جنسیت جنین پسر زودتر مشخص میشود یا دختر؟

جنسیت جنین پسر زودتر مشخص می شود یا دختر؟ بررسی علمی و پزشکی

جنسیت جنین پسر زودتر مشخص میشود یا دختر؟ پاسخ به این پرسش به طور خلاصه و مستقیم خیر است. جنسیت جنین چه پسر و چه دختر در لحظه لقاح و ترکیب کروموزوم های اسپرم و تخمک تعیین می شود. این فرایند که به تعیین جنسیت ژنتیکی معروف است برای هر دو جنس به طور همزمان و در ابتدای شکل گیری جنین رخ می دهد. با این حال درک عمومی و رایج مبنی بر تشخیص زودهنگام جنسیت پسر اغلب به دلیل تفاوت در زمان ظهور نشانه های قابل مشاهده در روش های تشخیصی به ویژه سونوگرافی ایجاد شده است.

در این مقاله به بررسی دقیق تر و علمی این موضوع خواهیم پرداخت. ابتدا به تعریف و معرفی علمی تعیین جنسیت جنین می پردازیم سپس علائم و نشانه های مرتبط با تشخیص جنسیت را بررسی می کنیم. در ادامه روش های علمی و پزشکی تشخیص جنسیت جنین را شرح داده و به بررسی زمان و دقت هر روش می پردازیم. از آنجا که “درمان” به معنای مداخله در تعیین جنسیت نیست (مگر در موارد اختلالات جنسیتی) بخش “درمان” را به بررسی مدیریت و ملاحظات پزشکی مرتبط با آگاهی از جنسیت جنین اختصاص خواهیم داد. بخش های “راهکارهای خانگی و توصیه های سبک زندگی” و “روش های پیشگیری” در این زمینه کاربرد مستقیمی ندارند اما به منظور جامعیت مقاله به بررسی باورهای عامیانه نادرست و توصیه های مرتبط با بارداری سالم خواهیم پرداخت. در نهایت نتیجه گیری علمی و کاربردی و بخش پرسش و پاسخ به سوالات پرتکرار کاربران را ارائه خواهیم داد.

تعیین جنسیت جنین : تعریف و مبانی علمی

تعیین جنسیت در انسان یک فرایند پیچیده و چند مرحله ای است که از لحظه لقاح آغاز می شود و تا دوران جنینی ادامه می یابد. در سطح بنیادی جنسیت ژنتیکی در لحظه لقاح توسط کروموزوم های جنسی تعیین می گردد. زنان دارای دو کروموزوم X (XX) و مردان دارای یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y (XY) هستند. تخمک همواره دارای یک کروموزوم X است در حالی که اسپرم می تواند حامل کروموزوم X یا Y باشد. اگر اسپرم حامل کروموزوم X تخمک را بارور کند جنین دارای ترکیب کروموزومی XX (دختر) خواهد بود و اگر اسپرم حامل کروموزوم Y تخمک را بارور کند جنین دارای ترکیب کروموزومی XY (پسر) خواهد شد.

این تعیین جنسیت ژنتیکی نقطه آغازین تمایز جنسی است. در مراحل اولیه جنینی اندام های جنسی هر دو جنس به صورت مشابه و خنثی شروع به شکل گیری می کنند. در جنین های دارای کروموزوم Y ژن SRY (Region Y-determining Sex) موجود بر روی کروموزوم Y فعال شده و باعث تمایز گنادهای جنسی خنثی به بیضه ها می شود. بیضه ها هورمون های جنسی مردانه به ویژه تستوسترون تولید می کنند که این هورمون ها نقش کلیدی در تمایز اندام های جنسی داخلی و خارجی مردانه دارند. در جنین های دارای کروموزوم XX و فاقد ژن SRY گنادهای جنسی خنثی به تخمدان ها تمایز می یابند. تخمدان ها هورمون های جنسی زنانه به ویژه استروژن و پروژسترون تولید می کنند که در تمایز اندام های جنسی داخلی و خارجی زنانه نقش دارند.

بنابراین تعیین جنسیت ژنتیکی در لحظه لقاح رخ می دهد و تمایز جنسی که شامل توسعه گنادها و اندام های جنسی است فرایندی تدریجی است که تحت تأثیر عوامل ژنتیکی و هورمونی در طول دوران جنینی ادامه می یابد.

