سازش در مرحله اجرای حکم

سازش در مرحله اجرای حکم

سازش در مرحله اجرای حکم، راهکاری حیاتی برای خاتمه دادن به اختلافات حقوقی است که با توجه به تفاوت های انواع سازش نامه، آثار حقوقی متفاوتی برای طرفین به همراه دارد. انتخاب صحیح نوع سازش، مستلزم آگاهی دقیق از این تفاوت ها و پیامدهای قانونی آن هاست. در ادامه، ابعاد مختلف این موضوع حیاتی در حقوق ایران مورد تحلیل قرار خواهد گرفت تا گامی مؤثر در جهت فهم عمیق تر سازش در فرایند اجرایی برداشته شود و راهنمایی جامع برای افراد درگیر با این معضلات حقوقی فراهم آید.

پس از صدور حکم قطعی توسط مراجع قضایی، مرحله حساس و تعیین کننده اجرای حکم آغاز می شود. این مرحله که در ظاهر تنها به معنای تحقق عملی مفاد رأی است، گاه خود محل بروز اختلافات جدید یا امکان استفاده از راهکارهای جایگزین برای حل و فصل پرونده می شود. یکی از این راهکارهای مؤثر و قانونی، سازش است که می تواند به گونه ای متفاوت از مراحل پیش از صدور حکم، سرنوشت پرونده اجرایی را تغییر دهد. درک صحیح مفهوم، جایگاه، انواع و آثار حقوقی سازش در مرحله اجرای حکم، برای تمامی افراد درگیر، اعم از محکوم له (خواهان حکم)، محکوم علیه (خوانده حکم)، وکلای دادگستری و پژوهشگران حقوقی، امری ضروری است.

مفهوم حقوقی سازش و جایگاه آن در فرایند دادرسی

سازش در نظام حقوقی ایران، به عنوان یکی از روش های اصلی و کارآمد حل و فصل اختلافات، همواره مورد تأکید قرار گرفته است. سازش، که در فقه و قانون مدنی با عنوان «صلح» شناخته می شود، در واقع یک توافق ارادی بین دو یا چند طرف است که به منظور رفع یک اختلاف موجود یا جلوگیری از بروز اختلاف در آینده صورت می گیرد. این توافق، بر خلاف ماهیت ترافعی و خصمانه دعوا، مبتنی بر اراده مشترک طرفین برای رسیدن به یک راه حل رضایت بخش است.

تعریف سازش و جایگاه آن در قانون

مفهوم سازش و صلح در قانون مدنی، ذیل «عقد صلح» مورد توجه قرار گرفته است. مطابق ماده ۷۵۲ قانون مدنی، صلح ممکن است در مورد رفع تنازع موجود و یا جلوگیری از تنازع احتمالی در مورد معامله و غیر آن واقع شود. این تعریف، گستردگی شمول صلح را نشان می دهد و آن را نه تنها محدود به اختلافات مالی، بلکه شامل تمامی امور قابل ترافع می داند. در قانون آیین دادرسی مدنی نیز، سازش به عنوان یکی از طرق خاتمه دادن به دعوا در تمامی مراحل دادرسی، از قبل از اقامه دعوا تا مرحله اجرای حکم، شناخته شده است. مواد ۱۷۸ تا ۱۹۳ قانون آیین دادرسی مدنی به تفصیل به بحث سازش در دادگاه و آثار آن می پردازند.

تفاوت سازش در مرحله اجرا با مراحل قبلی دادرسی

جایگاه سازش در مراحل مختلف دادرسی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در مراحل پیش از صدور حکم (مرحله بدوی و تجدیدنظر)، سازش عمدتاً به معنای توافق بر سر ماهیت دعوا و پایان دادن به نزاع اصلی است؛ به عبارتی، طرفین بر سر حقانیت یا عدم حقانیت یکدیگر توافق می کنند و نتیجه آن صدور «گزارش اصلاحی» یا «قرار سازش» از سوی دادگاه است که اعتبار حکم را دارد. اما سازش در مرحله اجرای حکم، ماهیتی کمی متفاوت دارد. در این مرحله، حکم قطعی دادگاه از پیش صادر شده و حقانیت یکی از طرفین (محکوم له) مسجل گردیده است. بنابراین، هدف از سازش در مرحله اجرا، دیگر تعیین تکلیف ماهیت دعوا نیست، بلکه نحوه و شرایط اجرای مفاد همان حکم قطعی است. برای مثال، ممکن است محکوم علیه به جای پرداخت نقدی کل مبلغ، تقاضای پرداخت اقساطی کند یا طرفین بر سر جایگزینی مال مورد حکم با مال دیگر به توافق برسند. در اینجا، سازش ابزاری برای تسهیل، تعدیل یا تغییر شکل اجرای حکم است، نه رسیدگی مجدد به اصل دعوا.

