الف) مواد اولیه مصرفی ترمه یزدي

 پارچه ترمه در ایران از قدمت تاریخی بالایی برخوردار است.در زمان های قدیم ترمه مانند فرش با دست بافته میشد.ولی امروزه به صورت نیمه صنعتی بافته میشود و ترمه ایران در کل جهان معروف است که در شهر یزد بافته میشود به صورتی که هر ترمه شناسنامه دارد که روی خود پارجه اسم کارخانه بافنده و سال بافت آن بافته می شود.

 تاریخچه ترمه

شروع ترمه بافی در ایران به اوایل دوره صفویه می رسد هر چند برخی را عقیده بر آنست که زادگاه اصلی ترمه قلب آسیای مرکزی و ارتفاعات کشمیر است عده ای نیز بر این باورند که ترمه بافی در ابتدا درایران آغاز گردید و سپس به کشمیر راه یافته است.

آنچه در خصوص این پارچه بسیار ظریف میتوان گفت این است که ذوق و سلیقه و ابتکار ایرانیان در ظرافت بافت ،جنس و طرحهای خیال انگیز آن در جهان کم نظیر میباشد.

این هنر در دوره شاه عباس صفوی به اوج شکوفایی و تکامل خود دست یافت ، که شهره جهان گشت و به یکی از محصولات صادراتی ایران مبدل شد .

مراحل بافت ترمه :

الف) مواد اولیه مصرفی : نخستین مرحله بافت ترمه تهیه کردن مواد اولیه آن است .معمولا ترمه از پشم و ابریشم می بافند اما پشم سفید رایج ترین پشمی است که در بافت ترمه مورد استفاده قرار می گیرد زیرا میتوان آنرا با هر رنگی که دلخواه است رنگ آمیزی نمود .پشم ترمه باید مرغوب باشد و الیاف بلندی داشته باشد که گوسفندان ایران و کشمیر دارای پشمهای نرم و محکم خوبی بوده و تا حد زیادی براق و سفید است و بهترین پشم گوسفند در ناحیه پهلوها – شکم – پشت گردن و سر وساق پا قرار دارد و معمولا این پشمها برای بافت ترمه استفاده می گردد .

نحوه آماده کردن – ریسیدن و رنگرزی کردن و بافتن پشم در قرن ۱۶ میلادی در ایران پیشرفت زیادی کرد . دوره شاه عباس صفوی را می توان دوران اوج و شکوفایی صنعت ترمه اسطوره  عنوان کرد ، به دلیل اینکه شاه عباس طراحان برجسته ای را از چین وارمنستان به ایران دعوت کرد تا هنر نوین خود را به ایرانیان تعلیم دهند به همین دلیل ترمه های آن زمان زیبایی و برجستگی خاصی پیدا کرد .

ب) شستن پشم : پس از تهیه مرغوب ترین پشم ، اولین قدم تمیز کردن پشم از چربی و چرک موجود ومحلول در آن است ، که باید قبل از رنگرزی انجام شود .ایرانیان معمولا قبل از اینکه پشم گوسفندان را قیچی کنند حیوان را ۱۰ دقیقه در آب میشویند سپس برای جدا کردن مواد چربی از پشم آن را دربازها (قلیا)خیس کرده و سپس چندین بار با آب می شستند تا با اینکار ناخالصی ها پاک و پشم براق گردد .

ج ) سفید کردن پشم : در ایران از دو روش برای سفید کردن پشم استفاده میشود .
روش اول : پشمها را در چمنزار پهن می کردند تا پس از جذب شبنم و تبخیر آن در روز سفیدتر گردد و این عمل را چندین مرحله انجام می دادند .
روش دوم: استفاده از مشتقات گوگرد برای سفید کردن پشم .

د)ثابت کردن رنگ : بعد از اینکه پشم ها به اندازه کافی سفید شدند ، نوبت رنگ نمودن آنهاست که یکی از مهمترین مراحل تهیه پشم برای بافت ترمه می باشد . چون رنگهایی که مستقیم بکار برده شوند دوام و ثبات ندارند و رنگرزهای ایران برای رفع این مشکل ، از موادی بنام دندانه استفاده می کردند . دندانه ماده شیمیایی معدنی است که توانایی جذب رنگ را در پشم افزایش می دهد .برای اینکه دندانه واکنش مطلوب خود را در رنگرزی کسب کند باید قبلآ خالص گردد . رایج ترین دندانه ها که در ایران بکار می رفتند عبارتند از : زاج سفید ـ قلع ـ روی ـ کلر ـ سرب و سولفاتهای دیگر که مواد معدنی و مازوج و برگ سماق و غیره که مواد گیاهی بودند .

ه) رنگرزی به وسیله رنگهای طبیعی و گیاهی : رنگ ترمه های ایرانی معمولا از گیاهان طبیعی تهیه می شود .این رنگ ممکن است از ریشه ، تنه ، برگها ، گل ، میوه و یا پوست گیاهان بدست آید . چون حفظ پارچه های ترمه پشمی بسیار مشکل است و در اثر رطوبت و بید از میان رفته اند و اطلاعات کمی از رنگ آنها باقی مانده است.

انواع ترمه

انواع ترمه های ایرانی و کشمیری بشرح زیر می باشند:

۱- شال چهرقدی : اندازه آن ۵/۱*۵/۱ می باشد و برای روسری یا بقچه بکار می رود که هم لچک ترنجی آن متداول بوده و هم نوع گلدار آن .

۲- شال راه راه : که بر دونوع است :
الف) شال راه راه پهن
ب) شال راه راه باریک
که هرکدام نوع مصرف خودش را متناسب با سلیقه افراد در استفاده از آنها دارد .

