مراحل شکایت کیفری در دادسرا چیست؟

^{تفاوت شکايت کيفري و حقوقی}

یکی از مسائلی که مراجعین دادگستری زیاد با آن مواجه هستند، تفکیک دو عنوان دعاوی کیفری و دعاوی حقوقی است و برای موفقیت در دادگستری، دانستن تفاوت‌های این دو عنوان خیلی موثر است:

1- شکایت کیفری مربوط به عملی است که برای مرتکب آن، دادگاه مجازات تعیین می‌کند ولی برای دعوای حقوقی دادگاه مجازاتی درنظرنمی‌گیرد و فقط مرتکب عمل رابه دادن حقوق قانونی دیگران یا انجام تکالیفش ملزم می سازد.

2- شکایت کیفری را درهرکاغذی می‌توان تنظيم و به مرجع قضایی برد، ولی شکایت حقوقی حتماٌ باید در كاغذ مخصوصی بنام دادخواست نوشته شود وگرنه مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد .

3- شکایت کیفری را برای رسیدگی باید ابتداء به مرجعی بنام دادسرا برد و بعد از انجام تحقیقات در کلانتری و دادسرا، جهت رسیدگی به دادگاه فرستاده می‌شود. ولی دادخواست حقوقی باید به صورت مستقيم به دادگاه برده شود.

4- شکایت‌های کیفری را بدون استفاده ازوکیل کیفری هم می‌توان در دادگستری مطرح کرد،  ولی اکثر شکایت‌های حقوقی باید توسط وکیل دادگستری مطرح شود.

5- برای مطرح کردن شکایت کیفری (از هر نوعی که باشد) فقط یک تمبر  2000 تومانی لازم است که در دادگستری برروی آن زده می‌شود، ولی برای طرح شکایت حقوقی، باید به تناسب ارزش مالی که راجع به آن دعوا مطرح شده یک ونیم در هزار تمبر باطل کرد.

6- پرونده بسیاری از شکایت‌های کیفری حتی با پس گرفتن شکایت از طرف شاکی هم بسته نمی شوند (مثل شکایت راجع به رشوه،، زنا و.. ) اما شکایت‌های حقوقی با پس گرفتن دعوا از طرف شکایت کننده، خاتمه می‌یابند.

7- درشکایت های کیفری، به شکایت کننده شاکی گفته می‌شود و به طرف او متشاکی یا مشتکی عنه و یا متهم گفته می‌شود و به موضوع پرونده نیز اتهام می‌گویند. اما در شکایت‌های حقوقی، به شکایت کننده خواهان می‌گویند،  به طرف او خوانده گفته می‌شود و به موضوع پرونده هم خواسته می‌گویند.

8- برای دعوت کردن طرف شکایت کیفری(متهم) به دادگاه برگه اي بنام احضاریه برای او فرستاده می‌شود ولی برای دعوت کردن طرف شکایت حقوقی(خوانده) از ورقه ای بنام اخطاریه استفاده می‌کند.

9- در شکایت کیفری، اگر متهم (مشتکی عنه)به احضاریه توجه نکند و در وقت تعیین شده خود را به مرجع قضایی معرفی نکند. او را جلب و به اجبار به دادگستری می‌برند ولی در شکایت‌های حقوقی اگرخوانده به موقع حاضر نشود، منتظر او نمی‌مانند و ممکن است حق را به خواهان بدهند.

10- دردعواهای کیفری بدون وکیل هم می‌شود به حکم دادگاه اعتراض و خواستار ارسال پرونده به دادگاه تجدید نظر شد ولی در دعواهای حقوقی فقط دادگستری باید به وسیله دادخواست تجید نظر درخواست تجید نظرخواهی کند.

^{مراحل رسیدگی به شکایت کیفری در دادسرا و دادگاه} 

1) مرحله طرح شکایت وشروع تحقیقات
2) مرحله رسیدگی ابتدائی دادگاه اولیه(دادگاه بدوی)
3) مرحله رسیدگی تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر

^{تنظیم شکوائیه و اقامه دعوی کیفری}

در تنظیم شکواییه چند نکته و شرط لازم است که عبارتند از :

1- داشتن اهلیت

در جرایمی که تعقیب آن منوط به شکایت شخص زیان دیده از جرم است، شخص باید داشته باشد. اهلیت در قانون جمهوری اسلامی ایران داشتن سن لازم است که در دختران سن 9 سالگی و در پسران سن 15 سالگی تعيين شده است.  اما معمولا رویه عملی دادگاه سن 18 سالگی است. در صورتی که فرد هنوز به سن لازم نرسیده باشد باید ولی یا قیم فرد نسبت به شکایت اقدام کند

2- شکایت شاکی

جرایمی هست که تنها با شکایت شاکی قابل پیگیری است و فاقد جنبه های عمومی هستند مانند جرایم و در این مسائل بلافاصله پس از تقدیم شکوائیه به دادسرا تعقیب و تحقیقات شروع می‌شود.