علائم و نشانه های مرتبط با تشخیص جنسیت جنین

هیچ علامت یا نشانه قطعی در دوران بارداری وجود ندارد که بتواند به طور قابل اعتماد جنسیت جنین را پیش بینی کند. باورهای عامیانه و خرافات فراوانی در مورد علائم بارداری و ارتباط آن ها با جنسیت جنین وجود دارد اما هیچ یک از این باورها پایه علمی ندارند. برخی از این باورهای نادرست عبارتند از :

• شکل شکم مادر : گفته می شود که شکل شکم مادر (مثلاً تیز یا پهن بودن) می تواند جنسیت جنین را نشان دهد. این باور کاملاً بی اساس است و شکل شکم مادر بیشتر به عواملی مانند وضعیت قرارگیری جنین قدرت عضلات شکم و تعداد بارداری های قبلی بستگی دارد.
• حالت تهوع صبحگاهی : برخی معتقدند که شدت تهوع صبحگاهی با جنسیت جنین مرتبط است. این باور نیز پایه علمی ندارد و شدت تهوع صبحگاهی به تغییرات هورمونی در دوران بارداری و حساسیت فردی مادر بستگی دارد.
• میل به غذاهای خاص : ادعا می شود که میل به غذاهای شیرین یا ترش می تواند جنسیت جنین را نشان دهد. این باور نیز فاقد اعتبار علمی است و میل به غذاهای خاص در دوران بارداری تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله تغییرات هورمونی و نیازهای تغذیه ای بدن مادر قرار دارد.
• ضربان قلب جنین : باور دیگری وجود دارد که سرعت ضربان قلب جنین می تواند جنسیت او را مشخص کند. این باور نیز بی اساس است و ضربان قلب جنین تحت تأثیر عوامل فیزیولوژیکی مختلفی قرار دارد و ارتباطی با جنسیت ندارد.

مهم است به یاد داشته باشید که این باورها صرفاً خرافات هستند و نباید به عنوان مبنایی برای تعیین جنسیت جنین در نظر گرفته شوند. تنها روش های علمی و پزشکی که در ادامه به آن ها خواهیم پرداخت می توانند جنسیت جنین را با دقت بالا تشخیص دهند.

روش های تشخیص علمی و پزشکی جنسیت جنین

روش های علمی و پزشکی مختلفی برای تشخیص جنسیت جنین وجود دارد که هر کدام از نظر زمان انجام دقت و میزان تهاجمی بودن متفاوت هستند. مهم ترین این روش ها عبارتند از :

۱. سونوگرافی

سونوگرافی رایج ترین و در دسترس ترین روش برای تشخیص جنسیت جنین است. در سونوگرافی از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصویر از جنین در رحم مادر استفاده می شود. متخصص سونوگرافی می تواند در حین بررسی جنین اندام های جنسی خارجی او را نیز مشاهده کند و جنسیت را تشخیص دهد.

زمان مناسب برای تشخیص جنسیت با سونوگرافی معمولاً بین هفته های ۱۸ تا ۲۰ بارداری است. در این زمان اندام های جنسی خارجی جنین به اندازه کافی رشد کرده اند که بتوان آن ها را با سونوگرافی مشاهده کرد. با این حال در برخی موارد به ویژه در جنین های پسر ممکن است بتوان جنسیت را زودتر حتی در هفته های ۱۴ تا ۱۶ بارداری نیز تشخیص داد. دلیل این امر تفاوت در سرعت رشد اندام های جنسی خارجی پسران و دختران است. در جنین های پسر اندام های جنسی خارجی (آلت تناسلی و کیسه بیضه) زودتر از اندام های جنسی خارجی دختران (فرج و کلیتوریس) قابل مشاهده می شوند.