مبانی قانونی سازش در اجرای احکام

قانون گذار در قانون اجرای احکام مدنی نیز به امکان سازش در مرحله اجرا اشاره کرده است. ماده ۱۶۰ قانون اجرای احکام مدنی به صراحت به موضوع معافیت محکوم علیه از پرداخت نصف حق الاجرا در صورت سازش با محکوم له ظرف مهلت ده روز پس از ابلاغ اجراییه اشاره می کند که خود نشانه ای از تشویق قانون گذار به حل و فصل پرونده از طریق سازش حتی در مرحله اجراست. همچنین، ماده ۱۸۱ قانون اجرای احکام مدنی امکان تنظیم سازش نامه در دفاتر اسناد رسمی و ارائه آن به واحد اجرا را مطرح می سازد. علاوه بر این، اصول کلی مواد ۱۷۸ تا ۱۹۳ قانون آیین دادرسی مدنی در خصوص ماهیت سازش و اعتبار گزارش اصلاحی، به صورت تطبیقی و با در نظر گرفتن ویژگی های مرحله اجرا، در این بخش نیز کاربرد دارند. این مواد قانونی بستر لازم برای رسمیت بخشیدن به توافقات طرفین و اعطای اعتبار حقوقی به آن ها را فراهم می آورند.

چرا سازش در مرحله اجرای حکم؟ مزایا و انگیزه ها برای طرفین

انتخاب سازش در مرحله اجرای حکم، علی رغم دشواری ها و چالش های خاص خود، می تواند مزایای قابل توجهی برای هر دو طرف دعوا به همراه داشته باشد. این مزایا، انگیزه های اصلی محکوم له و محکوم علیه برای ورود به مذاکرات سازش و نهایی کردن توافق در این مرحله است.

مزایای سازش برای محکوم له

محکوم له که در واقع برنده دعوا محسوب می شود و حکم قطعی به نفع او صادر شده، ممکن است به دلایل زیر به سازش در مرحله اجرا تمایل داشته باشد:

  • تسریع وصول محکوم به: فرآیند اجرای احکام، به ویژه در پرونده های مالی پیچیده، می تواند طولانی، زمان بر و طاقت فرسا باشد. سازش امکان دارد به محکوم له کمک کند تا زودتر و با کمترین تشریفات اداری به حق خود برسد، حتی اگر مستلزم تعدیلاتی در مفاد حکم باشد.
  • کاهش هزینه ها و مشغله های پیگیری اجرایی: پیگیری پرونده اجرایی، نیازمند صرف زمان، هزینه (مانند حق الاجرا، هزینه کارشناسی و…) و انرژی زیادی است. با سازش، بسیاری از این هزینه ها و دغدغه ها کاهش یافته یا از بین می روند.
  • حصول نتیجه قطعی و پایان دادن به پرونده: سازش می تواند به پرونده ای که ممکن است در مرحله اجرا با موانعی مانند عدم شناسایی اموال محکوم علیه یا طولانی شدن فرآیندهای قضایی روبرو شود، پایان قطعی دهد و از بلاتکلیفی جلوگیری کند.
  • کاهش ریسک های اجرایی: گاهی اوقات، حتی با وجود حکم قطعی، اجرای کامل آن به دلیل پیچیدگی های خاص (مانند ورشکستگی محکوم علیه یا عدم وجود اموال کافی) ممکن است با ریسک هایی همراه باشد. سازش می تواند این ریسک ها را کاهش دهد.