۳- شال اتابکی : از نوع کشمیری است و از پشم بسیار لطیف بافته می شود.
۴- شال بندی : نقشه آن شبیه لانه زنبور است و داخل هر خانه یک گل یا یک بته می خورد
۵- شال محرمات : به نوعی شال راه راه گفته می شود که پهنای رههای آن متفاوت است .
۶- شال کشمیری : به انواع شالهای بافت کشمیر گفته می شود که معروفترین آن نقشه بته جقه ،نقشه شاخ گوزنی و نقشه درختی می باشند.
۷- شال زمردی : نوع اعلای شال کشمیری است که زمینه نیلی با نقشه بته جقه و رنگهای بسیار زنده بخصوص رنگ سبز زمردی دارد.
۸- شال کرمان : به تمام شالهای بافت کرمان گفته می شودو انواع گوناگون دارد .
۹- شال امیری : همچنانکه از نامش پیداست از انواع درباری و اعلای شالهای کشمیری است عموما نقش بته جقه و شاخ گوزنی آن دیده شده است .
۱۰- شال یزدی : ترمه های یزدی به ترمه های بافت منطقه یزد گفته می شود که اکثرا یا راه راه هستند و یا گلهای شاه عباسی می خورند که قدیمی و نایاب هستند.

ابزار کار و شیوه بافت ترمه

دستگاه بافندگی ترمه ،تقریبا شبیه سایر دستگاههای نساجی سنتی ،چوبی است و در خود مناطق تولید وتوسط صنعتگران محلی ساخته می شود .این نوع دستگاهها چهار وردی است که وردها توسط پدالهایی که در زیر پای بافنـده قرار دارند بــه حرکت در می آیند .

پس از تهیه مواد اولیه و تدارک دستگاه بافندگی کار چله کشی به شکلی که در بافت سایر منسوجات دست بافت رایج است انجام و بدنبال آن عمل بافت آغاز می گردد.

هر دستگاه ترمه نیاز به یک گوشواره کش دارد که استادکار در پشت دستگاه نشسته و گوشواره کش در بالای آن قرار می گیرد که کار وی انتخاب و تعیین نخهای مخصوص جهت ایجاد نقش بر روی پارچه می باشد و نقوشی که معمولا بر روی ترمه های ایرانی دیده می شود حاصل و نتیجه همکاری گوشواره کش با استاد است .

مطالعه و بررسی

مطالعه و بررسی ترمه های موجود نشان دهنده این واقعیت است که بافت ترمه کار بسیار مشکل و طاقت فرسایی بوده است .بافت ترمه با دستگاههای سنتی نیاز به صرف وقت،دقت و مهارت فراوان بوده و به کمک این دستگاه می توان حدود ۲۰ الی ۲۵ سانتی متر ترمه مرغوب در طول روز ( معادل ۸ ساعت کار مفید ) بافت ولی با استفاده از دستگاه ژاکارد که در حقیقت کار گوشواره کش در دستگاههای ساده بافندگی را انجام می دهد تولید کمی افزایش یافته و به حدود ۱۰۰ سانتی متر در روز رسیده است .

یکی از حساس ترین وظایف بافنده انتخاب رنگ و هماهنگی آن می باشد که ترمه باف باید سعی و دقت بسیاری در آن بکار برد و دشواری این مطلب وقتی روشن می شود که توجه کنیم تارهای ترمه باید همگی دارای یک رنگ و از یک جنس باشند و تنها انتخاب رنگ در مورد پودها متفاوت بود ، یعنی زمینه همیشه ثابت و تنها در متن آن می بایست انتخاب رنگها صورت پذیرد .
در بافتن ترمه موضوع بسیار حساس دیگر بکار بردن پودها و تارهایی با ضخامت متفاوت و همچنین طریقه بافت یعنی گذاردن این تارهاو پودها در کنار یکدیگر می باشد و چون رنگ تارهاثابت است بنابراین در بیننده تنها ترکیبی از رنگهای تار و پودها به چشم می خورد که خود بیانگر دشواری کار بافنده می باشد .

در بافتن شالهای کشمیری معمولا پود را در زیر یک تار و از روی دو تار مجاور رد می کنند و این ترتیب در قسمتهای ساده شال تکرار می شود و در نقشه ها سعی می شود که این ترتیب حفظ گردد ، مگر در جاهائیکه نقشه حکم کند که پود از روی تعداد کمتر یا بیشتری تار رد شود .
نوع دیگر بافت وجود دارد که زیاد متداول نبوده و در آن پودهای رنگی (پود نقشه) قسمت اصلی پارچه را تشکیل نمی دهند یعنی اگر پود شکافته شود جای آن خالی نمی ماند و پود دیگری که زمینه را تشکیل می دهد نمایان می گردد . اکثر شالهای کشمیری طوری بافته شده اند که قسمت اضافه هر پود را در رج بعدی بکار برده اند و پشت ترمه نخهای آزاد به چشم نمی خورد ولی در شالهای کرمانی قسمت اضافه پودها در پشت ترمه بلااستفاده و آزاد می ماند ،شالهای خراسان ویزد نیز مثل شال کرمان پشتشان دارای قسمتهای اضافه پودهای رنگی است .