دقت سونوگرافی در تشخیص جنسیت جنین معمولاً بالا است به ویژه در هفته های ۱۸ تا ۲۰ بارداری که دقت آن به حدود ۹۵ تا ۱۰۰ درصد می رسد. با این حال عوامل مختلفی می توانند بر دقت سونوگرافی تأثیر بگذارند از جمله :

• سن بارداری : هرچه سن بارداری کمتر باشد دقت سونوگرافی کاهش می یابد.
• وضعیت قرارگیری جنین : اگر جنین در وضعیتی قرار گرفته باشد که اندام های جنسی او به خوبی قابل مشاهده نباشند تشخیص جنسیت دشوارتر خواهد بود.
• مهارت متخصص سونوگرافی : تجربه و مهارت متخصص سونوگرافی نقش مهمی در دقت تشخیص جنسیت دارد.
• کیفیت دستگاه سونوگرافی : کیفیت تصویربرداری دستگاه سونوگرافی نیز بر دقت تشخیص تأثیرگذار است.
• چاقی مادر : در مادران چاق به دلیل وجود بافت چربی بیشتر در ناحیه شکم کیفیت تصویربرداری سونوگرافی ممکن است کاهش یابد و تشخیص جنسیت دشوارتر شود.

با وجود این عوامل سونوگرافی همچنان یک روش غیرتهاجمی ایمن و نسبتاً دقیق برای تشخیص جنسیت جنین محسوب می شود و به طور گسترده در دوران بارداری مورد استفاده قرار می گیرد.

۲. آزمایش خون غیرتهاجمی دوران بارداری (NIPT)

آزمایش خون غیرتهاجمی دوران بارداری (Non-Invasive Prenatal Testing – NIPT) یک روش نسبتاً جدید و بسیار دقیق برای بررسی سلامت جنین است. این آزمایش با استفاده از نمونه خون مادر انجام می شود و DNA جنینی آزاد موجود در خون مادر را بررسی می کند. NIPT در ابتدا برای غربالگری اختلالات کروموزومی جنین مانند سندرم داون سندرم ادواردز و سندرم پاتو طراحی شده بود اما به طور اتفاقی قابلیت تعیین جنسیت جنین را نیز دارا است.

NIPT می تواند جنسیت جنین را از هفته ۹ تا ۱۰ بارداری به بعد با دقت بسیار بالا حدود ۹۹ درصد تشخیص دهد. این دقت بالا به دلیل بررسی مستقیم DNA جنینی است. در NIPT به دنبال وجود کروموزوم Y در DNA جنینی آزاد می گردند. اگر کروموزوم Y شناسایی شود جنین پسر است و اگر کروموزوم Y شناسایی نشود جنین دختر است.

مزایای NIPT نسبت به سونوگرافی در تشخیص جنسیت عبارتند از :

• تشخیص زودهنگام تر : NIPT می تواند جنسیت را از هفته ۹ تا ۱۰ بارداری تشخیص دهد در حالی که سونوگرافی معمولاً از هفته ۱۸ تا ۲۰ بارداری قابل اعتماد است.
• دقت بالاتر : دقت NIPT در تشخیص جنسیت حدود ۹۹ درصد است در حالی که دقت سونوگرافی در بهترین حالت حدود ۹۵ تا ۱۰۰ درصد است.
• غیرتهاجمی بودن : هر دو روش NIPT و سونوگرافی غیرتهاجمی هستند اما NIPT فقط نیاز به یک نمونه خون مادر دارد در حالی که سونوگرافی نیاز به استفاده از دستگاه سونوگرافی بر روی شکم مادر دارد.

معایب NIPT نسبت به سونوگرافی عبارتند از :

• هزینه بالاتر : NIPT معمولاً هزینه بیشتری نسبت به سونوگرافی دارد.
• هدف اصلی غربالگری اختلالات کروموزومی : NIPT در ابتدا برای غربالگری اختلالات کروموزومی طراحی شده است و تشخیص جنسیت یک مزیت جانبی آن محسوب می شود. در حالی که سونوگرافی علاوه بر تشخیص جنسیت اطلاعات ارزشمند دیگری در مورد سلامت و رشد جنین ارائه می دهد.
• عدم دسترسی عمومی : NIPT ممکن است به اندازه سونوگرافی در دسترس عموم نباشد و نیاز به مراکز تخصصی تر داشته باشد.

با وجود این معایب NIPT یک روش بسیار دقیق و زودهنگام برای تشخیص جنسیت جنین است و در مواردی که نیاز به تشخیص زودهنگام جنسیت وجود دارد مانند مواردی که خطر بیماری های ژنتیکی وابسته به جنسیت وجود دارد می تواند بسیار مفید باشد.