مزایای سازش برای محکوم علیه

از سوی دیگر، محکوم علیه که موظف به اجرای مفاد حکم است، نیز انگیزه های قدرتمندی برای پیشنهاد یا پذیرش سازش دارد:

  • جلوگیری از اقدامات قهری اجرایی: سازش می تواند محکوم علیه را از عواقب ناخوشایند اقدامات قهری مانند توقیف اموال، ممنوع الخروجی، و حتی جلب (در برخی موارد) در امان نگه دارد. این اقدامات نه تنها منجر به محدودیت های مالی می شوند، بلکه می توانند تبعات اجتماعی و حیثیتی نیز داشته باشند.
  • امکان توافق بر پرداخت اقساطی یا تعدیل شرایط: سازش به محکوم علیه این فرصت را می دهد که با محکوم له بر سر شرایطی واقع بینانه تر، مانند پرداخت اقساطی مبلغ محکوم به، تعدیل مهلت های پرداخت یا حتی تغییر نوع تعهد، به توافق برسد. این امر می تواند فشار مالی را کاهش دهد.
  • معافیت از پرداخت نصف حق الاجرا: همانطور که در ماده ۱۶۰ قانون اجرای احکام مدنی تصریح شده است، اگر سازش ظرف مهلت ده روز پس از ابلاغ اجراییه صورت پذیرد و پرونده مختومه شود، محکوم علیه از پرداخت نصف حق الاجرا معاف خواهد شد. این موضوع می تواند انگیزه مالی مهمی برای سازش سریع باشد.
  • حفظ آبرو و اعتبار: در بسیاری از موارد، به ویژه برای اشخاص حقوقی یا افرادی که به اعتبار اجتماعی و تجاری خود اهمیت می دهند، سازش راهی برای پایان دادن به یک پرونده قضایی بدون نیاز به اقدامات قهری و حفظ آبرو و اعتبار است.
  • کاهش هزینه های جانبی: علاوه بر حق الاجرا، هزینه های دیگری مانند حق الوکاله، هزینه های کارشناسی و دادرسی نیز ممکن است در روند اجرای حکم تحمیل شوند که با سازش می توان از آن ها جلوگیری کرد.

سازش در مرحله اجرای حکم، پلی میان اراده طرفین و الزامات قانونی است که می تواند با توازن منافع، پرونده های حقوقی را به سمتی کارآمدتر و رضایت بخش تر هدایت کند و از مواجهه با چالش های احتمالی اجرای قهری حکم پیشگیری نماید.

انواع سازش نامه در مرحله اجرای حکم: تحلیل جامع آثار حقوقی

شناخت دقیق انواع سازش نامه در مرحله اجرای حکم و آثار حقوقی مترتب بر هر یک، مهم ترین بخش در تصمیم گیری برای طرفین دعواست. تفاوت در نوع تنظیم سازش نامه، قدرت اجرایی و امکان پیگیری مجدد مفاد آن را به طور اساسی تغییر می دهد. در ادامه به تفصیل به بررسی چهار نوع اصلی سازش نامه و پیامدهای حقوقی آن ها می پردازیم.

الف) سازش نامه تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی

این نوع سازش نامه، یکی از معتبرترین اشکال سازش در مرحله اجرای حکم است و از پشتوانه قانونی قوی برخوردار است.

نحوه تنظیم و مستند قانونی

طرفین دعوا، یعنی محکوم له و محکوم علیه (یا وکلای قانونی آن ها)، با توافق بر مفاد سازش، به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه کرده و توافقات خود را در قالب یک سند رسمی سازش نامه به ثبت می رسانند. این فرآیند تحت نظارت و با امضای سردفتر اسناد رسمی انجام می شود. مستند قانونی اصلی برای این نوع سازش، ماده ۱۸۱ قانون اجرای احکام مدنی است که بیان می دارد: اگر محکوم له و محکوم علیه در خارج از دادگاه صلح و سازش نمایند می توانند صلح نامه غیررسمی خود را در دفتر اسناد رسمی ثبت و به واحد اجرا تسلیم کنند. اگرچه این ماده به صلح نامه غیررسمی که بعداً رسمی می شود اشاره دارد، اما رویه قضایی و حقوقی، تنظیم مستقیم سازش نامه به صورت رسمی در دفتر اسناد را نیز شامل می شود.

آثار بر پرونده اجرایی جاری

پس از تنظیم و ثبت سازش نامه در دفتر اسناد رسمی، هر یک از طرفین می توانند نسخه ای از آن را به واحد اجرای احکام تسلیم کنند. در صورتی که مفاد سازش نامه به صراحت بر توقف یا مختومه شدن پرونده اجرایی جاری دلالت داشته باشد، دادورز اجرای احکام دستور توقف عملیات اجرایی و مختومه شدن پرونده اولیه را صادر می کند. ماده ۱۶۰ قانون اجرای احکام مدنی نیز در اینجا نقش مهمی ایفا می کند؛ اگر این سازش ظرف مهلت ده روز از تاریخ ابلاغ اجراییه صورت پذیرد و پرونده اجرایی مختومه شود، محکوم علیه از پرداخت نصف حق الاجرای دولتی معاف خواهد شد. این امر، انگیزه قابل توجهی برای محکوم علیه جهت سازش سریع است.