رنگهایی که اطلاعاتی از آنها باقی مانده است :

نوع منبع رنگ رنگ نوع منبع رنگ رنگ
رناس نارنجی ـ قرمز جفت بنفش ـ قرمز
برگ حنا قرمز ـ قهوه ای زعفران آبی یا آبی تیره
ریشه توت زرد پوست گردو قهوه ای ـ خاکستری
زردچوبه زرد پررنگ برگ مو زرد روشن
برگ توت زرد روشن برگ چای زرد ـ قهوه ای
پوست انار قهوه ای ـ خاکستری کنده درخت بقم بنفش ـ سیاه
پوست بلوط قرمز مایل به قهوه ای پوست خشخاش قهوه ای
برگ سماق قرمز ـ قهوه ای پوست درخت سیب قهوه ای ـ زرد
یکی از وظایف مهم و مشکل بافنده ترمه انتخاب رنگ و جور کردن آنها میباشد که این جور کردن یا از طریق رنگهای متجانس و دارای هارمونی انتخاب می شود یا حتی ممکن است از انتخاب رنگ متضاد در یک فرم مشخص نیز نوعی تجانس و زیبایی به چشم بخورد که این مسئله یک راز در هنر ترمه ایران است .

کاربرد ترمه در گذشته و حال

ترمه در زمانهای گذشته مصارف متنوع و گوناگونی داشته است که از جمله:دوختن لباسهای فاخر،اشرافی ، پرده، جانماز، خلعتی و… را می توان نام برد . امروزه نیز از ترمه به عنوان پارچه مبلمان ـ پشتی و رومیزی و … استفاده می شود . مصرف کنندگان ترمه در گذشته بیشتر رجال و اشراف و پادشاهان بوده اند و در زمان حال اغلب اقشار متوسط و بالای جامعه هستند که آن را بعنوان هدیه در عروسی ها و در اعیاد و مراسم رسمی و خانوادگی به یکدیگر تقدیم می کنند .

وضعیت ترمه در حال و گذشته

صنعت ترمه قبل از ورود پارچه ها و منسوجات بافت کارخانه های ماشینی غرب به ایران از رونق چشمگیری برخوردار بوده است و به دلیل مصارف و کاربرد متنوع آ ن در بین طبقات مرفه به بخشی از نیازهای مصرفی پاسخ داده است به طوریکه تعداد دستگاههای بافندگی در زمان قدیم در یزد حدود ۵۰۰ الی ۷۰۰ دستگاه می رسیده است اما در زمان حال این صنعت دستی تقریباً منسوخ شده است .

علل نابودی ترمه در ایران

صنعت بافت پارچه در قرن ۱۹ ، یعنی در اواخر حکومت قاجاریه با گسترش مناسبات سرمایه داری که به صورت جبری و اجتناب ناپذیر به فراخنای گیتی هجوم آورده بود و در پی غارت مواد خام و تصاحب بازارها جهت فروش رومیزی ترمه و سود بیشتر ، مواجه بود .
ساختار ایران در آن مقطع دچار یک ضعف مضاعف بود : از یک طرف به دلیل ضعف تاریخی و اقتصادی ـ اجتماعی امکان توسعه سرمایه داری و به تبع آن ظهور یک طبقه سرمایه دار قوی با پشتوانه ملی را عاجز بود و از سوی دیگر، وابستگی حکومت به استعمار روس و انگلیس بود که هیچگونه تحرک و پویایی را در اقتصاد ملی ایران بر نمی انگیخت و سعی در فروپاشی صنایع داخلی و نابودی همه جانبه آن می کرد و در نهایت با تسلط یافتن بر حوزه های اقتصادی و کنترل و تحت نفوذ در آوردن سیاست داخلی و خارجی توانستند به نیات شوم خود جامه عمل بپوشانند .

علاوه بر این موارد پایین بودن قدرت خرید مردم -گرانی مواد اولیه -مقدار کم بافت در طول روز ـ ظهور ماشینهای پارچه بافی و رقابتهای بازرگانی را در اواخر دوره قاجاریه میتوان به عنوان عوامل مؤثر در منسوخ صنعت ترمه به شمار آورد .

اما می توان با تقویت باورهای فرهنگی مربوط به اشتغال در حوزه صنایع دستی، ارائه امتیازات خاص به محدود شاغلین انگشت شمار در این رشته هنری و حمایت همه جانبه از این هنرمندان ،جنس ترمه از کرک و پشم و این پارچه در نوع بسیار مرغوب از جنس ابریشم می باشد که دارای طرح های اصیل و سنتی ایرانی می باشد.

ترمه چیست؟

پارچه ترمه یک پارچه ظریف و لطیف می باشد که از دو سری نخ تار و پود با دست بافته شده است؛ به صورتی که پود در پشت پارچه به صورت آزاد بوده که پود آن می باشد. جنس آن از کرک و پشم و این پارچه در نوع بسیار مرغوب از جنس ابریشم می باشد که دارای طرح های اصیل و سنتی ایرانی می باشد.

تاریخچه ترمه به کدام دوره در ایران بر می گردد؟

اوایل دوره صفویه صنعت ترمه بافی در ایران رونق گرفت؛ البته برخی افراد بر این باور هستند که زادگاه اصلی ترمه بافی در قلب آسیای مرکزی و ارتفاعات کشمیر می باشد، ولی بسیاری از مورخ ها بر این عقیده هستند که صنعت ترمه بافی در ایران آغاز گردیده است و سپس به کشمیر راه یافته است. در دوره شاه عباس صفوی صنعت پارچه بافی ترمه به اوج شکوفایی خود رسید که شهره جهانی پیدا کرد و به یکی از مهمترین محصولات صادراتی ایران تبدیل شد. شاه عباس در آن زمان طراحان برجسته ای را از چین و ارمنستان به ایران دعوت کرد تا آنان هنر نوین خود را به ایرانیان تعلیم دهند و همین علت و ذوق و علاقه ایرانیان موجب گشت تا ترمه های آن زمان زیبایی و برجستگی خاصی پیدا کند.

مهمترین نکته در مورد بافت این پارچه زیبای ترمه بکار گیری ذوق و سلیقه، ابتکار ایرانیان می باشد که در بافت ظریف، جنس و طرح های خیال انگیز در جهان کم نظیر می باشد.