۳. آمنیوسنتز و نمونه برداری از پرزهای کوریونی (CVS)

آمنیوسنتز و نمونه برداری از پرزهای کوریونی (Chorionic Villus Sampling – CVS) روش های تهاجمی تری برای تشخیص اختلالات ژنتیکی جنین هستند. در آمنیوسنتز نمونه ای از مایع آمنیوتیک اطراف جنین در هفته های ۱۵ تا ۲۰ بارداری گرفته می شود و در CVS نمونه ای از بافت جفتی (پرزهای کوریونی) در هفته های ۱۰ تا ۱۳ بارداری گرفته می شود. این نمونه ها حاوی سلول های جنینی هستند که می توانند برای بررسی کروموزوم ها و ژن های جنین مورد استفاده قرار گیرند.

آمنیوسنتز و CVS با دقت ۱۰۰ درصد جنسیت جنین را تعیین می کنند. این دقت بالا به دلیل بررسی مستقیم کروموزوم های جنینی است. جنسیت جنین به عنوان بخشی از آنالیز کروموزومی در این روش ها مشخص می شود.

با این حال آمنیوسنتز و CVS روش های تهاجمی هستند و با خطر سقط جنین همراه هستند. خطر سقط جنین در آمنیوسنتز حدود ۰.۵ تا ۱ درصد و در CVS حدود ۱ تا ۲ درصد تخمین زده می شود. به همین دلیل این روش ها به طور معمول فقط در مواردی توصیه می شوند که خطر اختلالات ژنتیکی در جنین بالا باشد و به عنوان روش های روتین برای تعیین جنسیت جنین استفاده نمی شوند.

مزایای آمنیوسنتز و CVS در تشخیص جنسیت عبارتند از :

• دقت ۱۰۰ درصد : این روش ها دقیق ترین روش ها برای تشخیص جنسیت جنین هستند.
• تشخیص زودهنگام تر (CVS) : CVS می تواند جنسیت را از هفته ۱۰ تا ۱۳ بارداری تشخیص دهد که زودتر از سونوگرافی و NIPT است.
• تشخیص اختلالات ژنتیکی : هدف اصلی این روش ها تشخیص اختلالات ژنتیکی جنین است و تعیین جنسیت یک مزیت جانبی محسوب می شود.

معایب آمنیوسنتز و CVS در تشخیص جنسیت عبارتند از :

• تهاجمی بودن و خطر سقط جنین : این روش ها تهاجمی هستند و با خطر سقط جنین همراه هستند.
• هزینه بالاتر : آمنیوسنتز و CVS معمولاً هزینه بیشتری نسبت به سونوگرافی و NIPT دارند.
• هدف اصلی تشخیص اختلالات ژنتیکی : این روش ها به طور معمول فقط در مواردی توصیه می شوند که خطر اختلالات ژنتیکی بالا باشد و به عنوان روش های روتین برای تعیین جنسیت جنین استفاده نمی شوند.

روش های درمانی راهکارهای خانگی و پیشگیری

همانطور که پیش تر اشاره شد “درمان” به معنای مداخله در تعیین جنسیت جنین وجود ندارد. جنسیت جنین در لحظه لقاح تعیین می شود و غیرقابل تغییر است. روش های پزشکی و بالینی ذکر شده در بخش قبل صرفاً روش های تشخیصی هستند و نه درمانی.

راهکارهای خانگی و توصیه های سبک زندگی نیز هیچ تاثیری بر تعیین جنسیت جنین ندارند. باورهای عامیانه در مورد رژیم غذایی خاص زمان بندی مقاربت و سایر روش های خانگی برای تعیین جنسیت جنین کاملاً بی اساس و فاقد اعتبار علمی هستند.

روش های پیشگیری نیز در این زمینه کاربرد مستقیمی ندارند. پیشگیری از بارداری ناخواسته تنها راهکار مرتبط است اگر زوجین بخواهند از بارداری تا زمان دلخواه خود جلوگیری کنند.

در مواردی که اختلالات جنسیتی در جنین تشخیص داده شود مانند ابهام جنسی (Intersex) ممکن است نیاز به مداخلات پزشکی و جراحی پس از تولد باشد. این مداخلات به منظور کمک به فرد برای تطابق با جنسیت منتسب و بهبود کیفیت زندگی انجام می شوند. تصمیم گیری در مورد این مداخلات باید با مشورت متخصصان و با در نظر گرفتن منافع و حقوق فرد صورت گیرد.