آثار در صورت عدم اجرای مفاد سازش نامه توسط محکوم علیه

یکی از مهم ترین نکات در مورد این نوع سازش نامه، قدرت اجرایی آن است. در صورتی که محکوم علیه به تعهدات مندرج در سازش نامه رسمی عمل نکند، محکوم له:

  1. نمی تواند همان پرونده اجرایی اولیه را مجدداً به جریان بیندازد. زیرا با ارائه سازش نامه رسمی به واحد اجرا، آن پرونده مختومه شده است.
  2. می تواند اجرای مفاد سازش نامه رسمی را از طریق اداره ثبت اسناد درخواست کند. این سازش نامه به منزله یک سند لازم الاجرای رسمی تلقی می شود و محکوم له می تواند مانند چک یا سفته، اجرای آن را از طریق بخش اجرای ثبت درخواست نماید. این فرآیند معمولاً سریع تر از طرح دعوای مجدد در دادگاه است.
  3. می تواند اقامه دعوای مستقل در دادگاه بر اساس مفاد سند رسمی سازش نماید. اگرچه روش اول معمولاً ترجیح داده می شود، اما این گزینه نیز برای محکوم له وجود دارد که بر اساس خلف وعده از سند رسمی سازش، دعوایی جدید در دادگاه طرح کند.

مزایا و معایب

  • مزایا: بالاترین اعتبار حقوقی و قدرت اجرایی در میان سازش نامه های خارج از دادگاه، عدم نیاز به طرح دعوای جدید برای اجرا (امکان مراجعه به اجرای ثبت)، اعتبار رسمی در برابر اشخاص ثالث.
  • معایب: نیاز به حضور در دفتر اسناد رسمی و پرداخت هزینه های مربوط به ثبت سند رسمی.

ب) سازش نامه تنظیم شده در دادگاه (شامل گزارش اصلاحی)

این شکل از سازش، از بالاترین اعتبار و قدرت اجرایی در نظام حقوقی ایران برخوردار است.

نحوه تنظیم و مستند قانونی

سازش در دادگاه می تواند به درخواست یکی از طرفین یا با توافق هر دو، در دادگاه صادرکننده حکم یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به امر سازش را دارد، انجام شود. دادگاه با حضور طرفین، صورت جلسه ای از توافقات را تنظیم کرده و سپس بر اساس آن، «گزارش اصلاحی» صادر می کند. گزارش اصلاحی، حکمی است که دادگاه بر مبنای توافق طرفین صادر می کند و ماهیت آن همانند حکم قطعی دادگاه است. مواد ۱۷۸ تا ۱۹۳ قانون آیین دادرسی مدنی، چارچوب قانونی این نوع سازش را تعیین می کنند.

آثار بر پرونده اجرایی جاری

پس از صدور گزارش اصلاحی توسط دادگاه، محکوم له یا محکوم علیه می توانند نسخه ای از آن را به واحد اجرای احکام ارائه دهند. همانند سازش نامه رسمی، ارائه گزارش اصلاحی به واحد اجرا، منجر به توقف عملیات اجرایی و مختومه شدن پرونده اجرایی اولیه می شود. در اینجا نیز ماده ۱۶۰ قانون اجرای احکام مدنی در خصوص معافیت از نصف حق الاجرا در صورت سازش ۱۰ روزه، اعمال می شود.

آثار در صورت عدم اجرای مفاد سازش نامه توسط محکوم علیه

قدرت اجرایی گزارش اصلاحی بسیار بالاست. در صورت عدم ایفای تعهدات توسط محکوم علیه:

  1. امکان جریان مجدد همان پرونده اجرایی اولیه وجود ندارد. پرونده اولیه با صدور گزارش اصلاحی مختومه شده است.
  2. گزارش اصلاحی به منزله حکم قطعی دادگاه است. بنابراین، محکوم له می تواند مستقیماً با ارائه گزارش اصلاحی، درخواست صدور اجراییه جدید از دادگاه صادرکننده آن را نماید. این اجراییه جدید بر مبنای مفاد گزارش اصلاحی صادر شده و یک پرونده اجرایی جدید برای اجرای تعهدات مندرج در گزارش اصلاحی تشکیل خواهد شد. این روش، قوی ترین و مطمئن ترین راه برای تضمین اجرای سازش است.

