرگونه شهادت دروغ در این مرحله نیز قابل پیگرد و مجازات خواهد بود. این امر به افزایش اعتبار تحقیقات دادسرا و کاهش احتمال انحراف در روند رسیدگی اولیه کمک شایانی می کند.

نحوه پیگیری و شکایت از جرم شهادت دروغ

در صورتی که شخصی از شهادت کذب متضرر شود، حق دارد برای پیگیری و شکایت از شاهد دروغگو اقدام کند. این فرآیند مراحل مشخصی دارد که رعایت آن ها برای موفقیت در طرح دعوا ضروری است.

مرجع صالح برای طرح شکایت

مرجع صالح برای طرح شکایت از جرم شهادت دروغ، دادسرا است. شاکی باید شکواییه خود را به دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم (یعنی محل ادای شهادت کذب) تقدیم نماید.

مدارک و مستندات لازم برای شکایت

برای طرح شکایت شهادت کذب، ارائه مدارک و مستندات قوی از اهمیت بالایی برخوردار است. مهم ترین این مدارک عبارتند از:

• حکم قطعی دادگاه مبنی بر اثبات کذب بودن شهادت: همانطور که پیشتر ذکر شد، لازمه شکایت از جرم شهادت کذب، این است که کذب بودن شهادت در پرونده اصلی به موجب حکم قطعی دادگاه اثبات شده باشد. این حکم، مهمترین مستند برای طرح شکواییه است.
• کپی برابر اصل مدارک شناسایی شاکی.
• کپی برابر اصل احکام و اوراق قضایی پرونده اصلی که شهادت کذب در آن مؤثر بوده است.
• مدارکی که نشان دهنده ورود خسارت به شاکی در نتیجه شهادت دروغ باشد (در صورت وجود و مطالبه ضرر و زیان).
• لیست شهود (در صورت وجود شهود دیگر برای اثبات کذب بودن شهادت).
• سایر دلایل و مستنداتی که کذب بودن شهادت را به اثبات می رساند.

مراحل پیگیری پرونده

1. تنظیم شکواییه: شاکی باید یک شکواییه رسمی با ذکر مشخصات خود، مشخصات شاهد دروغگو، شرح واقعه شهادت کذب و دلایل و مستندات خود تنظیم نماید.
2. تقدیم شکواییه به دادسرا: شکواییه به همراه مستندات به واحد ثبت شکواییه در دادسرا تقدیم می شود.
3. تحقیقات مقدماتی: پس از ثبت شکواییه، پرونده به یکی از شعب دادیاری یا بازپرسی ارجاع می شود. بازپرس یا دادیار به منظور کشف حقیقت، اقدام به احضار طرفین، جمع آوری دلایل و مستندات، و انجام تحقیقات لازم می نماید.
4. صدور قرار: در صورت احراز وقوع جرم شهادت کذب، قرار جلب به دادرسی یا کیفرخواست صادر و پرونده به دادگاه کیفری دو ارجاع می شود. در غیر این صورت، قرار منع تعقیب صادر خواهد شد.
5. رسیدگی در دادگاه: پس از ارجاع پرونده به دادگاه، جلسات رسیدگی تشکیل شده و در نهایت، دادگاه با توجه به دلایل و دفاعیات طرفین، حکم مقتضی را صادر می کند.

نمونه شکواییه شهادت کذب

عنوان: شکواییه بابت جرم شهادت کذب

ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان]

با سلام و احترام،

اینجانب: [نام و نام خانوادگی شاکی] فرزند: [نام پدر] کد ملی: [کد ملی] آدرس: [آدرس کامل] شماره تماس: [شماره تماس]

مشتکی عنه: آقای/خانم [نام و نام خانوادگی شاهد دروغگو] فرزند: [نام پدر] کد ملی: [کد ملی] آدرس: [آدرس در صورت اطلاع]

موضوع شکایت: شهادت کذب مستنداً به ماده 650 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) و درخواست مجازات قانونی و جبران خسارات وارده.