مراحل بافت ترمه

الف) مواد اولیه مصرفی : درمرحله اول برای بافت ترمه تهیه نمودن مواد اولیه می باشد. اصولا ترمه از پشم و ابریشم بافته می شود . پشم سفید رایج ترین نوع پشم در بافت پارچه ترمه است چون می توان آن را با هر رنگ دلخواه رنگ آمیزی کرد این پشم باید مرغوب و از الیاف بلند برخوردار باشد که پشم گوسفندان ایران وکشمیر علاوه براین خصوصیاتی که دارند دارای پشم های نرم  و محکم ، براق و سفیدی هستند بهترین پشم یک گوسفند در ناحیه پهلو ، شکم ، پشت گردن وساق پا وسر می باشد که برای بافت ترمه از آن ها استفاده می گردد.

ب) شستن پشم : پس از آماده کردن مرغوبترین پشم گام بعدی تمیز نمودن پشم از چربی و چرک موجود در آن می باشد . که حتما باید قبل از رنگرزی انجام گردد در ایران اصولا قبل از اینکه پشم گوسفند را بچینند حیوان را 10 دقیقه در آب میشویند سپس برای جدا سازی مواد چربی از پشم آن را در بازه ها خیس کرده و سپس چندین مرتبه با آب می شویند تا ناخالصی های پشم پاک گردد و پشم براق گردد.

پ) سفید کردن پشم : در کشور ما از دو روش برای سفید کردن پشم استفاده می شود .
1: پشم ها را در چمنزار پهن می کردند تا پس از جذب شبنم و تبخیر آن در روز سفید تر شود و این مرحله را چندین مرتبه انجام می دادند .
2: استفاده از مشقات گوگرد برای سفید نمودن پشم

ت) ثابت کردن رنگ
ث) رنگرزی به وسیله رنگ های گیاهی و طبیعی

انواع ترمه در ایران و کشمیر چیست؟

1: شال چهرقدی ( این شال برای مصرف روسری یا بقچه بکار می رود که هم نقش لچک ترنجی وهم نقش گلدار درآن متداول می باشد )
2: شال راه راه ( که دارای دونوع می باشد )
الف – شال راه راه پهن
ب – شال راه راه باریک
که هر کدام از این شال ها در نوع مصرف خودش متناسب با سلیقه اشخاص مورد استفاده قرار می گیرد .
3: شال بندی ( نقشش شبیه به لانه زنبور می باشد که در داخل هر خانه یک گل با یک بته دارد )
4: شال اتابکی ( این شال از نوع کشمیری است و از پشم بسیار لطیف بافته می شود )
5: شال محرمات ( به نوعی شال راه راه گفته می شود که پهنای راه های آن متفاوت است )
6: شال کشمیری ( به کلیه شال های بافت کشمیر گفته می شود که معروفترین آن ها نقش بته جقه ، نقش شاخ گوزن و نقش درختی می باشد )
7: شال یزدی ( این شال ها بافت ترمه منطقه یزد می باشند که اکثرا ً راه راه و یا نقش ل های شاه عباسی دارند که  قدیمی و نایاب هستند )
8: شال زمردی ( نوع اعلای شال کشمیری است که دارای زمینه نیلی با نقشه بته جقه و دارای رنگ های بسیار زنده بخصوص رنگ سبز زمردی می باشد )
9: شال کرمان : (به شال هایی گفته می شود که بافت کرمان را دارد که دارای انواع گوناگونی می باشد )
10: شال امیری ( این شال همانند نامش از انواع شال درباری و اعلای کشمیری است که بیشتر نقش بته جقه و شاخ گوزنی دارند )

 کاربرد پارچه ترمه

ترمه در زمان های مختلف کاربرد های گوناگونی داشته است از جمله : دوختن لباس ، لباس های فاخر و اشرافی و پرده ، جانماز ، روتختی ، لحاف تخت و لحاف کرسی ، خلعتی ، مبلمان ، رومیزی و . مجموعه:

11- قناویز:
نوعی پارچه كه در سالهای گذشته در یزد بافته می‌شده است قناویز نام دارد كه متاسفانه در حال حاضر بافت آن دیگر انجام نمی شود.
این پارچه باعرضهای 80*90 سانتی متری بافته‌ می‌شده که برای بافت قناویز باعرض 70 سانتی متر 30 چله و با عرض 90 سانتی متر 42 چله به كار می‌رفته است. و یك بافنده روزانه 5 تا 6 قناویز می بافته است.
نخ مورد مصرف نیز ابریشم مصنوعی بوده و به عنوان آستر لباس مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

12- احرامی بافی :
،بافت پارچه‌ای به نام «احرامی» است با تار و پود پنبه‌ای که معمولا در اندازه‌های 70*100 سانتی متر و دیگری 90*120 سانتی‌متر تهیه می‌شود. با عرض 70 سانتی متر دارای 22 چله و با عرض 90 سانتی متر دارای 28 چله است. یك نفر بافنده می‌تواند روزانه 4 عدد احرامی به ابعاد 70*100 سانتی‌متر ببافد. این نوع پارچه‌ها بیشتر مورد مصرف حجاج قرار می گیرد.

13- ترمه بافی:
– ترمه چیست؟
پارچه ترمه به پارچه ظریف و لطیفی اطلاق میشود كه از دو سری نخ تار وپود که با دست بافت بافته شده باشد به نحوی كه پود در پشت پارچه به صورت آزاد و تراكم پودی آن زیاد باشد .جنس آن از كرك و پشم یا ابریشم با طرحهای اصیل و سنتی ایران است .