مزایا و معایب

  • مزایا: بالاترین اعتبار و قدرت اجرایی (مشابه حکم دادگاه)، عدم نیاز به طرح دعوای جدید در صورت تخلف (مستقیماً درخواست اجراییه می شود)، ایجاد فصل خصومت کامل.
  • معایب: فرآیند دادگاهی و زمان بر بودن آن (هرچند کمتر از یک دعوای کامل).

ج) سازش نامه تنظیم شده در قسمت اجرای احکام (توسط دادورز/مدیر اجرا)

این نوع سازش، با سرعت بالا قابل انجام است، اما از نظر قدرت اجرایی دارای ضعف های جدی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

نحوه تنظیم و مستند قانونی

در این روش، طرفین با حضور در واحد اجرای احکام، نزد دادورز یا مدیر اجرا، توافقات خود را مطرح می کنند. دادورز صورت جلسه ای از این توافقات را تنظیم می کند که به امضای طرفین می رسد. این صورت جلسه در پرونده اجرایی ثبت می شود. مستند قانونی صریحی برای لازم الاجرا بودن مستقل این نوع سازش نامه به مفهوم یک سند لازم الاجرا وجود ندارد و عموماً بر مبنای رویه قضایی و ماده ۱۶۰ قانون اجرای احکام مدنی (در بحث معافیت از حق الاجرا) عمل می شود.

آثار بر پرونده اجرایی جاری

در صورتی که طرفین در این صورت جلسه به صراحت بر مختومه شدن پرونده اجرایی جاری توافق کرده باشند، دادورز دستور توقف عملیات اجرایی و مختومه شدن پرونده را صادر می کند. همانند موارد قبلی، معافیت از نصف حق الاجرا در صورت سازش ۱۰ روزه نیز در اینجا برقرار است.

آثار در صورت عدم اجرای مفاد سازش نامه توسط محکوم علیه

این بخش، نقطه ضعف اساسی سازش نامه تنظیم شده در قسمت اجراست:

  1. این نوع سازش نامه به مفهوم یک سند لازم الاجرا تلقی نمی شود. به عبارتی، محکوم له نمی تواند مستقیماً از طریق اجرای ثبت یا حتی درخواست اجراییه جدید از دادگاه (مانند گزارش اصلاحی) مفاد آن را به اجرا بگذارد.
  2. محکوم له برای الزام محکوم علیه به اجرای تعهدات، ناگزیر از اقامه دعوای مستقل در دادگاه خواهد بود. این دعوا بر اساس صورت جلسه سازش به عنوان یک سند عادی (علی رغم تنظیم در واحد اجرا) طرح می شود و محکوم له باید خواسته خود را مبنی بر الزام محکوم علیه به انجام تعهدات اثبات کند. این فرآیند می تواند زمان بر و پرهزینه باشد و نیاز به طی مراحل کامل دادرسی دارد.

مزایا و معایب

  • مزایا: سرعت و سهولت در تنظیم، عدم نیاز به مراجعه به مراجع دیگر.
  • معایب: قدرت اجرایی بسیار پایین، عدم اعتبار لازم الاجرا بودن به مفهوم سند رسمی یا حکم دادگاه، نیاز به طرح دعوای جدید در صورت تخلف، ریسک بالای عدم اجرای تعهدات. توصیه می شود: برای سازش هایی که حاوی تعهدات مهم و مبالغ قابل توجه هستند، تا حد امکان از این روش خودداری و به سراغ روش های با اعتبار بالاتر رفت.

د) سازش نامه عادی (تنظیم شده خارج از مراجع رسمی) که به اجرای احکام ارائه می شود

این شکل از سازش نیز مانند نوع قبل، در صورت تخلف از اعتبار اجرایی پایینی برخوردار است.

نحوه تنظیم و ارائه به اجرای احکام

در این حالت، طرفین به صورت کتبی و خارج از دادگاه یا دفترخانه اسناد رسمی، توافقات خود را تنظیم می کنند. این سند که ماهیت «عادی» دارد (بر خلاف سند رسمی)، سپس برای اطلاع و ثبت به واحد اجرای احکام ارائه می شود. ارائه آن معمولاً با حضور طرفین یا وکلای آن ها صورت می گیرد و دادورز صورت جلسه ای از ارائه سازش نامه عادی تنظیم و آن را در پرونده ثبت می کند.