شرح ماجرا:

اینجانب [نام شاکی] به عنوان [خواهان/خوانده/متهم/شاکی] در پرونده کلاسه [شماره کلاسه پرونده اصلی] مطرح در شعبه [شماره شعبه] [دادگاه/دادسرا] [نام دادگاه/دادسرا] متهم/خوانده/شاکی به اتهام/موضوع [شرح اتهام یا موضوع پرونده اصلی] بودم. در جریان رسیدگی به پرونده مذکور، مشتکی عنه آقای/خانم [نام شاهد دروغگو] در تاریخ [تاریخ ادای شهادت] و در محضر [مقام قضایی یا رسمی] اقدام به ادای شهادتی خلاف واقع علیه اینجانب نمود. شهادت کذب ایشان به موجب دادنامه قطعی شماره [شماره دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] [دادگاه/مرجع] [نام دادگاه/مرجع] در تاریخ [تاریخ صدور حکم قطعی] صراحتاً کذب و فاقد اعتبار شناخته شده است.

شهادت کذب مشتکی عنه منجر به [شرح دقیق خسارات وارده و تأثیر شهادت دروغ، مثلاً: صدور حکم محکومیت حبس/پرداخت وجه/تضییع حق/ورود خسارت مالی به مبلغ …] به اینجانب گردیده است. [در صورت تمایل و وجود ادله، می توان به رابطه فامیلی یا هرگونه تبانی بین شاهد و طرف مقابل نیز اشاره کرد.]

دلایل و مستندات:

1. تصویر برابر اصل دادنامه قطعی شماره [شماره دادنامه] صادره از [نام مرجع قضایی] که دلالت بر کذب بودن شهادت دارد.
2. تصویر برابر اصل کلیه اوراق و مستندات پرونده کلاسه [شماره کلاسه پرونده اصلی] که ضرورت دارد مورد ملاحظه قرار گیرد.
3. [ذکر سایر دلایل مانند شهادت شهود دیگر، اسناد و مدارک مثبته کذب بودن شهادت، و غیره].

لذا با توجه به مراتب فوق و با استناد به ماده 650 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات و مجازات های بازدارنده، از محضر حضرتعالی تقاضای تعقیب کیفری و مجازات مشتکی عنه به اتهام شهادت کذب و همچنین رسیدگی به ضرر و زیان وارده و محکومیت وی به جبران خسارات مادی و معنوی وارده را دارم.

با تشکر و احترام فراوان

نام و نام خانوادگی شاکی: [نام و نام خانوادگی]

امضاء:

تاریخ:

سوالات متداول

آیا جرم شهادت کذب قابل گذشت است؟

خیر، جرم شهادت کذب از زمره جرایم غیرقابل گذشت محسوب می شود. این بدان معناست که حتی با رضایت شاکی یا گذشت وی، دادگاه نمی تواند رسیدگی را متوقف کرده یا مجازات را به طور کامل ساقط کند، بلکه روند رسیدگی کیفری تا صدور حکم ادامه خواهد یافت. البته رضایت شاکی ممکن است در تعیین میزان مجازات یا اعمال تخفیف مؤثر باشد، اما ماهیت غیرقابل گذشت جرم تغییر نمی کند.

مجازات شهادت کذب دقیقاً چیست؟

بر اساس ماده 650 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، مجازات شهادت کذب سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و یا یک میلیون و پانصد هزار تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی است. این مجازات، جرم را در دسته جرایم تعزیری درجه شش قرار می دهد. در لایحه جدید تعزیرات، مجازات ها بر اساس تأثیر شهادت (عادی، مؤثر در رأی، منجر به سلب حیات) و همچنین حرفه ای بودن شاهد، متفاوت و شدیدتر خواهد بود، که می تواند از درجه 7 تا درجه 5 متغیر باشد.