3- اعلام و اخبار ضابطين دادگستری

در جرایم عمومی و غیر قابل گذشت با اعلام و گزارش ضابطین دادگستری تعقیب جرایم را دنبال می‌کند . قابل ذکر است که ضابطین قوه قضائیه در حال حاضر همان ماموران نیروی انتظامی هستند كه در این حال در برخی موارد نیروی مقاومت بسیج، سپاه پاسداران جمهوری اسلامی نیز به عنوان ضابطین دادگستری محسوب می‌شوند .

4- اظهار و اقرار متهم

5- جرایم مشهود

6- شکوائیه کيفري

^{نکات مهم تنظیم شکواییه در دادسرا}

1- نام ، نام خانوادگی ، نام پدر و نشانی دقیق شاکی

2- موضوع شکایت با ذکر تاریخ و محل وقوع جرم ( تاریخ اعلام شکوائیه به داد سرا باید قید شود )

3- ذکر ضرر وزیان مالی که به مدعی وارد شده و قابل مطالبه است.

4- مشخصات و نشانی مشتکی عنه (متهم) یا مظنون

5- ادله و اسامی و مشخصات و نشانی شهود و مطلعین

پس از  طی موارد فوق و تکمیل شکوائیه ، شاکی بایدامضاء کند و به دادسرا یا دادگاه مربوطه ارائه کند و دادسرا یا دادگاه با برسی دستورات لازم را جهت پی گیری به ضابطین قضائی اعلام می‌کند.

مراحل ثبت شکایت کیفری

مرحله اول ثبت شکایت کیفری : مراجعه به دادسرا

گام اول تنظیم شکواییه و تقدیم آن به دادسرا است. هنگامی که شاکی شکایت خود را مطرح می کند، دادسرا ملزم به رسیدگی می شود. و نمی تواند نسبت به رسیدگی به آن امتناع کند. شاکی برای طرح شکایت باید به دادسرایی که جرم در حوزه آن واقع شده است مراجعه نماید. بنابراین اگر جرم در حوزه قضایی شیراز واقع شده باشد حوزه قضایی تهران صلاحیت رسیدگی به آن را ندارد. شکایتی که به دادسرا ارایه می شود باید دارای حداقل هایی باشد که در ادامه به بیان آن ها می پردازیم.

ثبت الکترونیکی شکواییه

قوه قضاییه به منظور سرعت بخشیدن به این کار و صرفه جویی در وقت از طریق سامانه ثبت نام الکترونیک، راه حل اینترنتی را ارایه داده است تا شاکی و یا وکیل یا نماینده اش بتوانند با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، شکایت خود را به صورت الکترونیکی به ثبت برسانند.

مرحله دوم ثبت شکایت کیفری : نوشتن شکواییه

شکایات در برگی تنظیم می شوند که «شکواییه» نام دارد. برخلاف دادخواست های حقوقی، نیازی نیست که شکواییه در برگ مخصوصی که توسط قوه قضاییه تنظیم می شود نوشته شوند، بلکه نوشتن در برگه معمولی کفایت می کند ولیکن درج موارد ذیل در برگ شکواییه الزامی است:

1. نام و نام خانوادگی شاکی، نام پدر،سن، شغل، میزان تحصیلات، وضعیت تاهل، تابعیت، مذهب، شماره شناسنامه، شماره ملی، نشانی دقیق، در صورت لزوم آدرس ایمیل، شماره تلفن ثابت و همراه، کد پستی.
   2.موضوع شکایت، تاریخ و محل وقوع جرم.
   3. خسارت وارده به مدعی و مورد مطالبه وی.
   4. ادله وقوع جرم، اسامی، مشخصات و نشانی شهود و مطلعان در صورت امکان.
   5. مشخصات و نشانی مشتکی عنه یا مظنون در صورت امکان.
   پس از تنظیم شکواییه و درج موارد فوق، شاکی باید آن را امضا کند و به دادسرا و دادگاه مربوطه ارایه کند. دادسرا یا د ادگاه پس از انجام بررسی های لازم، دستورات مقتضی را برای پیگیری به ضابطان قضایی اعلام می کند. نکته ای که در این خصوص باید به آن توجه داشت این است که فقط شخصی می تواند طرح شکایت کند که ذی نفع در موضوع شکایت باشد.

به همین دلیل در هنگام طرح شکایت، هویت و سمت شاکی احراز می شود. بنابراین اگر شخصی اعلام شکایت کند ولی در طرح آن ذی نفع نباشد، برای مثال در جرایم قابل گذشت مانند ترک انفاق یا فحاشی، اگر اعلام کننده شکایت ذی نفع در طرح دعوی نباشد، دادسرا به شکایت او ترتیب اثر نخواهد داد. مانند اینکه شخصی به دلیل ترک انفاق از جانب همسر دوستش به جای او طرح شکایت کند در این حالت چون فرد مزبور فاقد سمت در طرح شکایت است و ذی نفع نمی باشد به شکایت او ترتیب اثر داده نخواهد شد.