آثار بر پرونده اجرایی جاری

مشابه موارد قبلی، در صورتی که سازش نامه عادی و صورت جلسه مربوط به آن، به صراحت بر توقف یا مختومه شدن پرونده اجرایی اولیه دلالت کند و مورد تأیید دادورز باشد، پرونده اجرایی متوقف و مختومه می شود. معافیت از نصف حق الاجرا در صورت سازش ۱۰ روزه نیز در اینجا قابل اعمال است.

آثار در صورت عدم اجرای مفاد سازش نامه توسط محکوم علیه

از نظر آثار حقوقی در صورت تخلف، این نوع سازش نامه کاملاً مشابه سازش نامه تنظیم شده در قسمت اجرای احکام است:

  1. فاقد اعتبار لازم الاجرا به مفهوم سند رسمی یا حکم دادگاه است. صرف ارائه یک سند عادی به اجرای احکام، به آن قدرت اجرایی مستقل نمی دهد.
  2. محکوم له برای الزام محکوم علیه به اجرای تعهدات، ناگزیر از اقامه دعوای مستقل در دادگاه بر اساس این سند عادی خواهد بود. در این دعوا، محکوم له باید وجود سند عادی و خلف وعده محکوم علیه را اثبات کند تا بتواند حکم الزام به اجرای تعهدات مندرج در سازش نامه را بگیرد.

مزایا و معایب

  • مزایا: انعطاف پذیری بالا در تنظیم، عدم نیاز به حضور در مراجع رسمی در مرحله اولیه تنظیم.
  • معایب: بالاترین ریسک حقوقی، نیاز به اثبات مفاد در صورت بروز اختلاف، نیاز به طرح دعوای جدید در صورت تخلف، طولانی بودن فرآیند اثبات و اجرای مجدد.

به منظور شفاف سازی تفاوت ها، جدول زیر خلاصه ای از وضعیت هر نوع سازش نامه را ارائه می دهد:

نوع سازش نامه نحوه تنظیم مستند قانونی اصلی توقف پرونده اجرایی اجرای مجدد در صورت تخلف قدرت اجرایی
دفاتر اسناد رسمی تنظیم رسمی در دفتر اسناد ماده ۱۸۱ ق.ا.ا.م بله (با ارائه) از طریق اجرای ثبت یا اقامه دعوا بسیار بالا (سند لازم الاجرا)
دادگاه (گزارش اصلاحی) تنظیم در دادگاه و صدور گزارش اصلاحی مواد ۱۷۸-۱۹۳ ق.آ.د.م بله (با ارائه) درخواست اجراییه جدید از دادگاه بالاترین (حکم دادگاه)
قسمت اجرای احکام تنظیم صورت جلسه توسط دادورز رویه قضایی، ماده ۱۶۰ ق.ا.ا.م بله (با توافق) اقامه دعوای مستقل در دادگاه پایین (سند عادی)
عادی (ارائه به اجرا) تنظیم خارج از مراجع و ارائه به اجرا بله (با توافق) اقامه دعوای مستقل در دادگاه بسیار پایین (سند عادی)

ملاحظات کلیدی و نکات کاربردی در فرایند سازش اجرایی

سازش در مرحله اجرای حکم، علی رغم مزایای فراوان، دارای ظرایف و پیچیدگی هایی است که عدم توجه به آن ها می تواند منجر به مشکلات حقوقی جدی شود. رعایت نکات زیر، تضمین کننده یک سازش مؤثر و بدون مشکل خواهد بود.

اهمیت مشاوره حقوقی

پیش از هر گونه اقدام برای سازش در مرحله اجرای حکم، اخذ مشاوره از وکیل متخصص در حوزه اجرای احکام امری حیاتی است. وکیل با بررسی دقیق جزئیات پرونده، وضعیت مالی و حقوقی طرفین، و شناخت کامل از قوانین و رویه های قضایی، می تواند بهترین نوع سازش نامه را پیشنهاد دهد و از بروز اشتباهات احتمالی که ممکن است پیامدهای جبران ناپذیری داشته باشند، جلوگیری کند. یک مشاوره حقوقی صحیح، تمامی ابعاد تصمیم را روشن ساخته و به طرفین کمک می کند تا با آگاهی کامل وارد فرآیند سازش شوند.