– تاریخچه ترمه
شروع ترمه بافی در ایران به اوایل دوره صفویه می رسد هر چند برخی را عقیده بر آنست كه زادگاه اصلی ترمه قلب آسیای مركزی و ارتفاعات كشمیر است عده ای نیز بر این باورند كه ترمه بافی در ابتدا درایران آغاز گردید و سپس به كشمیر راه یافته است .آنچه در خصوص این پارچه بسیار ظریف میتوان گفت این است كه ذوق و سلیقه و ابتكار ایرانیان در ظرافت بافت ،جنس و طرحهای خیال انگیز آن در جهان كم نظیر میباشد .این هنر در دوره شاه عباس صفوی به اوج شكوفایی و تكامل خود دست یافت ، كه شهره جهان گشت و به یكی از محصولات صادراتی ایران مبدل شد .

– مراحل بافت ترمه :
الف) مواد اولیه مصرفی :
نخستین مرحله بافت ترمه تهیه كردن مواد اولیه آن است .معمولا ترمه از پشم و ابریشم می بافند اما پشم سفید رایج ترین پشمی است كه در بافت ترمه مورد استفاده قرار می گیرد زیرا میتوان آنرا با هر رنگی كه دلخواه است رنگ آمیزی نمود .پشم ترمه باید مرغوب باشد و الیاف بلندی داشته باشد كه گوسفندان ایران و كشمیر دارای پشمهای نرم و محكم خوبی بوده و تا حد زیادی براق و سفید است و بهترین پشم گوسفند در ناحیه پهلوها – شكم – پشت گردن و سر وساق پا قرار دارد و معمولا این پشمها برای بافت ترمه استفاده می گردد .نحوه آماده كردن – ریسیدن و رنگرزی كردن و بافتن پشم در قرن 16 میلادی در ایران پیشرفت زیادی كرد . دوره شاه عباس صفوی را می توان دوران اوج و شكوفایی صنعت ترمه بافی عنوان کرد ، به دلیل اینكه شاه عباس طراحان برجسته ای را از چین وارمنستان به ایران دعوت كرد تا هنر نوین خود را به ایرانیان تعلیم دهند به همین دلیل ترمه های آن زمان زیبایی و برجستگی خاصی پیدا كرد .

ب) شستن پشم :
پس از تهیه مرغوب ترین پشم ، اولین قدم تمیز كردن پشم از چربی و چرك موجود ومحلول در آن است ، كه باید قبل از رنگرزی انجام شود .ایرانیان معمولا قبل از اینكه پشم گوسفندان را قیچی كنند حیوان را 10 دقیقه در آب میشویند سپس برای جدا كردن مواد چربی از پشم آن را دربازها (قلیا)خیس كرده و سپس چندین بار با آب می شستند تا با اینكار ناخالصی ها پاك و پشم براق گردد .

ج ) سفید كردن پشم :
در ایران از دو روش برای سفید كردن پشم استفاده میشود .
روش اول : پشمها را در چمنزار پهن می كردند تا پس از جذب شبنم و تبخیر آن در روز سفیدتر گردد و این عمل را چندین مرحله انجام می دادند .
روش دوم: استفاده از مشتقات گوگرد برای سفید كردن پشم .

د)ثابت كردن رنگ :
بعد از اینكه پشم ها به اندازه كافی سفید شدند ، نوبت رنگ نمودن آنهاست كه یكی از مهمترین مراحل تهیه پشم برای بافت ترمه می باشد . چون رنگهایی كه مستقیم بكار برده شوند دوام و ثبات ندارند و رنگرزهای ایران برای رفع این مشكل ، از موادی بنام دندانه استفاده می كردند . دندانه ماده شیمیایی معدنی است كه توانایی جذب رنگ را در پشم افزایش می دهد .برای اینكه دندانه واكنش مطلوب خود را در رنگرزی كسب كند باید قبلآ خالص گردد . رایج ترین دندانه ها كه در ایران بكار می رفتند عبارتند از : زاج سفید ـ قلع ـ روی ـ كلر ـ سرب و سولفاتهای دیگر كه مواد معدنی و مازوج و برگ سماق و غیره كه مواد گیاهی بودند .

ه) رنگرزی به وسیله رنگهای طبیعی و گیاهی :
رنگ ترمه های ایرانی معمولا از گیاهان طبیعی تهیه می شود .این رنگ ممكن است از ریشه ، تنه ، برگها ، گل ، میوه و یا پوست گیاهان بدست آید . چون حفظ پارچه های ترمه پشمی بسیار مشكل است و در اثر رطوبت و بید از میان رفته اند و اطلاعات كمی از رنگ آنها باقی مانده است.

_ انواع ترمه
انواع ترمه های ایرانی و كشمیری بشرح زیر می باشند:
1- شال چهرقدی :
اندازه آن 5/1*5/1 می باشد و برای روسری یا بقچه بكار می رود كه هم لچك ترنجی آن متداول بوده و هم نوع گلدار آن .

2- شال راه راه :
که بر دونوع است :
الف) شال راه راه پهن
ب) شال راه راه باریك
که هرکدام نوع مصرف خودش را متناسب با سلیقه افراد در استفاده از آنها دارد .

3- شال اتابكی :
از نوع كشمیری است و از پشم بسیار لطیف بافته می شود.

4- شال بندی :
نقشه آن شبیه لانه زنبور است و داخل هر خانه یك گل یا یك بته می خورد

5- شال محرمات :
به نوعی شال راه راه گفته می شود كه پهنای رههای آن متفاوت است .

6- شال كشمیری :
به انواع شالهای بافت كشمیر گفته می شود كه معروفترین آن نقشه بته جقه ،نقشه شاخ گوزنی و نقشه درختی می باشند.

7- شال زمردی :
نوع اعلای شال كشمیری است كه زمینه نیلی با نقشه بته جقه و رنگهای بسیار زنده بخصوص رنگ سبز زمردی دارد.