تفاوت شهادت کذب و ادای سوگند دروغ چیست؟

شهادت کذب به اظهارات خلاف واقع در مرجع رسمی اشاره دارد، صرف نظر از اینکه شاهد قسم خورده باشد یا خیر (البته در بسیاری از موارد قبل از شهادت، اتیان سوگند صورت می گیرد). در حالی که سوگند دروغ زمانی اتفاق می افتد که فرد پس از سوگند یاد کردن (معمولاً به خداوند) مبنی بر راستگویی، اظهارات کذب نماید. هر دو عمل جرم هستند و مجازات های جداگانه ای در قانون دارند، اما در مواردی که شهادت کذب با سوگند همراه باشد، مجازات هر دو جرم قابل جمع خواهد بود، مگر اینکه قانونگذار صراحتاً یکی را بر دیگری ارجح دانسته باشد.

اگر شهادت کذب منجر به صدور حکم اعدام شود، مجازات شاهد چیست؟

در قانون فعلی (ماده 650)، مجازات کلی حبس و جزای نقدی برای شهادت کذب تعیین شده است. اما در لایحه جدید تعزیرات، اگر شهادت دروغ منجر به مجازات سلب حیات (اعدام)، حبس ابد یا حبس درجه یک شود، شاهد کاذب به مجازات درجه 5 (حبس بیشتر از 2 تا 5 سال و 8 ماه، جزای نقدی بیشتر از 80 تا 180 میلیون ریال و محرومیت از حقوق اجتماعی بیشتر از 5 تا 15 سال) محکوم خواهد شد. علاوه بر مجازات کیفری، شاهد مسئولیت مدنی جبران خسارت و تبعات جانی وارده را نیز بر عهده خواهد داشت که می تواند شامل قصاص یا پرداخت دیه کامل باشد.

آیا شهادت کذب فردی که اهلیت شهادت ندارد هم جرم است؟

برای تحقق جرم شهادت کذب، لازم است که شهادت در مرجع رسمی و با علم و عمد بر کذب بودن ادا شود. اهلیت شاهد (مانند بلوغ، عقل، عدالت و عدم وجود نفع شخصی) از شرایط پذیرش و اعتبار شهادت است، نه از شرایط تحقق خود جرم شهادت کذب. اگر فردی که فاقد شرایط اهلیت شهادت است (مثلاً غیرعادل یا دارای نفع شخصی) با علم و عمد اقدام به ادای شهادت کذب نماید و مقام رسمی بدون اطلاع از عدم اهلیت او شهادت را بپذیرد، نفس عمل ادای شهادت خلاف واقع با سوء نیت می تواند مصداق جرم شهادت کذب باشد. البته ممکن است در تعیین مجازات یا نحوه اثبات، تفاوت هایی وجود داشته باشد و اعتبار شهادت چنین فردی از ابتدا مورد تردید قرار گیرد.

نتیجه گیری

شهادت کذب، جرمی است که با تضعیف رکن عدالت و صداقت در فرآیند دادرسی، آسیب های جدی به حقوق شهروندان و اعتبار نظام قضایی وارد می کند. همانطور که بررسی شد، این جرم در قانون فعلی، مطابق ماده 650 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، جرم تعزیری درجه شش محسوب می شود و مجازات های حبس و جزای نقدی را در پی دارد. علاوه بر مجازات کیفری، مسئولیت مدنی جبران خسارت وارده به متضرر نیز همواره بر عهده شاهد دروغگو خواهد بود.

تحولات اخیر، به ویژه لایحه پیشنهادی تعزیرات و رأی وحدت رویه شماره 835 دیوان عالی کشور، نشان دهنده عزم جدی قانونگذار و دستگاه قضا برای مقابله قاطع تر و جامع تر با این پدیده است. با گسترش دامنه شمول جرم شهادت کذب به تحقیقات مقدماتی دادسرا و پیش بینی مجازات های متناسب با شدت آثار و پیامدهای آن، انتظار می رود که میزان وقوع این جرم کاهش یابد و اعتماد عمومی به روند دادرسی افزایش یابد. در نهایت، توصیه اکید می شود که همواره در ادای شهادت، نهایت دقت، صداقت و رعایت موازین قانونی را سرلوحه قرار داده و در صورت مواجهه با پرونده های مرتبط با شهادت کذب، حتماً با یک وکیل متخصص مشورت نمایید تا از حقوق خود به بهترین نحو دفاع کنید.