مهم است به یاد داشته باشید که تعیین جنسیت جنین صرفاً یک اطلاعات است و نباید به عنوان مبنایی برای تبعیض جنسیتی یا انتخاب جنسیتی در نظر گرفته شود. ارزش و حقوق انسانی جنین فارغ از جنسیت یکسان است.

نتیجه گیری علمی و کاربردی

در پاسخ به سوال اصلی مقاله جنسیت جنین چه پسر و چه دختر در لحظه لقاح تعیین می شود و از این نظر تفاوتی بین دو جنس وجود ندارد. تصور رایج مبنی بر تشخیص زودهنگام جنسیت پسر به دلیل تفاوت در زمان ظهور نشانه های قابل مشاهده در روش های تشخیصی به ویژه سونوگرافی ایجاد شده است. اندام های جنسی خارجی پسران معمولاً کمی زودتر از دختران در سونوگرافی قابل مشاهده می شوند اما این به معنای تعیین جنسیت دیرتر در دختران نیست.

روش های علمی و پزشکی برای تشخیص جنسیت جنین عبارتند از سونوگرافی NIPT آمنیوسنتز و CVS. سونوگرافی رایج ترین و در دسترس ترین روش است که معمولاً در هفته های ۱۸ تا ۲۰ بارداری انجام می شود. NIPT روشی دقیق تر و زودهنگام تر است که از هفته ۹ تا ۱۰ بارداری قابل انجام است. آمنیوسنتز و CVS روش های تهاجمی هستند که فقط در موارد خطر بالای اختلالات ژنتیکی توصیه می شوند و با دقت ۱۰۰ درصد جنسیت را تعیین می کنند.

هیچ علامت یا نشانه قطعی در دوران بارداری وجود ندارد که بتواند جنسیت جنین را پیش بینی کند و باورهای عامیانه در این زمینه بی اساس هستند.

تعیین جنسیت جنین یک اطلاعات پزشکی است و باید به صورت مسئولانه و اخلاقی مورد استفاده قرار گیرد. انتخاب جنسیتی جنین به دلایل غیرپزشکی از نظر اخلاقی و قانونی در بسیاری از جوامع مورد نکوهش و منع قرار دارد.

توصیه می شود زوجین در دوران بارداری برای کسب اطلاعات دقیق در مورد سلامت جنین و تعیین جنسیت (در صورت تمایل) با پزشک متخصص زنان و زایمان مشورت کنند. اطلاعات ارائه شده در این مقاله صرفاً جنبه عمومی دارد و جایگزین نظر تخصصی پزشک نیست.

پرسش و پاسخ

۱. زودترین زمانی که می توان جنسیت جنین را تشخیص داد چه زمانی است و با چه روشی؟

زودترین زمانی که می توان جنسیت جنین را با دقت بالا تشخیص داد هفته ۹ تا ۱۰ بارداری است و روش آن آزمایش خون غیرتهاجمی دوران بارداری (NIPT) است. NIPT با بررسی DNA جنینی آزاد در خون مادر می تواند جنسیت جنین را با دقت حدود ۹۹ درصد تشخیص دهد.

۲. آیا سونوگرافی در تشخیص جنسیت جنین همیشه دقیق است؟

دقت سونوگرافی در تشخیص جنسیت جنین معمولاً بالا است اما ۱۰۰ درصد نیست. در هفته های ۱۸ تا ۲۰ بارداری دقت سونوگرافی به حدود ۹۵ تا ۱۰۰ درصد می رسد. با این حال عواملی مانند سن بارداری وضعیت قرارگیری جنین مهارت متخصص سونوگرافی و کیفیت دستگاه سونوگرافی می توانند بر دقت سونوگرافی تاثیر بگذارند. در موارد نادر ممکن است سونوگرافی جنسیت را به اشتباه تشخیص دهد.

۳. آیا باورهای عامیانه در مورد تعیین جنسیت جنین صحت دارند؟

خیر باورهای عامیانه در مورد تعیین جنسیت جنین هیچ پایه علمی ندارند و صرفاً خرافات هستند. علائمی مانند شکل شکم مادر حالت تهوع صبحگاهی میل به غذاهای خاص و ضربان قلب جنین هیچ ارتباطی با جنسیت جنین ندارند و نباید به عنوان مبنایی برای تعیین جنسیت در نظر گرفته شوند. تنها روش های علمی و پزشکی ذکر شده در مقاله می توانند جنسیت جنین را با دقت بالا تشخیص دهند.