8- شال كرمان :
به تمام شالهای بافت كرمان گفته می شودو انواع گوناگون دارد .

9- شال امیری :
همچنانكه از نامش پیداست از انواع درباری و اعلای شالهای كشمیری است عموما نقش بته جقه و شاخ گوزنی آن دیده شده است .

10- شال یزدی :
ترمه های یزدی به ترمه های بافت منطقه یزد گفته می شود كه اكثرا یا راه راه هستند و یا گلهای شاه عباسی می خورند كه قدیمی و نایاب هستند.

– ابزار كار و شیوه بافت ترمه
دستگاه بافندگی ترمه ،تقریبا شبیه سایر دستگاههای نساجی سنتی ،چوبی است و در خود مناطق تولید وتوسط صنعتگران محلی ساخته می شود .این نوع دستگاهها چهار وردی است كه وردها توسط پدالهایی كه در زیر پای بافنـده قرار دارند بــه حركت در می آیند .پس از تهیه مواد اولیه و تدارك دستگاه بافندگی كار چله كشی به شكلی كه در بافت سایر منسوجات دست بافت رایج است انجام و بدنبال آن عمل بافت آغاز می گردد .هر دستگاه ترمه نیاز به یك گوشواره كش دارد كه استادكار در پشت دستگاه نشسته و گوشواره كش در بالای آن قرار می گیرد که كار وی انتخاب و تعیین نخهای مخصوص جهت ایجاد نقش بر روی پارچه می باشد و نقوشی كه معمولا بر روی ترمه های ایرانی دیده می شود حاصل و نتیجه همكاری گوشواره كش با استاد است .مطالعه و بررسی ترمه های موجود نشان دهنده این واقعیت است كه بافت ترمه كار بسیار مشكل و طاقت فرسایی بوده است .بافت ترمه با دستگاههای سنتی نیاز به صرف وقت،دقت و مهارت فراوان بوده و به كمك این دستگاه می توان حدود 20 الی 25 سانتی متر ترمه مرغوب در طول روز ( معادل 8 ساعت کار مفید ) بافت ولی با استفاده از دستگاه ژاكارد كه در حقیقت كار گوشواره كش در دستگاههای ساده بافندگی را انجام می دهد تولید كمی افزایش یافته و به حدود 100 سانتی متر در روز رسیده است .یكی از حساس ترین وظایف بافنده انتخاب رنگ و هماهنگی آن می باشد كه ترمه باف باید سعی و دقت بسیاری در آن بكار برد و دشواری این مطلب وقتی روشن می شود كه توجه كنیم تارهای ترمه باید همگی دارای یك رنگ و از یك جنس باشند و تنها انتخاب رنگ در مورد پودها متفاوت بود ، یعنی زمینه همیشه ثابت و تنها در متن آن می بایست انتخاب رنگها صورت پذیرد .
در بافتن ترمه موضوع بسیار حساس دیگر بكار بردن پودها و تارهایی با ضخامت متفاوت و همچنین طریقه بافت یعنی گذاردن این تارهاو پودها در كنار یكدیگر می باشد و چون رنگ تارهاثابت است بنابراین در بیننده تنها تركیبی از رنگهای تار و پودها به چشم می خورد كه خود بیانگر دشواری كار بافنده می باشد .در بافتن شالهای كشمیری معمولا پود را در زیر یك تار و از روی دو تار مجاور رد می كنند و این ترتیب در قسمتهای ساده شال تكرار می شود و در نقشه ها سعی می شود كه این ترتیب حفظ گردد ، مگر در جاهائیكه نقشه حكم كند كه پود از روی تعداد كمتر یا بیشتری تار رد شود .
نوع دیگر بافت وجود دارد كه زیاد متداول نبوده و در آن پودهای رنگی (پود نقشه) قسمت اصلی پارچه را تشكیل نمی دهند یعنی اگر پود شكافته شود جای آن خالی نمی ماند و پود دیگری كه زمینه را تشكیل می دهد نمایان می گردد . اكثر شالهای كشمیری طوری بافته شده اند كه قسمت اضافه هر پود را در رج بعدی بكار برده اند و پشت ترمه نخهای آزاد به چشم نمی خورد ولی در شالهای كرمانی قسمت اضافه پودها در پشت ترمه بلااستفاده و آزاد می ماند ،شالهای خراسان ویزد نیز مثل شال كرمان پشتشان دارای قسمتهای اضافه پودهای رنگی است .

– رنگهایی كه اطلاعاتی از آنها باقی مانده است :
نوع منبع رنگ رنگ
رناس نارنجی ـ قرمز
برگ حنا قرمز ـ قهوه ای
ریشه توت زرد
زردچوبه زرد پررنگ
برگ توت زرد روشن
پوست انار قهوه ای ـ خاكستری
پوست بلوط قرمز مایل به قهوه ای
برگ سماق قرمز ـ قهوه ای
جفت بنفش ـ قرمز
زعفران آبی یا آبی تیره
پوست گردو قهوه ای ـ خاكستری
برگ مو زرد روشن
برگ چای زرد ـ قهوه ای
كنده درخت بقم بنفش ـ سیاه
پوست خشخاش قهوه ای
پوست درخت سیب قهوه ای ـ زرد

یكی از وظایف مهم و مشكل بافنده ترمه انتخاب رنگ و جور كردن آنها میباشد كه این جور كردن یا از طریق رنگهای متجانس و دارای هارمونی انتخاب می شود یا حتی ممكن است از انتخاب رنگ متضاد در یك فرم مشخص نیز نوعی تجانس و زیبایی به چشم بخورد كه این مسئله یك راز در هنر ترمه ایران است .
– كاربرد ترمه در گذشته و حال:
ترمه در زمانهای گذشته مصارف متنوع و گوناگونی داشته است كه از جمله:دوختن لباسهای فاخر،اشرافی ، پرده، جانماز، خلعتی و… را می توان نام برد . امروزه نیز از ترمه به عنوان پارچه مبلمان ـ پشتی و رومیزی و … استفاده می شود . مصرف كنندگان ترمه در گذشته بیشتر رجال و اشراف و پادشاهان بوده اند و در زمان حال اغلب اقشار متوسط و بالای جامعه هستند كه آن را بعنوان هدیه در عروسی ها و در اعیاد و مراسم رسمی و خانوادگی به یكدیگر تقدیم می كنند .