جزئیات و شفافیت در متن سازش نامه

متن سازش نامه باید به صورت بسیار دقیق و شفاف تنظیم شود و هیچ گونه ابهامی در آن وجود نداشته باشد. هرگونه ابهام می تواند در آینده به محل نزاع جدیدی تبدیل شود. موارد کلیدی که باید به وضوح در سازش نامه قید شوند، عبارتند از:

  • زمان بندی دقیق پرداخت ها: اگر سازش بر سر پرداخت اقساطی است، مبلغ هر قسط، زمان پرداخت آن (روز، ماه، سال) و مهلت نهایی پرداخت کل مبلغ باید به طور مشخص ذکر شود.
  • شیوه تحویل مورد حکم: اگر حکم مربوط به تحویل مال یا انجام کاری است، جزئیات دقیق تحویل (مکان، زمان، کیفیت) باید مشخص گردد.
  • تعیین ضمانت اجرا برای عدم ایفای تعهدات: برای تضمین اجرای مفاد سازش نامه، می توان برای عدم ایفای به موقع یا کامل تعهدات، وجه التزام یا سایر ضمانت اجراهای قانونی را پیش بینی کرد. این بند می تواند به طرف مقابل انگیزه بیشتری برای پایبندی به توافق بدهد.
  • تکلیف هزینه های اجرایی و حق الوکاله: باید به وضوح مشخص شود که چه کسی مسئول پرداخت هزینه های اجرایی باقی مانده، حق الوکاله و سایر هزینه های مرتبط است.
  • تاثیر سازش بر پرونده اجرایی: به صراحت ذکر شود که آیا پرونده اجرایی اولیه مختومه می شود یا متوقف می ماند و چه سرنوشتی خواهد داشت.

اثر سازش بر هزینه های اجرایی

یکی از مهم ترین انگیزه ها برای محکوم علیه جهت سازش، معافیت از بخشی از هزینه های اجرایی است. همانطور که پیشتر اشاره شد، ماده ۱۶۰ قانون اجرای احکام مدنی مقرر می دارد: چنانچه محکوم علیه پس از ابلاغ اجراییه و ظرف مهلت ده روز از تاریخ ابلاغ، با محکوم له سازش نماید و پرونده اجرایی مختومه شود، از پرداخت نصف حق الاجرا معاف خواهد بود. این مزیت مالی می تواند مشوق محکوم علیه برای سازش سریع و حل و فصل پرونده باشد. لذا طرفین باید به این مهلت قانونی توجه کافی داشته باشند.

سازش در مورد مستثنیات دین

مستثنیات دین اموالی هستند که قانون گذار آن ها را برای تأمین حداقل معیشت مدیون، از توقیف مصون نگه داشته است (مانند مسکن مورد نیاز، ابزار کار، و وسایل ضروری زندگی). این سوال مطرح می شود که آیا می توان در مورد این اموال سازش کرد؟ پاسخ بله است. اگرچه این اموال به صورت قانونی توقیف ناپذیر هستند، اما هیچ منعی برای توافق ارادی و رضایت صریح و آگاهانه محکوم علیه بر سر آن ها وجود ندارد. یعنی محکوم علیه می تواند با رضایت خود، در مورد مستثنیات دین نیز با محکوم له سازش کند؛ مثلاً توافق بر فروش مسکن و پرداخت طلب از محل آن، در صورتی که محل دیگری برای سکونت داشته باشد. نکته مهم، حصول این توافق با رضایت کامل و آگاهانه است تا بعدها قابل اعتراض نباشد.

پشیمانی از سازش: بررسی امکان رجوع

اصل بر این است که سازش یک عقد لازم است و طرفین نمی توانند به صورت یک جانبه از آن رجوع کنند. با این حال، در برخی شرایط خاص، امکان ابطال یا فسخ سازش نامه وجود دارد:

  • فقدان شرایط اساسی صحت معامله: اگر در هنگام تنظیم سازش نامه، یکی از شرایط اساسی صحت معاملات (مانند قصد و رضا، اهلیت طرفین، مشروعیت جهت معامله) وجود نداشته باشد، سازش نامه باطل خواهد بود.
  • تدلیس: در صورتی که یکی از طرفین با فریب و نیرنگ (تدلیس) باعث سازش شود، طرف فریب خورده حق فسخ سازش را خواهد داشت.
  • اشتباه: اگر اشتباه مؤثری در موضوع سازش یا شخص طرف مقابل رخ داده باشد، ممکن است سازش قابل ابطال باشد.
  • عدم ایفای تعهدات: همانطور که در بخش انواع سازش نامه توضیح داده شد، در صورت عدم ایفای تعهدات، بسته به نوع سازش نامه، راه های قانونی برای پیگیری وجود دارد، اما این به معنای رجوع یک جانبه از سازش نیست بلکه الزام به اجرای آن یا مطالبه خسارت است.