مرحله سوم ثبت شکایت کیفری : تحقیقات مقدماتی (شروع رسیدگی به شکایت کیفری)

بعد از طرح شکایت کیفری، تحقیقات مقدماتی شروع می شود و پرونده در دادسرا مورد رسیدگی قرار می گیرد.
دادسرا در این مرحله به کمک ضابطان دادگستری به تحقیق درباره جرم و تعقیب متهم می پردازد. نکته ای که در این جا باید مورد بررسی قرار گیرد این است که لزوما در مرحله دادسرا جلسه ای تشکیل نمیشود و احتمال دارد دادستان و دادیار و بازپرس، طرفین را به صورت جداگانه احضار کنند و به مدارک و دلیل های ارایه شده رسیدگی، و رای مورد نظر خود را صادر کنند.

در این مرحله چنانچه ادله موجود و تحقیقات مقدماتی مقام رسیدگی را قانع کند که جرمی واقع شده است منجر به صدور کیفر خواست از ناحیه دادستان می شود.  کیفر خواست به دادگاه صالح ارسال می شود و از این مرحله به بعد پرونده به دست قاضی مورد رسیدگی قرار می گیرد. در پی این امر متهم به طرق قانونی احضار و یا دستگیر می شود و در این اولین فرصت و قبل از اتمام 24 ساعت از زمان دستگیری، صراحتا دلایل توجه اتهام به او تفهیم می شود.

مرحله چهارم ثبت شکایت کیفری : رسیدگی در مرحله نخستین

بعد از اینکه پرونده به دادگاه ارسال می شود و وقت رسیدگی تعیین می شود، جلسه دادرسی با حضور طرفین یا وکیل آنها تشکیل می شود. قاضی دادگاه با توجه به تحقیقات دادسرا، گزارش ضابطین دادگستری و با اخذ اقرار از طرفین و شهادت شهود به پرونده ورود پیدا می کند. در این مرحله دادگاه وارد رسیدگی در ماهیت شده و اقدام به صدور رای اعم از حکم و قرار می نماید. طبق قانون آیین دادرسی کیفری دادگاه باید در رای خود، حضوری و غیابی بودن و قابلیت واخواهی، تجدیدنظر و یا فرجام و مهلت و مرجع آن را قید کند. رای صادره از جانب دادگاه دادنامه نامیده میشود و به طرفین و وکیل آنان و دادستان ابلاغ می شود.

نکته: متهم در تمام این مراحل از حقوق زیر برخوردار است:

• حق داشتن وکیل در کرج آزادگان تا در انجام تحقیقات و رسیدگی در دادگاه حضور یابد.
  • حق سکوت، متهم حق دارد در مقابل پرسش های قاضی سکوت کند و حتی از امضای صورت جلسه تحقیقات خودداری نماید.
  • پرسش هایی که از متهم می شود باید در رابطه با جرم ارتکابی باشد نه موضوعات غیر مرتبط.
  • اگر اتهامی به چند نفر هم زمان وارد شود، نمی توان از متهمان به طور جمعی تحقیق کرد و تحقیقات باید به صورت انفرادی انجام شود مگر در مواردی که مواجهه حضوری مورد نیاز است.

مرحله پنجم ثبت شکایت کیفری : رسیدگی در مرحله تجدیدنظر

مرجع صالح رسیدگی به اعتراض از آرای غیر قطعی دادگاه کیفری، دادگاه تجدیدنظر استان است جز در مواردی که در صلاحیت دیوان عالی کشور باشد. حکم صادر شده از مرجع نخستین پس از گذشت مواعد قانونی، در صورت که حکم غیابی باشد با انقضای 20 روز جهت واخواهی از حکم و همچنین با انقضای 20 روز از زمان واخواهی جهت تجدیدنظر خواهی از حکم دادگاه نخستین، قطعی می شود. پس از قطعیت حکم، امکان تجدیدنظر خواهی از جانب شاکی، محکوم علیه یا وکلای آنها سلب می شود.

نکته ای که در آخر باید مورد توجه قرار گیرد این است که متاسفانه در بیشتر موارد، شاهد عدم رضایت مردم از مراجعه به نهاد های قضایی و احقاق حق آن ها هستیم. یکی از اصلی ترین علل این عدم رضایت، نا آگاهی مراجعین از جزییات قانونی، و عدم توجه به دستوراتی است که از جانب مقام قضایی صادر می شود. بنابراین برای طرح و پیگیری دقیق و بی نقص یک شکایت کیفری در تمام مراحل ذکر شده، با یک وکیل کیفری خوب و مسلط به موازین حقوقی توصیه می شود.