_ وضعیت ترمه در حال و گذشته:
صنعت ترمه قبل از ورود پارچه ها و منسوجات بافت كارخانه های ماشینی غرب به ایران از رونق چشمگیری برخوردار بوده است و به دلیل مصارف و كاربرد متنوع آ ن در بین طبقات مرفه به بخشی از نیازهای مصرفی پاسخ داده است به طوریكه تعداد دستگاههای بافندگی در زمان قدیم در یزد حدود 500 الی 700 دستگاه می رسیده است اما در زمان حال این صنعت دستی تقریباً منسوخ شده است .

_ علل نابودی ترمه در ایران:
صنعت بافت پارچه در قرن 19 ، یعنی در اواخر حكومت قاجاریه با گسترش مناسبات سرمایه داری كه به صورت جبری و اجتناب ناپذیر به فراخنای گیتی هجوم آورده بود و در پی غارت مواد خام و تصاحب بازارها جهت فروش كالا و سود بیشتر ، مواجه بود .
ساختار ایران در آن مقطع دچار یك ضعف مضاعف بود : از یك طرف به دلیل ضعف تاریخی و اقتصادی ـ اجتماعی امكان توسعه سرمایه داری و به تبع آن ظهور یك طبقه سرمایه دار قوی با پشتوانه ملی را عاجز بود و از سوی دیگر، وابستگی حكومت به استعمار روس و انگلیس بود كه هیچگونه تحرك و پویایی را در اقتصاد ملی ایران بر نمی انگیخت و سعی در فروپاشی صنایع داخلی و نابودی همه جانبه آن می کرد و در نهایت با تسلط یافتن بر حوزه های اقتصادی و كنترل و تحت نفوذ در آوردن سیاست داخلی و خارجی توانستند به نیات شوم خود جامه عمل بپوشانند .
علاوه بر این موارد پایین بودن قدرت خرید مردم –گرانی مواد اولیه –مقدار كم بافت در طول روز ـ ظهور ماشینهای پارچه بافی و رقابتهای بازرگانی را در اواخر دوره قاجاریه میتوان به عنوان عوامل مؤثر در منسوخ صنعت ترمه به شمار آورد .
اما می توان با تقویت باورهای فرهنگی مربوط به اشتغال در این حوزه ( صنایع دستی ) ، ارائه امتیازات خاص به محدود شاغلین انگشت شمار در این رشته هنری و حمایت همه جانبه از این هنرمندان ، شاهد تحولی عظیم در این رشته باشیم .

همچنین بخوانید: fabric land

14- دندانی:
دندانی یا گل خورد به جامه زردتشتیان یزد نیز شهرت دارد و د رحال حاضر به این بافت اصیل كمتر توجه شده و دارای شیوه بافتی ظاهرا ساده اما پرزحمت می باشد و برای تولید آن ابتداء گروه‌هایی كوچك در پارچه زده می‌شود و به همین جهت نقش اساسی و اصلی آن به صورت گلی ساده و یا خورشید نمایان می‌گردد كه معمولا در اطراف آن یك رشته گل‌های هفت رنگ نیز تولید می‌گردد كه دارای 4 ترنج 4 گوش به رنگ قهوه‌ای متمایل به سیاه در وسط و در میان ترنج نقوش مدور با شیوه دندانی و به رنگ سفید آجری بافته می شود وسرانجام در نوار قرمز و سیاه با حاشیه گلهای دندانی به صورت دایره هایی با خطوط حاشیه دار، تركیب ساده ولی دلنشین را تكمیل می‌كند.

16- احرامی بافی:
پارچه ای به نام « احرامی » یا « حرمی » با تار و پودی از پنبه ، معمولاً در اندازه های 70×100 و 90×120 سانتی متر تولید می شود . پارچه مذكور با عرض 70 سانتیمتر دارای 22 چله و با عرض 90 سانتیمتردارای 28 چله می باشد . پارچه احرامی دورنگ است كه عموماً سیاه و سفید بوده ، اما به رنگهای سبز و سفید قرمز و سفید دیده شده است و یك صنعتگر بافنده می تواند روزانه 4 عدد احرامی به اندازه های 70×100 سانتیمتر را تولید نماید . این فرآورده ها در قدیم بیشتر مورد استفاده حجاج قرار می گرفته و در حال حاضر با تغییر كاربری به عنوان رومیزی ، سجاده ، جانماز و … مورد استفاده است .

17- سفره بافی:
بافت این نوع فرآورده قبلا در بسیاری از مناطق روستائی كه بافندگی در آنجا رواج داشته تولید می شده است
این نوع سفره مربع شكل در ابعاد 90*90 سانتی‌متر بوده و برای تهیه این نوع منسوجات از نخ پنبه‌ای كارخانه‌ای نمره 10 كه توسط زنان خانه‌دار به طور خانگی و با دستگاه چاله‌ای و با شانه 20 و توسط خود بافنده رنگرزی می‌شوده بافته می شده است.
این محصول به مقدار كم و آنهم فقط در بعضی از نقاط و روستاها تولید می‌شده كه در حال حاضر متاسفانه منسوخ شده است.