به طور کلی، رجوع از سازش دشوار است و نیازمند اثبات دلیل موجه قانونی در دادگاه است.

مثال های کاربردی

برای روشن شدن مطلب، به چند سناریوی فرضی توجه کنید:

  1. سناریوی اول: محکوم علیه بابت بدهی ۱۰۰ میلیون تومانی محکوم شده است و اجراییه به او ابلاغ گردیده. وی ظرف ۱۰ روز با محکوم له توافق می کند که مبلغ را در ۵ قسط ۲۰ میلیون تومانی ماهانه پرداخت کند. برای تضمین، آن ها به دفتر اسناد رسمی مراجعه کرده و این توافق را در قالب یک سازش نامه رسمی ثبت می کنند. در صورت عدم پرداخت هر قسط، محکوم له می تواند مستقیماً از طریق اجرای ثبت، مبلغ قسط عقب افتاده را پیگیری کند و نیازی به طرح دعوای جدید نیست. همچنین، محکوم علیه از نصف حق الاجرا معاف می شود.
  2. سناریوی دوم: در پرونده ای که حکم تخلیه آپارتمانی صادر شده، مستأجر (محکوم علیه) با موجر (محکوم له) در دادگاه توافق می کند که به جای تخلیه فوری، تا دو ماه دیگر ملک را تخلیه کند و وجه الالتزامی نیز بابت دیرکرد هر روز بعد از آن متعهد می شود. دادگاه بر این اساس گزارش اصلاحی صادر می کند. اگر مستأجر به تعهد خود عمل نکند، موجر می تواند بلافاصله از دادگاه درخواست صدور اجراییه جدید بر اساس گزارش اصلاحی نماید.

جمع بندی: انتخاب آگاهانه سازش برای حل اختلافات حقوقی

سازش در مرحله اجرای حکم، ابزاری قدرتمند و انعطاف پذیر در نظام حقوقی ماست که می تواند راهگشای بسیاری از اختلافات باشد. این راهکار، با تبدیل یک فرآیند خصمانه و قهری به یک توافق ارادی، امکان حصول نتیجه سریع تر، کاهش هزینه ها و حفظ روابط را برای طرفین فراهم می آورد. با این حال، تفاوت های اساسی در اعتبار و قدرت اجرایی انواع سازش نامه، انتخاب آگاهانه را به امری ضروری تبدیل می کند.

در این مقاله به روشنی تبیین شد که سازش نامه های تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی و به ویژه «گزارش اصلاحی» صادر شده توسط دادگاه، از بالاترین ضمانت اجرا برخوردار بوده و در صورت تخلف، مسیر قانونی روشنی برای پیگیری و اجرای آن ها وجود دارد. در مقابل، سازش نامه های تنظیم شده در قسمت اجرای احکام و سازش نامه های عادی، علی رغم سهولت و سرعت در تنظیم، از اعتبار اجرایی پایینی برخوردار هستند و در صورت عدم ایفای تعهدات، محکوم له ناگزیر از اقامه دعوایی مستقل در دادگاه خواهد بود که می تواند زمان بر و پرهزینه باشد.

انتخاب صحیح نوع سازش نامه، درک عمیق از مبانی قانونی (مانند ماده ۱۶۰ و ۱۸۱ قانون اجرای احکام مدنی و مواد آیین دادرسی مدنی)، و توجه به جزئیات متن توافق، کلید موفقیت در این فرآیند است. از سوی دیگر، مزایایی همچون معافیت از نصف حق الاجرا در صورت سازش زودهنگام و امکان تعدیل شرایط پرداخت یا اجرا، انگیزه های مهمی را برای هر دو طرف فراهم می آورد.

برای اطمینان از صحت و اعتبار سازش نامه و جلوگیری از مشکلات آتی، توصیه اکید می شود پیش از هر گونه اقدام به مشاوره با وکلای متخصص در حوزه اجرای احکام بپردازید. این اقدام نه تنها تضمین کننده حفظ حقوق شماست، بلکه می تواند به یک حل و فصل پایدار و رضایت بخش برای پرونده های اجرایی منجر شود.

دکمه بازگشت به بالا