18- شالبافی:
تهیه پارچه‌ای به نام «شال» نیز در شهر یزد در گذشته معمول بوده است كه به صورت كارگاهی تولید و با استفاده از دستگاههای 8 وردی بوده است.
دستگاه بافندگی مذبور دارای 8 ورد و چهار پدال بوده ویك نفر به وسیله آن با 6 تا 7 ساعت كار روزانه قادر بوده یك طاقه شال به اندازه 25/4 متر در 90 سانتی متر تهیه نماید. مقدار نخ مصرفی برای تولید یك طاقه شال حدود 750 گرم بوده كه قسمت عمده آن نخ پنبه‌ای است و تنها در حاشیه آن نخ مرسریزه به كار می رود.
در بخش اشكذر فعالیت دستبافی دیگری به نام شال بافی معمول می‌باشد اما اجناسی كه در این ناحیه تولید می شود و به نام شا ل قابل استفاده است با پارچه‌های شال یزدی كاملا متفاوت بوده و بیشتر در روستا ها قابل استفاده است،‌بدین معنی كه بافندگان از موادی چون موی بز، پشم گوسفند و كرك شتر، فرآورده‌هائئ به وزن 2 تا 4 كیلوگرم جهت حمل میوه، علوفه و بار تهیه می‌‌نمایند.علاوه برتولید به شالبافی به كارهای كشاورزی نیز می‌پرداختند.
مواد اولیه‌ای كه در تولید فرآورده‌های مزبور مورد مصرف قرار می گرفته،‌ رنگرزی نشده و بدین علت منسوجات تولیدی خود رنگ می‌باشد.یك عدد فرآورده به اندازه 1*25/10 متر حدود 2200 گرم وزن داشته و ماده اولیه‌ی كه در تولید آن به كار می رفته به طور عمده مو و به مقدار كم پشم بوده است. مصنوعات مزبور اغلب به رنگهای سیاه و قهوه ای بوده و نقوش آنها ساده و راه راه بوده كه به هر گوشه فرآورده نیز ریسمان ضخیمی از جنس خود محصول دوخته می شده كه در مواقع حمل بار ‌آنها را به یكدیگر متصل و گره می‌زدند.
بافت این نوع محصول متاسفانه در سطح استان منسوخ شده است.

19- پتوبافی:
تولید پتو دستباف در بخش‌های اشكذر، خرانق از توابع یزد به طور خانگی و توسط زنان مرسوم است و برای بافت آن از دستگاههای ساده 2 وردی كه با حركت پا كار می كنند و نیز شانه‌ای نئی و ماكو و متیز به كار گرفته می شود.
پتو ابتداء به طول 22 متر و عرض 50 سانتی متر تولید و به چهارتكه تقسمیم و از بهم دوختن آنها پتویی به ابعاد 220*200 سانتی متر می شود. سپس آن را در آب و به كمك دست و پا مالش میدهند تا نقاط دوخته شده به صورت نمد درآید و صاف نمایان گردد.

20- پلاس بافی:
پلاس بافی یكی دیگر از فعالیت‌هائی است كه به مقدار كم در شهر یزد مشاهده می‌شود. تا سال 1353 حدود 4 دستگاه بافندگی پلاس در یزد موجود بوده است اما در حال حاضر متاسفانه بافت پلاس انجام نمی گردد.
مواد اولیه این فرآورده كه معمولا در اندازه 5/2*5/3 متر تولید می‌شود به ترتیب عبارت است از نخ پنبه‌ای نمره 2 و نخ پنبه ای نمره 5 مقدار تولیدسالیانه یك بافنده به طور متوسط 150 عدد پلاس در اندازه‌ فوق بوده است.

21- ارمك بافی:
یكی از فعالیت‌های دستبافی و خانگی موجود در استان یزد محسوب می‌گردد. تهیه پارچه‌های دستباف ارمك در گذشته قبل از توسعه كارخانجات وماشین های برقی نساجی در شهرستان یزد رواج فراوانی داشته است ولی اكنون به سبب افزایش منسوجات ماشینی متنوع با كیفیت بهتر و گسترش عرضه آنها با قیمت كمتر از فعالیت ارمك بافی با وسائل دستی به مقدار زیادی كاسته گردیده است.
مواد اولیه مورد مصرف ارمك بافان بیشتر شامل نخ مرسریزه نمره 32 و نخ پنبه‌ای نمره 2 یك لا می‌باشد كه نخ مرسریزه جهت تار و نخ پنبه ای جهت پود به كار می رود ولی گاه ممكن است تار این فرآورده‌ از نخ ابریشمی مصنوعی باشد. اكثر دستگاههای دستی ارامك بافی چهاروردی است ولی هنگام بافت به صورت دستگاههای دو وردی عمل می‌‌كند. بدین معنی كه وردها به صورت دو به دو به یكدیگر متصل بوده و با هم بالا و پایین می رود. ارمك معمولا با عرض 75*90 سانتی متر بافته می شود و اغلب بافندگان این فرآورده را زنان تشكیل می داده است. برای تهیه یك رویه كار از پارچه نامبرده با عرض 90 سانتی متر و طول 25 متر حدود 5/3 كیلو نخ لازم است كه نصف ‌آن تار بوده و نصف دیگرنخ پود است. و میزان تولید یك بافنده به طور متوسط روزانه حدود 5 سانتی متر بوده است.

22- كرباس بافی:
در بسیاری از نقاط استان یزد، به ویژه اردكان و بخش خرانق صنعت خانگی دیگری رواج دارد كه دست‌اندركاران را بیشتر زنان خانه‌دار تشكیل می دهد. و به كمك دستگاههای<<>